İ bn Hazm'da Nübüvvet Tasavvuru

Diğ er ilim dalları yanı sı ra kelâm sahası nda da önemli telifleri bulunan İ bn Hazm,eleş tirel bakı ş açı sı ve kendine özgü düş ünce sistemi ile ön plana çıkmış birdüş ünürdür. Peygamberlik konusuna iliş kin yaklaş ı mlarında da bu yapı sı nı n izlerinigörmek mümkündür. Belirli bir kelâmî geleneğ i/mezhebi takip etmemekle birliktekendisini Sünnî olarak tanı mlayan İ bn Hazm, büyük ölçüde Sünnî kelâmcı ları n bukonudaki görüş leri ile mutabakat hâlindedir. Ancak öte yandan yer yer onlara serteleş tiriler yöneltmekte, bazı konularda diğ er Sünnî müelliflerde görülmeyen ileritespit ve yorumlarda bulunmakta, hatta zaman zaman, daha ziyade Mutezile gibimuhalif mezheplere nispet edilen görüş leri benimseyebilmektedir. Bu durum, onunözgün ve bağ ı msı z yaklaş ı mı nı n önemli bir göstergesidir

Ibn Hazm s Concept of Prophethood (Nubuwwa)

bn Hazm, who had significant works on Islamic theology as well as on other Islamicdisciplines, is an intellectual/scholar who became prominent by his critical thoughtand attitude along with his peculiar point of view. These characteristics appear on hisopinions on the issue of prophethood. Identifying himself as a Sunnī , even if he wasnot a strict follower of a particular theological tradition or school, Ibn Hazm waslargely in agreement with the other Sunnī theologians on the issue. Sometimes,however, he harshly criticizes these theologians, comes forward with assertions andinterpretations which are not seen in other scholars and even embraces certainpositions that are perceived to be originated from opponent schools such as Mu tazila.This, in fact, is an indication of his authentic and independent approach.

___

  • Adam, Hüdaverdi, “Nübüvvet’e Dair İ ki Mesele: Nebi ile Rasul Arası ndaki Fark ve Kadı nı n Peygamberliğ i”, Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1996), s. 57-106. Akçay, Mustafa, “Bir Kelâm Problemi Olarak Nübüvvetin İ mkânı ”, Sakarya Üniversitesi İ lâhiyat Fakültesi Dergisi, 3 (2001), s. 217-246. Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasan Nureddîn Ali b. Sultan Muhammed Molla (ö. 1014/1605), Minehu’r-ravzi’l-ezher fî ş erhi’l-Fı khi’l-ekber (Vehbi Süleyman Ğ âvicî’nin et-Ta’lîku’l-müyesser alâ Ş erhi’l-Fı khi’l-ekber’i ile birlikte), Beyrut: Dâru’l-beş âiri’l-İ slâmiyye 1998. Âmidî, Ebü’l-Hasan Seyfeddîn Ali b. Muhammed b. Salim (ö. 631/1233), Ebkâru’l-efkâr fî usûli’d-dîn (nş r. Ahmed Muhammed el-Mehdî), I-V, 2. bs., Kahire: Dâru’l-kütüb ve’l-vesâiki’l-kavmiyye 2004. ___, Ğ âyetü’l-merâm fî ilmi’l-kelâm (nş r. Hasan Mahmud Abdüllatîf), Kahire: el-Meclisü’l-a’lâ li’ş - ş uûni’l-İslâmiyye Lecnetü ihyâi’t-türâsi’l-İ slâmî 1971. Ardoğ an, Recep, “Kelamcı lara Göre Nübüvvette Erkeklik Ş artı ”, Kahramanmaraş Sütçü İ mam Üniversitesi İ lâhiyat Fakültesi Dergisi, 10/19 (2012), s. 75-104. Bâcûrî, İ brahim b. Muhammed b. Ahmed (ö. 1277/1860), Hâş iyetü’l-İ mâm el- Beycûrî alâ Cevhereti’t-tevhîd el-müsemmâ Tuhfete’l-mürîd alâ Cevhereti’t- tevhîd (nş r. Ali Cum’a Muhammed), Kahire: Dâru’s-selâm 2002. Bağ dâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tahir (ö. 429/1038), el-Fark beyne’l-fı rak (nş r. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamid), Kahire: Mektebetü dâri’t- türâs t.y. ___, Kitâbü usûli’d-dîn, 3. bs., Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye 1981. Bâkı llânî, Kâdî Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib (ö. 403/1013), el-İ nsâf fîmâ yecibü i’tikâdühû ve lâ yecûzü’l-cehlü bihî (nş r. Muhammed Zâhid el- Kevserî), 2. bs., Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-türâs 2000. ___, et-Temhîd fi’r-red ale’l-mülhideti’l-muattı la ve’r-Râfı za ve’l-Havâric ve’l- Mu’tezile (nş r. Mahmud Muhammed el-Hudayrî-Muhammed Abdülhâdî Ebû Rîde), Kahire: Dâru’l-fikri’l-Arabî 1947. ___, Kitâbü’l-beyân ani’l-fark beyne’l-mu’cizât ve’l-kerâmât ve’l-hiyel ve’l-kehâne ve’s-sihr ve’n-nârancât (nş r. Richard J. McCarthy), Beyrut: el-Mektebetü’ş - ş arkiyye 1958. Beyâzîzâde Ahmed Efendi (ö. 1098/1687), İşârâtü’l-merâm min ibârâti’l-İ mâm (nş r. Yusuf Abdürrezzak eş - Ş âfiî), Karaçi: Zamzam Publishers 2004. Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İ smail (ö. 256/870), el-Câmiu’s-Sahîh ( ş rh. ve haz. Muhibbüddîn el-Hatîb ve dğ r.), I-IV, Kahire: el-Matbaatü’s- selefiyye 1980. Bulut, Mehmet, Ehl-i Sünnet ve Ş ia’da İ smet İ nancı , İ stanbul: Risale Yayı nları 1991. Cerrahoğlu, İ smail, “Garânîk”, TDV İ slâm Ansiklopedisi (Dİ A), XIII, 361-366. Cürcânî, Ebü’l-Hasan Seyyid Ş erîf Ali b. Muhammed b. Ali (ö. 816/1413), Ş erhu’l-Mevâkı f (nş r. Mahmud Ömer ed-Dimyâtî), I-VIII, Beyrut: Dâru’l- kütübi’l-ilmiyye 1998. Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Rükneddîn Abdülmelik b. Abdullah (ö. 478/1085), el- Akîdetü’n-Nizâmiyye (nş r. Muhammed ez-Zebîdî), Beyrut: Dâru’n-nefâis 2003. ___, Kitâbü’l-irş âd ilâ kavâtı i’l-edille fî usûli’l-i’tikâd (nş r. Muhammed Yusuf Musa-Ali Abdülmün’im Abdülhamid), Kahire: Mektebetü’l-Hancî 1950. Devvânî, Ebû Abdullah Celâleddîn Muhammed b. Es’ad b. Muhammed (ö. 908/1502), Celâl (Ş erhu’l-Akâidi’l-Adudiyye), İstanbul: y.y. 1310. Ebû Azbe, Hasan b. Abdülmuhsin (ö. 1172/1759), er-Ravzatü’l-behiyye fîmâ beyne'l-Eşâire ve’l-Mâtürîdiyye, Haydarabad: Dâiretü’l-maârifi’n- Nizâmiyye 1322. Ebû Ya’lâ el-Ferrâ, Muhammed b. Hüseyin (ö. 458/1066), el-Mu’temed fî usûli’d-dîn (nş r. Vedî Zeydân Haddâd), Beyrut: Dâru’l-meş rik 1974. E ş’arî, Ebü’l-Hasan Ali b. İ smail (ö. 324/935-936), Makâlâtü’l-İ slâmiyyîn ve ihtilâfü’l-musallîn (nş r. Hellmut Ritter), I-II (tek cilt hâlinde), 3. bs., Wiesbaden: Franz Steiner Verlag 1980. Fazlur Rahman (ö. 1988), Prophecy in Islam: Philosophy and Orthodoxy, London: George Allen & Unwin 1958. Frank, Richard M. (ö. 2009), “Al-Ustā dh Abū Isḥ ā ḳ : An ‘A ḳ ī da together with Selected Fragments”, Mélanges de l’Institute Dominicain d’Études Orientales du Caire, 19 (1989), s. 129-202. Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (ö. 505/1111), İ tikadda Orta Yol (el-İ ktisâd fi’l-i’tikâd) (nş r. ve çev. Osman Demir), İ stanbul: Klasik Yayı nları 2012. ___, Hakikat Arayı ş ı: el-Münkı z mine’d-Dalâl (nş r ve çev. Abdurrezzak Tek), Bursa: Emin Yayı nları 2013. İ bn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. Hasan el-İ sfahânî (ö. 406/1015), Mücerredü makâlâti’ş -Ş eyh Ebi’l-Hasen el-Eş’arî (nş r. Daniel Gimaret), Beyrut: Dâru’l-meş rik 1987. ___, Ş erhu’l-Âlim ve’l-müteallim (Ahmed Abdürrahim es-Sâyih-Tevfik Ali Vehbe), Kahire: Mektebetü’s-sekâfeti’d-dîniyye 2008. ___, Tefsîru’l-Kur’ân (İ bn Furak Tefsiri kaydı yla; Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi, no. 50, 227 vr.). İ b n Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Ş ehabeddîn Ahmed (ö. 852/1449), Fethu’l- bârî bi-ş erhi Sahîhi’l-Buhârî (nş r. Muhammed Fuad Abdülbâkî- Muhibbüddîn el-Hatîb), I-XIII, Beyrut: Dâru’l-marife t.y. İ bn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahman b. Muhammed (ö. 808/1406), Mukaddimetü İ bn Haldûn (nş r. Abdullah Muhammed ed- Dervîş ), I-II, Dımeş k: Dâru Ya’rib 2004. İ bn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zâhirî el-Endelüsî (ö. 456/1064), el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehv⒠ve’n-nihal (nş r. Muhammed İ brahim Nasr-Abdurrahman Umeyra), I-V, Beyrut: Dâru’l-cîl 1998. ___, el-İ hkâm fî usûli’l-ahkâm (nş r. Ahmed Muhammed Ş akir), I-VIII, Beyrut: Dâru’l-âfâki’l-cedîde 1980. ___, İ lmü’l-kelâm alâ mezhebi Ehli’s-sünne ve’l-cemâa (nş r. Ahmed Hicâzî es- Sekkâ), Kahire: el-Mektebü’s-sekâfî 1989. ___, Kitâbü’d-dürre fîmâ yecibü i’tikâdühû (nş r. Ahmed b. Nâsı r b. Muhammed el-Hamed-Saîd b. Abdurrahman b. Musa el-Kazakî), Mekke: Mektebetü’t- türâs 1988. ___, el-Muhallâ (nş r. Ahmed Muhammed Ş akir), I-XI, Kahire: İ daretü’t- t ı bâati’l-münîriyye 1347-1352. ___, el-Usûl ve’l-fürû’ (nş r. Âtı f Muhammed el-Irâkî-Süheyr Fazlullah Ebû Vâfiye-İbrahim İ brahim Hilâl), I-II, Kahire: Dâru’n-nehdati’l-Arabiyye 1978. İ bn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İ mâdüddîn İ smail b. Ömer (ö. 774/1373), Tefsîru’l- Kur’âni’l-azîm (nş r. Sami b. Muhammed es-Selâme), I-VIII, 2. bs., Riyad: Dâru Tayyibe 1997. İ bn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî (ö. 273/887), Sünenü İ bn Mâce (nş r. Muhammed Fuad Abdülbâkî), I-II, Kahire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye 1952. İ bn Teymiyye, Ebü’l-Abbas Takiyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm (ö. 728/1328), Kitâbü’n-nübüvvât (dirase ve nş r. Abdülaziz b. Salih et-Tavyân), I-II (tek cilt hâlinde), Riyad: Mektebetü edvâi’s-Selef 2000. ___, Mecmûatü’l-fetâvâ (nş r. Âmir el-Cezzar-Enver el-Bâz), I-XXXVII, 3. bs., el- Mansûre: Dâru’l-vef⒠2005. İ bnü’l-Melâhimî, Rükneddîn Mahmud b. Muhammed el-Hârezmî (ö. 536/1141), Kitâbü’l-fâik fî usûli’d-dîn (giriş ve nş r. Wilferd Madelung- Martin McDermott), Tahran: Iranian Institute of Philosophy & Institute of Islamic Studies Free University of Berlin 2007. Îcî, Ebü’l-Fazl Adudüddîn Abdurrahman b. Ahmed (ö. 756/1355), el-Mevâkı f fî ilmi’l-kelâm, Beyrut: Âlemü’l-kütüb t.y. Kâdî Abdülcebbâr, İ mâdüddîn Ebü’l-Hasan Abdülcebbâr b. Ahmed el- Hemedânî (ö. 415/1025), el-Muğ nî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl, XV (et- Tenebbü’ât ve’l-mu’cizât) (nş r. Mahmud el-Hudayrî-Mahmud Muhammed Kâsı m), Kahire: el-Müessesetü’l-Mı sriyyetü’l-âmme li’t-te’lîf ve’l-enb⒠ve’n-neş r 1965. Kemaleddîn İ bn Ebî Ş erîf (ö. 906/1500), Kitâbü’l-müsâmere bi-ş erhi’l-Müsâyere ( İ bnü’l-Hümâm’ın el-Müsâyere ve İbn Kutluboğa’nı n Hâş iye’si ile birlikte), Bulak: el-Matbaatü’l-kübra’l-emîriyye 1317  İ stanbul: Çağ r ı Yayı nları 1979. Koloğ lu, Orhan Ş ener, “Kelâm ve Mezhepler Tarihi Literatüründe Berâhime”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 13/1 (2004), s. 159- 193. Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî (ö. 671/1273), el- Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-mübeyyin limâ tezammenehû mine’s-Sünne ve âyi’l-furkân (nş r. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî), I-XXIV, Beyrut: Müessesetü’r-risâle 2006. Kuş eyrî, Ebü’l-Kâsım Zeynülislâm Abdülkerim b. Hevâzin (ö. 465/1072), er- Risâletü'l-Kuş eyriyye (nş r. Halil el-Mansûr), Beyrut: Dâru’l-kütübi’l- ilmiyye 2001. Mânkdîm Ş e ş dîv, Ahmed b. el-Hüseyn b. Ebî Hâş im el-Hüseynî (ö. 425/1034), Ta’lîk alâ Ş erhi’l-usûli’l-hamse (Ş erhu’l-usûli’l-hamse adı yla Kâdî Abdülcebbâr’a izafetle nş r. Abdülkerim Osman), Kahire: Mektebetü Vehbe 1965. Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmud (ö. 333/944), Kitâbü’t-tevhîd (nş r. Bekir Topaloğ lu-Muhammed Aruçi), Ankara: İ SAM Yayı nları 2003. ___, Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm el-müsemmâ Te’vîlâtü Ehli’s-sünne (nş r. Fâtı ma Yusuf el-Hı yemî), I-V, Beyrut: Müessesetü’r-risâle nâş irûn 2004. Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kuş eyrî en-Nîsâbûrî (ö. 261/875), Sahîhu Müslim (nş r. Muhammed Fuad Abdülbâkî), I-V, Kahire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye 1955-1956. Necrânî (Bahrânî ?) (ö. VII./XIII. yüzyı l), Takiyyüddîn Muhtâr b. Mahmud el-Ucâlî, el-Kâmil fi’l-istiks⒠fîmâ beleğanâ min kelâmi’l-kudem⒠(nş r. es- Seyyid Muhammed eş- Ş ahid), Kahire: el-Meclisü’l-a’lâ li’ş - ş uûni’l- İ slâmiyye Lecnetü ihyâi’t-türâsi’l-İ slâmî 1999. Nesefî, Ebü’l-Berekât Hafı zuddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmud (ö. 710/1310), el-Umde fi’l-akâid ( İ slâm İ nancı n ı n Ana Umdeleri) (Türkçe tercümesiyle birlikte nşr. Temel Yeşilyurt), Malatya: Kubbealtı Yayı ncılı k 2000. Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed (ö. 508/1115), Tebsı ratü’l-edille fî usûli’d-dîn (nş r. Claude Salamé), I-II, Dı meş k: Institut Français de Damas 1990, 1993. Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahya b. Şeref b. Mûrî (ö. 676/1277), Hilyetü’l-ebrâr ve ş iâru’l-ahyâr fî telhîsi’d-daavât ve’l-ezkâri’l-müstehabbe fi’l- leyl ve’n-nehâr el-ma’rûf bi’l-Ezkâri’n-Neveviyye (nş r. Abdülkadir el-Arnaût), D ı meş k: Dâru’l-mellâh 1971. Nîsâbûrî, Ebû Reş îd Saîd b. Muhammed b. Hasan (ö. V/XI. yüzyı lı n ilk yarı s ı ), Ziyâdâtü’ş -Ş erh (A Mu‘tazilite Treatise on Prophethood and Miracles: Being Probably the Bā b ‘alā l-nubuwwah from the Ziyadat al-sharḥ by Abū Rashī d al-Nī s āb ū r ī [Doktora tezi] içinde nş r. Richard C. Martin), New York: New York University 1975. Okumuş , Bünyamin, “Garanik Hadisesi Bağ lamı nda İ bn Teymiyye’ye Göre İ smet Kavramı : Nebevi Metinlerin Neshi ve Tebdili Meselesi (I)”, Kelâm Araş tı rmaları Dergisi, 8/1 (2010), s. 237-26 ___, “İbn Teymiyye’ye Göre İ smet Kavramı Bağ lamı nda Nebevî Metinlerin Neshi ve Tebdili Meselesi (II)”, Kelâm Araş tı rmaları Dergisi, 8/2 (2010), s. 147-168. Pezdevî, Ebü’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin (ö. 493/1100), Usûlü’d-dîn (nş r. Hans Peter Linss), Kahire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye 1963. Râzî, Ebû Abdullah Fahreddîn Muhammed b. Ömer (ö. 606/1210), en- Nübüvvât ve mâ yetealleku bihâ (nş r. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ), Beyrut & Kahire: Dâru İ bn Zeydûn & Dâru’l-külliyyâti’l-Ezheriyye 1986. ___, İ smetü’l-enbiy⒠(nş r. Muhammed Hicâzî), Kahire: Mektebetü’s- sekâfeti’d-dîniyye 1986. ___, Kitâbü’l-erbaîn fî usûli’d-dîn (nş r. Ahmed Hicazî es-Sekkâ), I-II (tek cilt hâlinde), Beyrut: Dâru’l-cîl 2004. ___, Muhassalü efkâri’l-mütekaddimîn ve’l-müteahhirîn mine’l-ulem⒠ve’l-hukem⒠ve’l-mütekellimîn (nş r. Taha Abdürraûf Sa’d), Kahire: Mektebetü’l- külliyyâti’l-Ezheriyye t.y. ___, er-Riyâzu’l-mûnika fî ârâi ehli’l-ilm (nş r. Es’ad Cum’a), Kayrevan: Merkezü’n-neş ri’l-câmiî 2004. ___, Tefsîru’l-Fahri’r-Râzî el-meş hûr bi’t-Tefsîri’l-kebîr ve Mefâtîhi’l-ğ ayb, I-XXXII, Beyrut: Dâru’l-fikr 1981. Sâbûnî, Nureddîn Ahmed b. Mahmud (ö. 580/1184), el-Bidâye fî usûli’d-dîn (Türkçe tercümesiyle birlikte nş r. Bekir Topaloğ lu), 5. bs., Ankara: Diyanet İşleri Baş kanlı ğ ı Yayı nları 1995. ___, el-Kifâye fi’l-hidâye (nş r. Muhammed Aruçi), Beyrut: Dâru İ bn Hazm 2014. Serdar, Murat, İ bn Hazm'ı n Kelâmî Görüş leri (Doktora Tezi; Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü), Kayseri 2005. ___, “Ehl-i Sünnet İ nancı nda Kerâmetin İ mkân ve Vukû’u Problemi”, Bilimname, 8/19 (2010/2), s. 25-46. Sübkî, Ebû Nasr Tâceddîn Abdülvehhab b. Ali b. Abdilkâfî (ö. 771/1170), Tabakâtü’ş -Ş âfiiyyeti’l-kübrâ (nş r. Mahmud Muhammed et-Tanâhî- Abdülfettah Muhammed el-Hulv), I-X, Kahire: Matbaatü İ sa el-Bâbî el- Halebî 1964. Ş ehristânî, Ebü’l-Feth Tâceddîn Muhammed b. Abdülkerîm (ö. 548/1153), Nihâyetü'l-ikdâm fî ilmi’l-kelâm (nş r. Alfred Guillaume), Kahire: Mektebetü’s-sekâfeti’d-dîniyye 2009. Ş erîf el-Murtazâ, Ebü’l-Kâsı m Alemülhüdâ Ali b. el-Hüseyin (ö. 436/1044), Tenzîhü’l-enbiyâ’, Kum: İ ntiş ârâtü’ş - Ş erîf er-Radî 1376 H.Ş . Teftâzânî, Sa’düddîn Mesûd b. Ömer b. Abdullah (ö. 792/1390), Ş erhu’l- Akâidi’n-Nesefiyye (nş r. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ), Kahire: Mektebetü’l- külliyyâti’l-Ezheriyye 1988. ___, Ş erhu’l-Makâsı d (nş r. Abdurrahman Umeyra), I-V, 2. bs., Beyrut: Âlemü’l- kütüb 1998. Tirmizî, Ebû İ sa Muhammed b. İ sa b. Sevre es-Sülemî (ö. 279/892), el- Câmiu’s-sahîh (nş r. Beşşar Avvad Ma’rûf), I-VI, 2. bs., Beyrut: Dâru’l- ğ arbi’l-İ slâmî 1998. Türcan, Galip, “İ bn Hazm’a Göre Ehl-i Sünnet Kavramı nı n İ çeriğ i”, Milel ve Nihal, 6/3 (2009), s. 81-95. Yavuz, Salih Sabri, İ slâm Düşüncesinde Nübüvvet, İ stanbul: İ nsan Yayı nları 1998. ___, “Ehl-i Sünnet ve Mutezile Bağ lamı nda Doğ ruluk Ölçüsü Olarak Keramet”, Kelâm Araş tı rmaları Dergisi, 3/1 (2005), s. 91-116. Yavuz, Yusuf Ş evki, İ slam Akaidinin Üç Ş ahsiyeti: Ahmed b. Hanbel, İ bn Furek, Kadı Beyzavi, İ stanbul: Kültür Matbaacı l ı k 1989. ___, “İ bn Fûrek”, TDV İ slâm Ansiklopedisi (Dİ A), XIX, 495-498. ___, “İ bn Hazm (İ tikadî Görüş leri)”, TDV İ slâm Ansiklopedisi (Dİ A), XX, 52-56. ___, “Usûl-i selâse”, TDV İ slâm Ansiklopedisi (Dİ A), XLII, 212. Zebîdî, Ebü’l-Feyz Murtazâ Muhammed b. Muhammed b. Muhammed (ö. 1205/1790), İ thâfü’s-sâdeti’l-müttakîn bi-ş erhi İ hyâi ulûmi’d-dîn, I-VIII, Beyrut: Dâru’l-fikr t.y. Zemahş erî, Ebü’l-Kâsı m Cârullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed (ö. 538/1144), el-Keşşâf an hakâiki ğ avâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t- te’vîl (nş r. Âdil Ahmed Abdülmevcud-Ali Muhammed Muavvad), I-VI, Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân 1998.