Para Vakıflarının Temel Prensipleri ve Yönetimi

Sosyal boyutu ağır basan bir kurum olarak para vakıflarının İslam medeniyetinde önemli bir yeri vardır. Tarihi süreç içerisinde toplumun kamusal ihtiyaçlarının karşılanmasında önemli fonksiyonlar üstlenen bu kurumların kendine özgü kuruluş, yönetim ve işleyiş yöntemleri vardır. Para vakıflarının amaçları, yapıları ve işlevleri geniş bir literatür yelpazesinde tartışılmıştır. Bu makale, sürdürülebilir, uzun soluklu hayır işleri gerçekleştirmek için dini, işletme ve toplumsal mantığı birleştiren özgün bir hayırseverlik perspektifi sunan Osmanlı para vakıflarının özelliklerini tartışmaktadır. Bu makalede, para vakıfları için üç temel prensip olduğunu iddia ediyoruz: (i) hayır işlerinin kalıcılığı, (ii) faaliyetlerin sürdürülebilirliği ve (iii) toplumsal katkı. Kâr amacı gütmeyen kurumlar olarak para vakıfları, sürdürülebilir kalkınma, toplumsal refah ve kamusal hizmetlerin icrasında üçüncü sektör gibi yer almışlardır. Bununla ilgili tarihi süreç içerisinde oluşan tecrübi birikim ve Osmanlı dönemi uygulamaları, günümüzün ekonomik ve sosyal sorunlarını çözmek için de değerli çıkarımlar sunmaktadır.

Fundamental Principles of Cash Waqfs and Their Management

As an Islamic philanthropic institution with a predominant social dimension, cash waqfs had played animportant role in Muslim societies in the history. With their original establishment, management andoperation methods, they have undertaken important functions in meeting societal needs during thehistorical process. Goals, structures and functions of the cash waqfs have been discussed in a wide rangeof literature. This article discusses on the characteristics of Ottoman cash waqfs which present an originalphilanthropic perspective that engages religious, business and societal logics to perform sustainable, longstanding charities. In this article, we argue that there were three main principles existed for cash waqfs:(i) permanency of the charitable work, (ii) sustainability of operations and (iii) societal contribution. Asnon-profit institutions, cash waqfs had acted like a third sector to contribute in sustainable development,social welfare and public services. The experience and Ottoman period implementations in the historicalprocess also offer valuable implications for solving today's economic and social problems.

PDF

___

Archives
Turkish Directorate General of Foundations’ Archive
VGMA Register No: 632, Page: 102-108, Serial: 43
VGMA Register No: 732, Page: 215, Serial: 194
VGMA Register No: 626, Page: 666-667, Serial: 694;
VGMA Register No: 989, Page: 37, Serial: 31;
VGMA Register No: 987, Page: 263, Serial: 093;
Rodoscuk Sharia Registers: 8639.00013, v.25a-b;
Sarajevo Husrev Bey Library Waqf Registry:1 Sh. 111-110-109 (jpg: 108-107-106) Serial: 233)
Books & Articles
Abdullah, M. (2018). Waqf, Sustainable Development Goals (SDGs) and maqasid al-shariah. International Journal of Social Economics, 45(1), 158–172. https://doi.org/10.1108/IJSE10-2016-0295
Akdağ, M. (1979). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi. İstanbul: Tekin Yayınları.
Al-Qaradawi, Y. (2010). Nizamü’l-Vakfi fi’l-Fıkhi’l-İslâmî Hasbe’n-Nüsûsi ve’l-Makâsıd. London: Meclisü’l-İfta ve’l-Bühûs.
Aslan, N. (1998). Osmanlı toplumunda para vakıflarının kurumsallaşmasında rol oynayan faktörler. Dini Araştırmalar, 1(2), 93–119.
Assi, E. (2008). Islamic waqf and management of cultural heritage in palestine. International Journal of Heritage Studies, 14(4), 380–385. https://doi.org/10.1080/13527250802156180
Atar, A. (2020). Türkiye’de Para Vakıfları Konusunda Yapılan Çalışmalar ve Bunlar Hakkında Genel Bir Değerlendirme. Üçümcü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 55(2), 842–866. https://doi.org/10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.20.05.1234
Aziz, F., Mahmud, M., & Karim, E. (2008). The Nature of Infaq and its Effects on Distribution of Wealth. KASBIT Business Journal, 1(1), 44–48.
Bulut, M., Çınar, H., Ademi, R., Demir, A., Kudat, A., Doğan, M., … Tuğrul, M. (2019). Osmanlı Dönemi Rumeli Para Vakıfları (M. Bulut, ed.). İstanbul: İstanbul Zaim Üniversitesi Yayınları.
Bulut, M., & Korkut, C. (2016). A Comparison Between Ottoman Cash Waqfs (CWs) and Modern Interest-Free Financial Institutions. Vakıflar Dergisi, 46, 23–45.
Chowdhury, M. S. R., bin Ghazali, M. F., & Ibrahim, M. F. (2011). Economics of Cash WAQF management in Malaysia: A proposed Cash WAQF model for practitioners and future researchers. African Journal of Business Management, 5(30), 12155–12163. https://doi.org/10.5897/ajbm11.1810
Çizakça, M. (1998). Awqaf in History and Its Implications for Modern Ecoomics. Islamic Economic Studies, 6(1), 43–70. Retrieved from https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3164811
Çizakça, M. (1999). İslam Dünyası’nda ve Batı’da İş Ortaklıkları Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Çizakça, M. (2000). A history of philanthropic foundations: The Islamic world from the seventh century to the present. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
Çizakça, M. (2006). Osmanlı Dönemi Vakıflarının Tarihsel ve Ekonomik Boyutları. Türkiye’de Hayırseverlik: Vatandaşlar; Vakıflar ve Sosyal Adalet Araştırması, 21–31.
Çınar, H. (2017). Osmanlı Döneminde Rumeli’de Vakıf Paranın Kullandırımlasında Aranan Şartlar. Adam Akademi, 7(2), 149–165.
Dale, S. F. (2010). Empires and Emporia: Palace, mosque, market, and tomb in Istanbul, Isfahan, Agra, and Delhi. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 53(1–2), 212– 229. https://doi.org/10.1163/002249910X12573963244403
Daly, S. (2012). Philanthropy as an Essentially Contested Concept. Voluntas, 23(3), 535–557. https://doi.org/10.1007/s11266-011-9213-5
Darus, F., Ahmad Shukri, N. H., Yusoff, H., Ramli, A., Mohamed Zain, M., & Abu Bakar, N. A. (2017). Empowering social responsibility of Islamic organizations through Waqf. Research in International Business and Finance, 42(April), 959–965. https://doi.org/10.1016/j.ribaf.2017.07.030
Döndüren, H. (2008). Osmanlı Tarihinde Bazı Faizsiz Kredi Uygulamaları ve Modern Türkiye’de Faizsiz Bankacılık Tecrübesi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(1), 1–24.
Doumani, B. (1998). Endowing Family: Waqf, Property Devolution, and Gender in Greater Syria, 1800 to 1860. Comparative Studies in Society and History, 40(01). https://doi.org/10.1017/s001041759898001x
El-Gamal, M. A. (2001). An Economic Explication of the Prohibition of a in Classical Islamic Jurisprudence. Proceedings of the Third Harvard University Forum on Islamic Finance, 31–44. Cambridge: Center for Middle Eastern Studies, Harvard University.
Gazaleh, P. (2011). Held in Trust: Waqf in the Islamic World. In The American University in Cairo Press. https://doi.org/10.5743/cairo/9789774163937.003.0001
Genç, M. (2014). Klasik Osmanlı Sosyal-İktisadi Sistemi ve Vakıflar. Vakıflar Dergisi, (42), 9– 18. Retrieved from http://acikerisim.fsm.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11352/2159/Genç.pdf?sequence =1&isAllowed=y
Gürsoy, Ç. (2020). Ne İçindedir Sektörlerin Ne De Büsbütün Dışında Yekpare Geniş Bir Alanın Parçalanmaz Akışında: Osmanlı Para Vakıflarından Sosyal Girişimlere. Üçümcü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 55(1), 76–92. https://doi.org/10.15659/3.sektor-sosyalekonomi.20.01.1231
Hall, P. D. (1999). The work of many hands: A response to Stanley N. Katz on the origins of the “serious study” of philanthropy. Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly, 28(4), 522– 534. https://doi.org/10.1177/0899764099284013
Haneef, M. A., Pramanik, A. H., Mohammed, M. O., Bin Amin, M. F., & Muhammad, A. D. (2015). Integration of waqf-Islamic microfinance model for poverty reduction. International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, 8(2), 246– 270. https://doi.org/10.1108/IMEFM-03-2014-0029
İnalcık, H. (2006). Vakıf Medeniyeti. Vakıf Medeniyeti Yılı Vakıflar Dergisi Özel Sayısı, 6–7. https://doi.org/10.16971/vakiflar.586914
Karaman, K. K., & Pamuk, Ş. (2010). Ottoman state finances in European perspective, 1500- 1914. Journal of Economic History, 70(3), 593–629. https://doi.org/10.1017/S0022050710000550
Keleş, H. (2001). Osmanlılarda 19. Yüzyıldaki Para Vakıflarının İşleyiş Tarzı ve İktisadi Sonuçları Üzerine Bir Çalışma. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(1), 189–207. https://doi.org/10.17152/gefd.11848
Khalfan, K. A., & Ogura, N. (2012). Sustainable architectural conservation according to traditions of Islamic waqf: The World Heritage-listed Stone Town of Zanzibar. International Journal of Heritage Studies, 18(6), 588–604. https://doi.org/10.1080/13527258.2011.607175
Koehler, B. (2010). Early Islamic Charities as Catalysts of Institutional Innovation. Economic Affairs, 30(3), 6–8.
Korkut, C., & Bulut, M. (2016). Finansal İstikrar ve Para Vakıfları Etkisi: Rumeli Para Vakıfları Örnekleri. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi, 2(1), 55–76. https://doi.org/10.1227/01.NEU.0000349921.14519.2A
Koyunoğlu, H. H. (2008). Para Vakıfları: Muhasebe Defterlerine Göre 17. Yüz-yıl İstanbul Uygulaması. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 8(4), 253–304.
Kudat, A. (2015). İslam Hukukunda Temsil ve Amacı (Representation and Its Objective in Islamic Law). Adam Akademi, 5(1), 33–62.
Kudat, A. (2017). Para Vakıflarının Para İşletme Yöntemleri Üzerine Bir Değerlendirme. Adam Akademi, 7(2), 257–271.
Kuhn, T. (1985). The Copernican revolution: Plane- tary astronomy in the development of Western thought. In Harvard University Press. Cambridge, MA.
Kuran, T. (2001). The Provision of Public Goods under Islamic Law : Origins , Impact , and Limitations of the Waqf System. The Journal of Law and Society Association, 35(4), 841–898.
Kuran, T. (2005). The Absence of the Corporation in Islamic Law : Origins and Persistence. The American Journal of Comparative Law, 53(4), 785–834.
Kuran, T. (2012). The long divergence: How Islamic law held back the Middle East. Princeton University Press.
Kuran, T. (2016). Legal roots of authoritarian rule in the middle east: Civic legacies of the islamic waqf. American Journal of Comparative Law, 64(2), 419–454. https://doi.org/10.5131/AJCL.2016.0014
Layish, A. (2008). Waqfs of awläd al-Näs in aleppo in the late Mamlük period as reflected in a family archive. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 51(2), 287–326. https://doi.org/10.1163/156852008X307456
Ma, J., & Konrath, S. (2018). A Century of Nonprofit Studies: Scaling the Knowledge of the Field. Voluntas, 29(6), 1139–1158. https://doi.org/10.1007/s11266-018-00057-5
Mandaville, J. E. . (1979). Usurious Piety: The Cash Waqf Controversy in the Ottoman Empire. International Journal of Middle East Studies, 10(3), 289–308.
Michon, J.-L. (1980). Religious Institutions. In R. B. Serjeant (Ed.), The Islamic City. Paris: UNESCO.
Mohammad, M. T. S. H. (2015). Theoretical and trustees’ perspectives on the establishment of an Islamic social (Waqf) bank. Humanomics, 31(1), 37–73. https://doi.org/10.1108/H-05- 2013-0032
Moumtaz, N. (2018). Theme issue: A third wave of waqf studies. Islamic Law and Society, 25, 1–10.
Okur, K. H. (2005). Para Vakıfları Bağlamında Osmanlı Hukuk Düzeni ve Ebussuud Efendinin Hukuk Anlayışı Üzerine Bazı Değerlendirmeler. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1–2(7–8), 33–58. https://doi.org/10.14395/huifd.53013
Özcan, T. (2003). Osmanlı Para Vakıfları: Kanuni Dönemi Üsküdar Örneği. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Özcan, T. (2010). Vakıf Medeniyeti ve Para Vakıfları. İstanbul: Türkiye Finans Katılım Bankası Kültür Yayınları.
Öztürk, N. (1993). Tarihte ve Bugün Vakıflar E liyle Aileye Götürülen Hizmetler. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 3(3), 78–89.
Sabri, R. (2015). Transitions in the Ottoman Waqf ’s traditional building upkeep and maintenance system in Cyprus during the British colonial era (1878–1960) and the emergence of selective architectural conservation practices. International Journal of Heritage Studies, 21(5), 512–527. https://doi.org/10.1080/13527258.2014.968604
Sarkawi, A. A., Abdullah, A., Dali, N. M., & Khazani, N. A. M. (2017). The Philosophy of Maqasid Al-Shari’ah and Its Application in The Built Environment. Journal of Built Environment, Technology and Engineering, 2, 215–222.
Scherer, S. C. (2017). Organizational Identity and Philanthropic Institutions, Patterns of Strategy, Structure, and Grantmaking Practices. Nonprofit Management and Leadership, 28(1), 105– 123. https://doi.org/10.1002/nml.21266
Semiz, Y. (2016). Osmanlı Devleti’nde Para Vakıfları. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu Dergisi, 19(1), 89–101. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/jief/issue/24515/259786
Senadjki, A., & Sulaiman, J. (2015). An empirical study on the influence of Islamic values in poverty alleviation. Journal of Islamic Accounting and Business Research, 6(2), 222–243. https://doi.org/10.1108/JIABR-05-2012-0027
Setia, A. (2018). Reintegrating the Legal into the Social: Reviving Islamic Transactional Law in the Context of the Civil Economy, with Special Reference to Waqf. Law and Development Review, 11(1), 209–250. https://doi.org/10.1515/ldr-2017-0053
Shaikh, S. A., Ismail, A. G., & Mohd Shafiai, M. H. (2017). Application of waqf for social and development finance. ISRA International Journal of Islamic Finance, 9(1), 5–14. https://doi.org/10.1108/IJIF-07-2017-002
Şibil, B. (1985). Vakfın Mâlî Bünyesi ve Kaynakları. II. Vakıf Haftası (Konuşmalar-Tebliğler), 111–112. Ankara.
Stillman, N. A. (1975). Charity and Social Service in Medieval Islam. Societas, 5.
Tabakoğlu, A. (2008). Türkiye İktisat Tarihi. Dergah Yayınları.
Tarihte İlginç Vakıflar. (2012). İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
The management and organisation of philanthropy: new directions and contested undercurrents. (2019). International Journal of Management Reviews, (August).
Weir, D. (2004). Some sociological, philosophical and ethical underpinnings of an islamic management model. Journal of Management, Spirituality and Religion, 1(2), 224–242. https://doi.org/10.1080/14766080409518557
Yediyıldız, B. (1986). Vakıf. In İslam Ansiklopedisi (pp. 153–172). Milli Eğitim Basımevi.