Zafer ÖNLER

TÜRKÇEDE ‘KIRMIZI’ RENK KAVRAMINA İLİŞKİN ADLANDIRMALAR

Başlangıç: 2013
Yayıncı: Yasin ŞERİFOĞLU

Günümüz Türkçesinde kırmızı renk kavramı için al, kızıl ve kırmızı olmak üzere üç ad bulunmaktadır. İlk ikisinin Türkçe kökenli olmasına karşılık “kırmızı” sözcüğü Arapça kökenlidir. Bir dilde aynı kavram için birden çok karşılık bulunamayacağı genel ilkesi göz önüne alındığında “al” ve “kızıl” sözcüklerinin eşanlamlı olamayacağı açıktır. “al” sözcüğünün tarihsel dönemlerde “pembe” anlamında olduğu, zaman içinde anlam değişimine uğrayarak “kızıl” sözcüğüyle eşanlamlı görünüm kazandığı anlaşılmaktadır. Bu anlam değişiminde “pamuk” karşılığı olan Farsça “penbe” sözcüğünün renk adı olarak yaygınlaşması etken olmuştur. “kızıl, kırmızı, al” sözcükleri, eşanlamlı görünmekle birlikte anlam değeri açısından farklılık gösterir: “al bayrak, kızıl saçlı, kırmızı kalem” gibi.

Anahtar Kelimeler:

renk adları, al, kızıl, kırmızı

PDF

___

Aysu Ata: Kısasü’l-Enbiya I, Metin; II Dizin, Ankara 1997.
Besim Atalay: Divanü Lûgat-it-Türk Tercemesi I: 1939, II1940, III 1941; Divanü Lûgat-it-Türk Dizini “Endeks”, Ankara 1943.
Muharrem Ergin: Dede Korkut Kitabı I, Giriş-Metin—Faksimile, Ankara 1989, 2.baskı; Dede Korkut Kitabı II, İndeks-Gramer, Ankara 1963.
Mütercim Asım: Kamus Tercümesi, I-IV, İstanbul, 1305 (1887).
Reşit Rahmeti Arat bu beyti şu şekilde çevirmiştir: Her şeyden önce düşmana karşı hîle ve hurdaya baş vurulmalıdır; bu hîle ağına düştüğü için, utancından düşman yüzünü kızartsın (Kutadgu Bilig II –Tercüme- , 1957, 2. Baskı).
Sevan Nişanyan: Sözlerin Soyağacı, Adam Yayınları, 2007, 3. Basım.
Sir Gerard Clauson: An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford 1972, s. 120-121.
Talat Tekin: A Grammar of Orkhon Turkic, Bloomington 1968.