190193

SÂBİT DÎVÂNI'NDA MİTOLOJİK ve EFSÂNEVÎ KUŞLAR

Türklerin İslamiyet'i kabulünden önce ve çok daha eskiye dayanan tarihlerde sanat, edebiyat, mitoloji gibi alanlarda önemli yer tutan kuşlar, klasik Türk edebiyatında da aynı önemini korumuşlardır. Genel olarak şekilleri, renkleri ve çıkardıkları sesler sebebiyle çeşitli edebî sanatlar vasıtasıyla bu edebiyatın en önemli unsurlardan biri olarak ele alınmışlardır. Şiirlerde zikredilen kuşların, taşıdıkları az veya çok bilinen, gerçek veya mitolojik ve efsanevî özellikleriyle şairin hayal dünyasının tercümanı olduğu söylenebilir. Bu vazgeçilmez unsurları, şiirlerinde kullanmayan klasik Türk şairi hemen hemen yok gibidir. Dolayısıyla bu tür şiirleri tam manasıyla anlamak, değerlendirmek ve yorumlamak; bu kuşların sembol, imaj, mazmun, motif vs. olarak taşıdıkları unsurları ve içinde barındırdıkları derin anlamları ancak ortaya çıkartmakla mümkün olacaktır. Bugüne kadar klasik Türk şiirindeki kuşlar hakkında birkaç önemli çalışma yapılmış bulunmaktadır. Biz de bu çalışmaları hem bir kaynak hem de bir örnek olarak aldık ve Sâbit Divanı'ndaki mitolojik ve efsanevî kuşlar üzerinde durduk. Bu çalışmamızda Bosnalı Aleaddin Sâbit (ö. 1712) Dîvânı'nında yer alan "Anka/Sîmurg, Hüma, Hüdhüd, Kaknüs, Semender" gibi mitolojik ve efsanevî kuşların hangi özellikleriyle ve ne şekilde ele alındıklarını göstermeye çalıştık. İnceleme sırasında elde ettiğimiz bilgilerin, bundan sonra yapılacak daha kapsamlı çalışmalara bir katkısı olacağını ümit etmekteyiz.

Anahtar Kelimeler:

Sâbit Dîvânı, Anka/Sîmurg, Hüma, Hüdhüd, Kaknüs, Semender, Mitolojik ve Efsanevî Kuşlar

MYTHOLOGICAL AND LEGENDARY BIRDS IN SABIT'S DIVAN

Before the acceptance of Islam by the Turks and in a much earlier period the birds which had an important place in areas such as an art, literature and mythology took the same role in standard turkish literature. Mostly because of their shapes, colors and voices that they were producing, inevitably accompanied by different stylistic phrasing the birds were used as one of the most important elements in the standard turkish literature. The birds which had been listed in the poems with less or more famous the actual or mythological properties were ambassador imagination of the writer. Certainly there's no classical turkish poet who hasn't used these unavoidable elements (birds). Consequently, to make this kind of poems completely comprehend,assessed, and available to feedback, it's necessary to present the symbols, imaginations, mazmune (archaic language), motivations etc. and everything that contain these elements with deep meaning. In this presentation, we are going to exposure features and particular of mithycal and the legendary birds like Anka – The Goliath Bird, The Simurgh - "Phoenix", The Huma - Homa, The Hoopoe ( Hud-Hud ), Kaknüs, Simurgh Bosnian Aladin Sabit's Divan origin. We hope the data to which we came during the writing of this description will be useful for an extensive and a more detailed research that will follow.

Keywords:

Sabit's Divan Anka – The Goliath Bird, The Simurgh - "Phoenix", The Huma - Homa, The Hoopoe ( Hud-Hud ), Kaknüs, Simurgh, Mythical and Fantasy Creatures,

PDF

___

AKTEPE, M. Münir "Hasan Paşa, Damat", İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yay., C. 16, İstanbul 1997, s. 336.
AND Metin, "Türk Minyatürlerinde Kuşlar", Kültür ve Sanat Dergisi, 1990, c. 1, s. 10-18.
BATİSLAM H. Dilek, "Divan Şiirinin Mitolojik Kuşları: Hümâ, Anka ve Sîmurg", Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 1, İstanbul 2002, s. 186-208.
CEYLAN Ömür, Kuşlar Divanı- Osmanlı Şiir Kuşları, Kapı Yay., İstanbul 2015.
ÇORUHLU Yaşar, Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, Seyran Kitabevi, İstanbul 1995.
DEVELLİOĞLU Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgât, Aydın Kitabevi, Ankara 2007.
ERDEM, Sargon, "Anka", İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay, C. 3, İstanbul 1991, s. 198-200.
ESKİGÜN Kübra, Klasik Türk Şiirinde Mitolojik Kuşlar, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş 2006.
Feridüddin-i Attâr, Mantık Al-Tayr, Çev.: Abdülbaki Gölpınarlı, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2011.
GÜLER, Zülfi, "Şeyh Galib Divanında Anka-Sîmurg Sembolü", International Journal of Language Academy, Volume 2/1 Spring 2014, p. 63-72.
HARMAN Ömer Faruk, KURNAZ Cemal, "Hüdhüd", İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., C. 18., İstanbul 1998, s. 461-462.
KARACAN Turgut, Bosnalı Aleaddin Sabit Divanı, Cumhuriyet Üniversitesi Yay., Sivas 1991.
KURNAZ Cemal, "Hüma", İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., C. 18, İstanbul 1998, s. 478.
ONAY Ahmed Talat, Eski Türk Edebiyatında Mazmunları, MEB Yay., İstanbul 2004.
ÖGEL Bahaeddin, Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), MEB Yay., Ankara 1971.
PALA, İskender, "Anka" (Edebiyat), İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., C. 3, İstanbul 1991, s. 201.
SERVER, Mustafa," Türk Folklorunda Kuşlar", Millî Folklor, S. 42, Yaz 1999, s. 83-88.
Türkçe Sözlük, Türk Dili Kurumu Yay., Ankara 2005.
ULUDAĞ Süleyman, "Anka", İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yay., C. III, İstanbul 1991, s. 200-201.
YILDIRIM Nimet, Fars Mitoloji Sözlüğü, Kabalcı Yay., İstanbul 2006.