BEŞERİYET İLMİNİN ABAY’IN ESERLERİNDEKİ GÖRÜNÜŞÜ

Makalede, Kazak halkının büyük şairi Abay’ın insan kategorisi ve varlığı hakkındaki nesirlerin sırrı ele alınacaktır. Abay’ın nesirleri ile şiirlerindeki ana görüş; Allah’ın hak yolu, gerçek ömür, insanlıktır. Büyük şairin eserlerinde geniş bir şekilde yer bulan “tolık adam” hakkındaki bilgece düşünceleri tekrar akıl süzgecinden geçirilmeye gayret edilmiştir. Bu konuda, Abay’ın beslendiği üç kaynağın yeri önemlidir. Abay’ın kendisinden önce yaşamış olan bilim adamlarının eserlerinden beslendiğini şair kütüphanesinden anlamak mümkündür. Makalede, Abay’ın beslendiği kaynaklar arasında yer alan Farabi, Fuzuli, Şems, Davani ve onlardan daha da önce yaşamış olan Platon’un öğrencisi Plotin, Aristotales’in eserlerindeki insan varlığı hakkındaki düşüncelerinin Abay’ın düşünceleriyle karılaştırılmasına özel bir önem verilmiştir. Abay’ın “tolık adam” düşüncesinin Farabi’nin “kamil insan” teorisi ile ilişkisine ve “jürek külti” ilminin Abay düşüncesindeki yerine özel bir dikkat gösterilmiştir. Abay’ın ahlak felsefesi ve beşeriyet ilmi araştırmacıların görüşlerine dayanarak ortaya koyulmaya çalışılmış ve Abay düşüncesindeki gerçek ilim hakkında söz söylenmiştir. Abay’daki “tolık adam” fikrinin manası ve önemi makalede esas alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Abay, Nesir, Allah, İman, Tolık İnsan, Beşeriyet

A reflection of the moral teachings in the works of Abay

The article studies the problem of the category of man and human existence in the work of the great Kazakh poet and thinker Abay. The author seeks to analyze the broadest reflections on the integral personality of a person in the words of Abai's edification. Particular attention is paid to determining the relationship of the philosophical thoughts of Plotinus, Aristotle, Al-Farabi about human existence with the worldview of Abai. The relevance of the topic of the article is also due to the study of the category of "whole personality" in the works of Abai with the theory of Al-Farabi about “the perfect man", where attention is focused on the teachings of Abai about the "cult of the heart". Based on the research of scientists on the philosophy of morality and humanism of Abai, the author reveals the theme of the truth of Abai's teachings. The article deals with a comprehensive study of the concept of "whole personality" in the works of the great poet Abai.

Keywords:

Abay, Words of Edification, Allah, Faith, the Perfect Man, Humanity,

PDF

___

1. Нaзapбaeв Н. Бoлaшaққa бaғдap: pyхaни жaңғыpy //«Eгeмeн Қaзaқcтaн» pecпyбликaлық гaзeті. 2017 жылғы 12 cәyіp. https://www.inform.kz/kz/elbasy-makalasy-bolashakka-bagdar-ruhani-zhangyru_a3016293.
2. Әyeзoв М. Aбaй Құнaнбaeв: Мoнoгpaфиялық зepттeyлep мeн мaқaлaлap. –Aлмaты: Санат, 1995. –320 б.
3. Aхмeтoв З. Aбaйдың aқындық әлeмі. – Aлмaты: Ана тілі, 1995. – 272 б.
4. Мыpзaхмeтұлы М. Aбaй жәнe шығыc. – Aлмaты: Қазақстан, 1994. –208 б.
5. Жұpтбaй Т. Күйecің, жүpeк... cүйecің. –Aлмaты: Қaйнap, 2009. –464 б.
6. Әліпхaн М. Қaзaқ әдeбиeтіндeгі aдaмгepшілік ілімі. –Aлмaты: Абай атындағы ҚазҰПУ: «Ұлағат» баспасы, 2013. –434 б.
7. Плoтин. Эннeaды К; «Yцими-пpeц» 1995-1996, К; PSYLIB, 2003. –310 б.
8. Apиcтoтeль. Никoмaхoвa этикa. Пepeвoд (c) Нинa Бpoгинcкaя (satis @glasnet.ru) Филocoфы Гpeции. Мocквa, 1997. –191 б.
9. Әл-Фapaби. Филocoфиялық тpaктaттap. –Aлмaты: Ғылым, 1973. –489 б.
10. Тoқaeв Қ. «Aбaй жәнe ХХІ ғacыpдaғы Қaзaқcтaн» //«Egemen Qazaqstan» 2020 жылғы 9 қaңтap. https://www.inform.kz/kz/kasym-zhomart-tokaevtyn-abay-zhane-hhi-gasyrdagy-kazakstan-atty-makalasy_a3601880.
11. Aбaй (Ибpaхим) Құнaнбaйұлы. Шығapмaлapының eкі тoмдық тoлық жинaғы. –Aлмaты: Жaзyшы. Т. 2: Өлeңдep мeн ayдapмaлap. Пoэмaлap. Қapa cөздep. 1995 – 336 бeт.
12. Мыpзaхмeтұлы М. Aбaй лұғaты. –Aлмaты, Қaзaқ әдeбиeтіндeгі aдaмгepшілік ілімі. –Aлмaты: Абай атындағы ҚазҰПУ: «Ұлағат» баспасы 2015. –106 б.
13. Дауани. Ахлақ-э. Жалали. –Бомбей: Музаффари. 1873, –157 б.
References 1. Nazarbaev N. Bolashaqqa baǵdar: ruhanı jańǵypy //«Egemen Qazaqstan» recpyblıkalyq gazetі 2017 jylǵy 12 sáyіr. https://www.inform.kz/kz/elbasy-makalasy-bolashakka-bagdar-ruhani-zhangyru_a3016293.
2. Áyezov M. Abaı Qunanbaev: Monografııalyq zeptteuler men maqalalar. –Almaty: Sanat. 1995. –320 b.
3. Ahmetov Z. Abaıdyń aqyndyq álemі . – Almaty, Ana tili, 1995. – 272 b.
4. Mypzahmetuly M. Abaı jáne shyǵyc- Almaty, Qazaqstan,1994. – 208 b.
5. Juptbaı T. Kúıecіń, júrek... cúıesіń. –Almaty: Qaınar, 2009. – 464 b.
6. Álіphan M. Qazaq ádebıetіndegі adamgershіlіk іlіmі. –Almaty: Abaı atyndaǵy QazUPÝ: «Ulaǵat» baspasy, 2013. – 423 b.
7. Plotın. Enneady K; «Ytsımı-prets» 1995–1996, K; PSYLIB, 2003. –310 b.
8. Arıctotel. Nıkomahova etıka. Perevod (c) Nına Brogınskaıa (satis @glasnet.ru) Fılosofy Gretsıı. Mockva, 1997. –191 b.
9. Ál-Farabı. Fılosofııalyq traktattar. –Almaty: Gylym, 1973. – 489 b.
10. Toqaev Q. «Abaı jáne XXI ǵasyrdaǵy Qazaqstan» //«Egemen Qazaqstan» 2020 jylǵy 9 qańtar. https://www.inform.kz/kz/kasym-zhomart-tokaevtyn-abay-zhane-XXI-gasyrdagy-kazakstan-atty-makalasy_a3601880.
11. Abaı (Ibpahım) Qunanbaıuly. Shyǵarmalapynyń ekі tomdyq tolyq jınaǵy. –Almaty: Jazyshy. T. 2: Óleńder men aydapmalar. Poemalar. Qara cózder. -1995 – 336 bet.
12. Mypzahmetuly M. Abaı luǵaty. –Almaty: Abaı atyndaǵy QazUPÝ: «Ulaǵat» baspasy, 2015. –106 b.
13. Daýanı. Ahlaq-e. Jalalı. –Bombeı: Mýzaffarı. 1873, – 157 b.