Yüklem, Yalnız Özneyi mi İçinde Taşır?

Türkçede, “Sözlüksel özne, yüzey yapıda olsa da olmasa da, yüklemde yer alan kişi ekleri, bize özneyi verir.” söylemi yaygındır. Aldım, gönderdik, vurdun vb. Ancak bu durum, yalnız etken çatılı eylemler için geçerlidir. Edilgen çatıda durum değişir. Geçişsiz-edilgen çatılı eylemler, oluş ifade ettiklerinden yalnız üçüncü teklik kişiyle çekimlenmesin karşın, geçişli-edilgen çatılı eylemler kılış bildirdiklerinden kişi eklerinin tümüyle çekimlenebilirler. Edilgen eylemin geçişli oluşu, çevresinde eksiz belirtme durumuna girmiş ad değerindeki bir birimin bulunmasını zorunlu kılar. İşte, geçişli-edilgen çatılı eylem çekiminde (alındım, gönderildik, vuruldun vb.) yer alan kişi eki, eylemi yapana (özneye) değil, eylemden etkilenen eksiz belirtme durumuna girmiş bu birime (nesneye) gönderme yapar. Bu da, yüklem içinde her zaman öznenin barınmadığına, bazı durumlarda nesnenin de barındığına işaret eder.

In Turkish, it is widely known expression that "no matter if the subject exists in the surface structure of the sentence or not, the personal suffixes in the verb reveal the subject"; such as, “I took”, “we sent”, “you hit” etc. This, however, is only the case with the active verbs. In passive verbs, this situation changes. While the intransitive-passive verbs can just be conjugated by the third person singular pronouns since they Express “happening”, transitive-passive verbs can be conjugated by all personal pronoun suffixes. The transitive aspect of the passive verb necessitates the presence of a unit in the form of defining noun that is without any suffixes. Therefore, the personal pronoun suffix present in the conjuction of transitive passive verbs, such as “I was taken”, “we were sent”, “you were shot” etc. doesn’t refer refer to subject, but refers to this unit in the form of a noun-suffixed defining word (object). This demonstrates that the verb doesn’t always contain the subject within itself and in some cases there is the object in it.

PDF

___

Akerson, Fatma-Ozil, Şeyda (1998); Türkçede Niteleme İşlevli Yan Tümceler, İstanbul: Simurg Yayınları.
Aliyeva, Hatire (2004); “Türkiye Türkçesinde İsmin Halleri ve Nesnenin İfade Vasıtaları” V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, Ankara: TDK Yayınları: 855/I, s. 157-163.
Boz, Erdoğan (2004); “Türkiye Türkçesinde +Dan Ekli Nesne Öğesi Üzerine”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, Ankara: TDK Yayınları: 855/I, s. 501-511.
Börekçi, Muhsine (2004); “Türkçe Öğretimi Bakımından Çatı Kavramı”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, Ankara: TDK Yayınları: 855/I, s. 487-499.
Buran, Ahmet (1999); “Türkçede İsim Çekimi Ekleri”, Türk Gramerinin Sorunları II, Ankara: TDK Yayınları 718, s. 263-277.
Demiralp, Mine Nakipoğlu (2002); Türkçe’de Ayrık-Geçişsiz Eylemlerin Olay Yapısal İncelemesi, Dilbilim Araştırmaları 2002, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, s. 1-16
Demircan, Ömer (2003); Türk Dilinde Çatı, İstanbul: Papatya Yayıncılık.
Gülsevin, Gürer (1999); “Çatı Ekleri Üzerine Kullanılabilen Ekler”, Türk Gramerinin Sorunları II, Ankara: TDK Yayınları 718, s. 203-223.
Kahraman, Tahir (1996); Çağdaş Türkiye Türkçesindeki Fiillerin Durum Ekli Tamlayıcıları, Ankara: TDK Yayınları.
Kahraman, Tahir (1999); “Çağdaş Türkiye Türkçesinde Ad Çekimi Eklerinin Kullanım Özellikleri ve İşlevleri”, Türk Gramerinin Sorunları II, Ankara: TDK Yayınları 718, s. 278-297.
Karahan, Leyla (2004); “Belirtisiz Nesnenin Söz Dizimindeki Yeri Üzerine”,V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, Ankara: TDK Yayınları: 855/I, s. 1615-1623.
Karahan, Leyla (1997); “Fiil-Tamlayıcı İlişkisi Üzerine”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Ankara: TDK Yayınları, S. 549, s. 209-213.
Korkmaz, Zeynep (2003); “Türkiye Türkçesinde Fiil Çatısı Üzerine Görüşler”, Türk Dili Araştırmalar Yıllığı-Belleten 2001/I-II, Ankara: TDK Yayınları, s. 193-198.
Korkmaz, Zeynep (2003); Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: TDK Yayınları: 827.
Özmen, Mehmet (2004); “Özne Üzerine Düşünceler”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, Ankara: TDK Yayınları: 855/II, s. 2331-2340.
Özsoy, Sumru (1990); “Edilgen Yapı”, IV. Dilbilimi Sempozyumu Bildirileri (17-18 Mayıs 1990) Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, s. 47-58.
Sev, Gülsev (2001); Etmek Fiiliyle Yapılan Birleşik Fiiller ve Bunların Hâl Ekli (veya eksiz) Tamlayıcılarla Kullanılışı, Ankara: TDK Yayınları
Sev, Gülsev (2004); “Çıkma Durumu Ekinin Nesne Görevinde Kullanımı”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, Ankara: TDK Yayınları: 855/II, s. 2655-2666.
Uzun, Nadir Engin (2000); Anaçizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe, İstanbul: Multiligual Yayınları.
Üstünova, Kerime (2000); “Türkçenin Asıl Unsurları Özne ile Yüklem”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Ankara: TDK Yayınları, C. 2000/1, S. 582, s. 489-497.
Yavuzaslan, Paşa (2004); “Türkçe ve Tatarcada Cümle Semantiği Açısından Öznesiz Edilgen Yapılar”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, Ankara: TDK Yayınları: 855/II, s. 3163-3174.
Yılmaz, Engin (2003); “Türkiye Türkçesinde İkili Çatı Sorunu ve Bunun Öğretimi ile İlgili Meseleler ”, Türk Dili Araştırmalar Yıllığı-Belleten 2001/I-II, Ankara: TDK Yayınları, s. 251-289.
Yücel, Bilal (1999); “Türkiye Türkçesinde Fiil Çatıları”, Türk Gramerinin Sorunları II, Ankara: TDK Yayınları 718, s. 156-201.