XVIII. YÜZYIL KLÂSİK TÜRK ŞİİRİNDE EŞ ANLAMLI, YAKIN ANLAMLI VE ARALARINDA ANLAM İLGİSİ BULUNAN KELİMELERİN STİLİSTİK AÇIDAN KULLANIMI: ŞEYH GÂLİB, NEDİM VE KOCA RÂGIB PAŞA ÖRNEĞİ

Zihinsel bir süreç olan düşünmenin kelimelerle sıkı bir ilişkisi bulunmaktadır. Her ne kadar insan, kelimeler olmadan düşünebilirse de algılanan her bir kelime, düşünmeye ivme kazandırmakta, çağrıştırdığı farklı kelimelerle zincirleme bir anlam örgüsü kurmakta ve bu devinim düşünmenin hareket noktalarından birini oluşturmaktadır. Deniz, gemiyi, dalgayı ve maviliği hatırlatırken, kış mevsimi, sobayı, karı, yağmuru ve üşümeyi çağrıştırır. Bir bakıma bütünü oluşturan parçalardan birinin anılması, diğer parçaların düşünülmesini sağlar. Şiir de kelimelerle örülmüş bir yapıdır ve bu yönüyle bir çağrışım merkezi gibi görev yapmaktadır. Şairlerin kelime tercihleri, şiirin çağrışım gücünü belirlemede önemli bir rol oynamaktadır. Eş anlamlı, yakın anlamlı ve aralarında anlam ilgisi bulunan kelimelerin birlikte kullanımı da bir merkez etrafında yapılan ısrarlı duruşları, heyecanı ve düşünceyi daha yoğun hissettirmede etkili yollardan biridir. Bu tarz bir kullanım, bazı şairlerin elinde tesadüf olmanın ötesinde, bilinçli olarak usul haline getirilmiştir. XVIII. yüzyıl klâsik Türk şiirinde de eş anlamlı ve yakın anlamlı kelimelerin aynı beyit içinde kullanılmasıyla kelimelerin Arapça, Farsça ve Türkçe karşılıklarından faydalanma yoluna gidilmiş, kelimenin bu üç dildeki farklı fonetik özelliklerinden hareketle beyitte farklı tınıların duyulması sağlanmış, aynı mananın etrafında bir ışık halkasına dönüşen kelimelerle tam da vurgulamak istenilen noktaya temas artırılmıştır. Aynı şekilde aralarında anlam ilgisi bulunan kelimelerin kullanımı da anlamı belli bir noktaya kanalize etmede şairler tarafından zaman zaman tercih edilmiştir. Çalışmamızda eş anlamlı, yakın anlamlı ve aralarında anlam ilgisi bulunan kelimelerin stilistik açıdan nasıl kullanıldığı Şeyh Gâlib, Nedim ve Koca Râgıb Paşa’nın şiirlerinden hareketle tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Klâsik Türk şiiri, Şeyh Gâlib, Nedim, Koca Râgıb Paşa, XVIII. yüzyıl.

STYLISTICAL USAGE OF SYNONYMS, HOMOIONYMS AND WORDS WITH MEANING RELATION IN XVIII. CENTURY CLASSICAL TURKISH POETRY: ŞEYH GÂLIB, NEDIM AND KOCA RÂGIB PAŞA EXAMPLES

Thinking which is a mental process, has a close relation with words. Although humans can think without words, every perceived word accelerates thinking, establishes a chain meaning pattern with the words it evokes and this motion forms one of the action points of thinking. While sea reminds of ship, wave and blueness, winter season evokes stove, snow, rain and feeling cold. In a way referral of one of the pieces forming the whole, ensures the thinking of the other pieces. Poem is a structure knitted by words and from this aspect it serves as a connotation center. The word preferences of poets play an important role in determination of connotation power of the poem. Usage of synonyms, homoionyms and words with meaning relation all together is one of the effective methods which evoke persistent stances made around a center, the excitement and thoughts more intensively. This kind of usage was made an intentional method by some poets rather than being a coincidence. In XVIII. Century classical Turkish poetry synonyms and homoionyms were used within the same couplet so that it was possible to take advantage of the Arabic, Persian and Tuskish reciprocations of the words, therefore hearing of different tones in the couplets based on the different phonetic properties of the words in these three languages was achieved and contact with the emphasized point was increased by the words which converted into a ring of light around the same meaning. At the same time, usage of words which have a meaning relation among each other has always been preferred by the poets for canalization of the meaning to a certain point. In our study the stylistical usage of synonyms, homoionyms and words with meaning relation was discussed through the poems of Şeyh Gâlib, Nedim and Koca Râgıb Paşa.

Keywords:

Classical Turkish poetry, Şeyh Gâlib, Nedim, Koca Râgıb Paşa, XVIII. century.,

PDF

___

Ahmet Cevdet Paşa. (2000). Belâgat-ı Osmâniyye. (Haz. Turgut Karabey-Mehmet Atalay). Ankara: Akçağ Yayınları.
Akay, Hasan (1998). Cenab Şahabettin’in Şiirleri Üzerinde Stilistik Bir Araştırma. İstanbul: Kitabevi.
Banarlı, N. Sami (1998). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Bilgegil, Kaya (1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgat). İstanbul: Enderun Kitabevi.
Büyük Türk Klâsikleri. (2004). Büyük Türk Klâsikleri. Cilt 6-7. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Coşkun, Menderes (2010). Sözün Büyüsü Edebi Sanatlar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Demirci, Kerim (2010) Derin Yapı ve Yüzey Yapı Kavramlarından Ne Anlıyoruz. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010.
Dilçin, Cem (1999). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
--------- (2011). Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Genç, İlhan (2010). Örneklerle Eski Türk Edebiyatı Tarihi (Klâsik Dönem). İzmir: Kanyılmaz Matbaası.
Gölpınarlı, Abdülbaki (1955). Divan Şiiri, XIX. Yüzyıl. İstanbul: Varlık Yayınları.
Günay, V. Doğan (2007), Sözcükbilime Giriş, İstanbul: Multilungial Yayınları.
İpekten, Haluk (2010). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Kalkışım, Muhsin (1994). Şeyh Gâlib Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
Macit, Muhsin (1997). Nedîm Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
---------- (2005). Divan Şiirinde Âhenk Unsurları. İstanbul: Kapı Yayınları.
---------- (2014) Nedîm Divanı T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü (e-kitap). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78391/Nedîm- divani.html
Mazıoğlu, Hasibe (2012). Nedîm’in Divan Şiirine Getirdiği Yenilikler. Ankara: Akçağ Yayınları.
Mengi, Mine (2002). Eski Türk Edebiyatı Tarihi (Edebiyat Tarihi-Metinler). Ankara: Akçağ Yayınları.
Naci, Muallim (2000). Osmanlı Şairleri. (Haz.Cemal Kurnaz). Ankara: Akçağ Yayınları.
Pospelov, Gennadiy Nikolayeviç (2005). Edebiyat Bilimi. (Çev. Yılmaz Onay), İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
Saraç, M. A. Yekta (2010). Klâsik Edebiyat Bilgisi [Belâgat]. İstanbul: Bilimevi Basın Yayın Ltd. Şti.
Şentürk, A. Atilla & Kartal, Ahmet (2007). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Tanpınar, A. Hamdi (1969). Edebiyat Üzerine Makaleler. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Victor Şklovski (2010). Teknik Olarak Sanat, İçinde Todorov, Yazın Kuramı (Rus Biçimcilerin Metinleri). (Çev. Mehmet Rifat-Sema Rifat). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Wellek, Rene & Warren, Austin (2001). Yazın Kuramı. (Çev: Yurdanur Salman-Suat Karantay). İstanbul: Adam Yayınları.
Yorulmaz, Hüseyin (1989). Koca Râgıb Paşa Divanı (Araştırma-Metin). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.