KAZAK DEKORATİF SANATINDA TÜRK ETNOKÜLTÜRÜNÜN GÖRÜNTÜLERİ

Bu çalışmada, ülkede "Kültürel Miras", "Manevi Canlanma", "Büyük Bozkırın Yedi Yönü" gibi programlar temelinde uygulanan sanat eğitimi sisteminde halk dekoratif zanaatının özünü ve içeriğini tartışılmıştır. Kazak süsleme sanatlarında asırlık Türk kültürünün tezahürleri ayrıntılı olarak ele alınmakta ve Türk etnokültürel teorilerindeki karakteri tarihsel, manevi ve sanatsal bir bakış açısıyla analiz edilmiştir. Türk bilgisinden hareketle, Türk etnik kültürünün özelliklerini karakterize eden saukele, takiya gibi başlıklar başta olmak üzere bazı el sanatlarının üslup, sembolik ve figüratif özellikleri ve süslemelerin kullanımları incelenmiştir. Kazak ve diğer Türk halklarının halk el sanatlarının Türk etnokültüründeki benzerlikleri ve halk el sanatlarının gelişiminin dünya görüşü, inançlar, yaşam tarzı, halkların ekonomisi ile yakından bağlantılı olduğuna dair kanıtlar gösterilmiştir. Türk halklarının el sanatlarındaki ulusal süslemeler, sembolik imgeler, motifler karşılaştırılmakta, anlamsal özellikleri Türk etnokültürünün işaretleri olarak tanımlanmaktadır. Kazak zanaatlarının Türk etnokültüründe özel yeri, Büyük Bozkır topraklarındaki göçebe geleneklerin doğrudan ardılı olarak belirlenirmekte, onlara tarihi, etnografik ve sanatsal bilimsel açıklamalar verilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

milli zanaat, Türk etnik kültürü, süs eşyaları, ruh, sembol, sanatsal imgeler, kültürel değerler, Türk etnik kültürünün işaretleri

IMAGES OF TURKISH ETHNOCULTURE IN KAZAKH DECORATIVE ART

The article examines the essence and content of folk decorative crafts in the system of art education, which is implemented in the country on the basis of such programs as "Cultural Heritage", "Spiritual Revival", "Seven Facets of the Great Steppe". The manifestations of centuries-old Turkic culture in Kazakh decorative crafts are considered in detail, its character in the theories of Turkic ethnoculture is analyzed from historical, spiritual, artistic points of view. On the basis of the Turkic knowledge, the stylistic, symbolic and figurative features of some handicrafts, especially headdresses, such as saukele, takiya, and the use of ornaments in them, characterizing the features of the Turkic ethnoculture, are analyzed. The similarities of folk crafts of the Kazakh and other Turkic peoples in the Turkic ethnoculture are shown, as well as evidence that the development of folk crafts is in close connection with the worldview, beliefs, way of life, economy of the peoples. National ornaments, symbolic images, motifs in the crafts of the Turkic peoples are compared, their semantic features are described as signs of the Turkic ethnoculture. The special place of Kazakh crafts in the Turkic ethnoculture as a direct successor of nomadic traditions on the land of the Great Steppe is determined, historical, ethnographic and artistic scientific explanations are given to them.

Keywords:

folk crafts, turkic ethnoculture, ornaments, spirit, symbol, artistic images, cultural values, signs of Turkic ethnoculture.,

PDF

___

1. «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы. – Астана. 2006-2011 жылдар. Источник: https://e-history.kz/kz/first-president/show/12320/.
2. «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру». Егемен Қазақстан. Астана. 12 сәуір, 2017.
3. «Ұлы Даланың жеті қыры». Егемен Қазақстан. Астана, 21 қараша, 2018.
4. Әбу Насыр Әл-Фараби. Монография. /А.Көбесов. Әл-Фараби ат. ҚазҰУ. –Алматы:Қазақ университеті, 2004, -174 б.
5. Келімбетов Н. Түркі халықтарының ежелгі әдеби жәдігерліктері. Хрестоматия. Алматы: Раритет, 2019. -904 б.
6. Махмұт Қашқари. Түбі бір түркі тілі (Диуани луғат ат-түрк). Алматы: Ана тілі, 1993. -102 б.
7. Пірәлиев С.Ж., Керімов Л.К. Таным және студент. –Алматы: Санат. 2007.-208 б.
8. Джанибеков У. Культура казахского ремесла. /У.Джанибеков. -Алма-Ата: Өнер, 1982.
9. Әмірғазин Қ. Қазақ қол өнері. Алматы. «Дайк пресс». 2004, -162 б.
10. Валерия Прищепова. К 150-летию со дня рождения С.М.Дудина — художника, этнографа. Антропологический форум № 15 online. Санкт-Петербург. 2011.-42 с.
11. Ералин Қ.Е., Айменов Ж. Қазақтың сәндік-қолданбалы өнері. Түркістан. Тұран баспасы. 2012. -124 б.
12. Табылдиев Ә. Қазақ этнопедагогикасы. Алматы: Санат баспасы. 2001.-320 б.
13. Болатбаев Қ.К. Көкжиек және кеңістік. –Алматы: Алматы баспа үйі ЖШС, 2008. -192 б.
14. Балкенов Ж. Өрнек өнері арқылы болашақ мұғалімдерді көркем шығармашылыққа даярлау (Монография). –Алматы. Ғылым. -2001. -372 б.
15. Қырықбаев С., Оразалиев С., Адамқұлов Н. Халықтық көркемөнер шығармашылығы. Оқу-әдістемелік құрал. –Астана: Фолиант, 2015.-208 б.
16. Аджи Мурад. История тюрков. Такими знали нас. –М. Изд. АСТ. 2015. -317 с.
17. Design of applied and decorative art elements based on the example of Nanai shaman's culture. Maria Gaidysheva, Alexey V.Parnyakov. Pacific Science Review Volume 16, Issue 2, June 2014, pages 140-147.