+(X)n zarf eki ve kullanımı
Türkçenin en eski yazılı belgelerinden günümüze dek, adlardan zarf türeten ve araç durumu (enstrumental) eki olarak adlandırılan, yaygın kullanıma sahip bir +n eki bulunmaktadır. Günümüzde yazın, ilkin, yayan, değin gibi sözcüklerde görülen bu eki yanızca araç durumu eki olarak değerlendirmek doğru değildir. Tarihsel metinlerdeki kullanımlar incelendiğinde bu ekin başlıca şu işlevlerde kullanıldığı görülmektedir: 1) Araç Durumu, “tilin” (dille), “közün” (gözle); 2) Zaman Zarfı, “yayın” (yazın) “ayın” (aylarca), “yılın” ( yıllarca) , “tünün” (geceleyin), “künün” (gündüzün); 3) Durum Zarfı, “yadagın” (yayan), “için için” (gizli gizli) 4) Yer Zarfı “üstün” (üstte), “altın” (altta), “arkan” (arkadan); 5) Edat Türetme “degin”, “ilen”, “bilen” . Türkiye Türkçesinde de “karşı+n”, “özgü+n,” ansız+ın, “öğle+n”, “örneğ+in” “ilk+in” benzeri sözcükler, ekin zarf yapma işlevine yeni örneklerdir
+(X)n Adverb Suffix and Its Usage
There is a +n suffix that has a widespread usage from the first written documents of Turkish till now which derives adverbs from nouns and is called instrumental suffix. It’s not proper to evaluate this suffix that is used in the words like yazın, ilkin, yayan, değin currently only as an instrumental suffix. It is seen that this suffix is mainly used in these functions if its usages in the historical texts is researched.: 1) Instrumental case, “ tilin” (by saying), “közün” (by eye); 2) Adverb of Time, “yayın” (in summer), “ayın” (through months), “yılın” (through years), “tünün” (by night) “künün” (by day); 3) Adverb of Manner, “yadagın” (on foot), “için için” (secretly) 4) Adverb of Place “üstün” (above), “altın” (at the bottom), “arkan” (after, behind) 5) Deriving Preposition “değin” (till), “ilen” (with, by), “bilen” (with, by). “karşı+n” (in spite of), “özgü+n” (original), “ansız+ın” (suddenly, unexpectedly), “öğle+n” (by noon, at noon), “örneğ+in” (for example), “ilk+in” (firstly) and the similar words are the current samples to the function of deriving adverb of this suffix in Modern Turkish
___
- ATA, Aysu (1997). Kısasu’l-Enbiya I-II. Ankara.
- BANGUOĞLU, Tahsin (1990). Türkçenin Grameri. Ankara, 3. baskı.
- BROCKELMANN, Carl (1954). Osttürkische Grammatik der Islamischen
Litteratursprachen Mittelasiens. Leiden.
- CANPOLAT, Mustafa – Önler, Zafer (2007). İshak bin Murad, Edviye-i Müfrede,
Metin-Sözlük. Ankara.
- ÇAĞATAY, Saadet (1943). “Uygurca ve Eski Osmanlıcada İnstrumental –n”. Dil ve
Tarih-Coğrafya Dergisi. I (3). (Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler, Ankara
1978, s. 66-80)
- DLT: ATALAY, Besim (1986). Divânü Lügâti’t-Türk I-IV. Ankara, 2. baskı.
- ECKMANN, Janos (1988). Çağatayca El Kitabı. (çev. Günay Karaağaç), İstanbul.
- ERDAL, Marcel (2004). A Grammar of Old Turkic. Brill.
- KB: ARAT, Reşit Rahmeti (1947). Kutadgu Bilig I Metin. Ankara.
- KORKMAZ, Zeynep (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara.
- ÖNLER, Zafer (1996). “Türkçede +lA Zarf Eki”. II. Uluslar Arası Türk Dili
Kurultayı, Türk Dil Kurumu, 26 Eylül-1 Ekim 1992. Ankara.
Tarama Sözlüğü VIII (Ekler) (1977). Ankara: Türk Dil Kurumu.
- TEKİN, Talat (2000). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara.
___
Bibtex |
@ { turkoloji527013,
journal = {Türkoloji Dergisi},
eissn = {2602-4934},
address = {Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, 06100 Sıhhiye/ANKARA},
publisher = {Ankara Üniversitesi},
year = {2010},
volume = {17},
number = {2},
pages = {143 - 155},
doi = {10.1501/Trkol\_0000000195},
title = {+(X)n zarf eki ve kullanımı},
key = {cite},
author = {Önler, Zafer}
} |
APA
|
Önler, Z.
(2010).
+(X)n zarf eki ve kullanımı
.
Türkoloji Dergisi
, 17 (2) ,
143-155 .
DOI: 10.1501/Trkol_0000000195 |
MLA
|
Önler, Z.
"+(X)n zarf eki ve kullanımı"
.
Türkoloji Dergisi 17 (2010
): 143-155 < |
Chicago
|
Önler, Z.
"+(X)n zarf eki ve kullanımı".
Türkoloji Dergisi 17 (2010
): 143-155 |
RIS |
TY - JOUR
T1 - +(X)n zarf eki ve kullanımı
AU - ZaferÖnler
Y1 - 2010
PY - 2010
N1 - doi: 10.1501/Trkol_0000000195 DO - 10.1501/Trkol_0000000195 T2 - Türkoloji Dergisi
JF - Journal
JO - JOR
SP - 143
EP - 155
VL - 17
IS - 2
SN - -2602-4934
M3 - doi: 10.1501/Trkol_0000000195 UR - Y2 - 2022
ER -
|
EndNote |
%0 Türkoloji Dergisi +(X)n zarf eki ve kullanımı
%A Zafer Önler
%T +(X)n zarf eki ve kullanımı
%D 2010
%J Türkoloji Dergisi
%P -2602-4934
%V 17
%N 2
%R doi: 10.1501/Trkol_0000000195 %U 10.1501/Trkol_0000000195 |
ISNAD |
Önler, Zafer
.
"+(X)n zarf eki ve kullanımı".
Türkoloji Dergisi
17
/
2
(Ağustos 2010):
143-155
. |
AMA |
Önler Z.
+(X)n zarf eki ve kullanımı.
Türkoloji Dergisi.
2010;
17(2):
143-155.
|
Vancouver |
Önler Z.
+(X)n zarf eki ve kullanımı.
Türkoloji Dergisi.
2010;
17(2):
143-155.
|
IEEE |
Z. Önler
,
"+(X)n zarf eki ve kullanımı",
,
c. 17,
sayı. 2,
ss.
143-155, Ağu. 2010, doi:10.1501/Trkol_0000000195
|