Osmanlı ve Rus toplumlarında medeniyet değişmesi: Bihruz’lar ve Oblomov’lar

Türk romanında, Tanzimat Döneminde Batılılaşma sorunsalına bağlı olarak ortaya çıkan “alafranga züppe” tipinin birçok örneğine rastlanır. Aynı şekilde 19. yüzyıl Rus romanında sıklıkla görülen ve yine Batılılaşmayla ilgisi olan bir “gereksiz adam” tipi vardır. Bu yazıda, Türk romanında Ahmet Midhat Efendi’nin Felâtun Bey ile Rakım Efendi romanıyla başlayan ve Recaizade Mahmut Ekrem’in Araba Sevdası romanındaki Bihruz Bey’le hafızalarda somutlaşan “alafranga züppe” ile yine Rus romanında Puşkin’in Yevgeniy Onegin’i ile başlayan ve Gonçarov’un Oblomov romanıyla en tipik temsilcisini bulan “gereksiz adam” tipleri karşılaştırıldı. Osmanlı’da ve Rusya’da Batılılaşma sürecinde toplumsal hayatta ve düşünsel planda yaşanan değişiklikler bu karşılaştırmanın temelini oluşturdu. Her iki toplumun Batılılaşmayı algılamalarındaki farklılıklar yanında, toplumsal alt yapının ve düşünsel açıdan gelişimlerinin farklı olması, “alafranga züppe” ve “gereksiz adam” tiplerinden her birinin kendine özgü biçimde ortaya çıkışında etken koşullar olarak irdelendi

Anahtar Kelimeler:

“Alafranga züppe”, “Gereksiz adam”, Osmanlı

CIVILIZATION CHANGE IN OTTOMAN AND RUSSIAN SOCIETIES: BİHRUZ BEYS AND OBLOMOVS

The Turkish novel boasts many examples of ‘‘European-style snobs’’ that appear as a result of the Westernization problematic during the Tanzimat era. Similarly, the 19th century Russian novel also contains examples of what might be called the ‘‘useless chap’’ that emerges in the context of Westernization. This article compares the ‘‘European-style snob’’ character that first appears in Ahmet Midhat Efendi’s novel Felâtun Bey ile Rakım Efendi and reaches its peak with Bihruz Bey in Recaizade Mahmud Ekrem’s Araba Sevdası (The Carriage Affair) with the ‘‘useless chap’’ character that emerges with Pushkin’s Eugene Onegin and reaches its height in Goncharov’s Oblomov. Various changes that occur in terms of social and intellectual life in Ottoman and Russian societies during the Westernization period form the basis of this comparison. The fact that the two societies have their own ways of perceiving Westernization and that they have different social and intellectual infrastructural developments account for the individual circumstances in which the ‘‘European-style snob’’ and the ‘‘useless chap’’ come to life. The article tries to analyse all these factors

Keywords:

‘‘European-style snob’’, ‘‘Useless chap’’, Ottoman Westernization,

PDF

___

ADIVAR, Abdülhak Adnan. (1943). Osmanlı Türklerinde İlim. İstanbul: Maarif Matbaası
AHMET MİDHAT EFENDİ. (1292/1875). Felâtun Bey ile Râkım Efendi. İstanbul: Kırkanbar Matbaası.
AHMET MİDHAT EFENDİ. (1293/1876). Paris’te Bir Türk. İstanbul: Kırkanbar Matbaası.
AHMET MİDHAT EFENDİ. (1298/1881). Karnaval. İstanbul: Tercüman-ı Hakikat Matbaası.
AHMET MİDHAT EFENDİ (1299/1882) Vah. İstanbul: Tercüman-ı Hakikat Matbaası.
ARSLAN, Nihayet. (2002). “İki Öncü Roman: Don Kişot ve Araba Sevdası”, Türkoloji Dergisi, XV. C., 1. S.
BEYATLI, Yahya Kemal. (1984). Edebiyata Dair. 2.b. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
BUDAK, Ali. (2008). Batılılaşma ve Türk Edebiyatı. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
DOBROLYUBOV, Nikolay Aleksandroviç. (1987). Oblomovluk Nedir?. (Çev. Mazlum Beyhan). İstanbul: Yön Yayıncılık.
GOGOL, Nicolas Vasileyiviç. (2000). Ölü Canlar. (Çev. M. Emre Karaörs). İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
GONÇAROV, İvan. (2000). Oblomov. (Çev. Sabahattin Eyüboğlu - Erol Güney) İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
GÜRPINAR, Hüseyin Rahmi. (1965). Şıpsevdi. İstanbul: Atlas Kitabevi.
KOYRÉ, Alexandre. (1994). 19. Yüzyıl Başlarında Rusya’da Batıcılık, Ulusçuluk ve Felsefe, (Çev: İzzet Tanju) İstanbul: Belge Yayınları.,
KURAT, Akdes Nimet. (1999). Rusya Tarihi. 4.b. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
LERMONTOV, Mihail Yuryeviç. (1962). Zamanımızın Kahramanı. 2.b. (Çev. Servet Lünel) Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
MERİÇ, Cemil. (1980). Mağaradakiler. 2.b. İstanbul: Ötüken Yayınları.
MORAN, Berna. (1983). Türk Romanına Eleştirel Bakış- Ahmet Mithat’tan A. H. Tanpınar’a, İstanbul: İletişim Yayınları.