Ali Şir Nevayi ve şimdiki Özbek dilinin ünlüleri üzerine
Bu yazıda Eski Çağatay yazı dilinin ünlü sistemi üzerinde durulmuştur. Kimi Türkologlar Nevâyî’nin eserlerinden yola çıkarak Çağataycada 9 ünlü sesin bulunduğunu kimi Türkologlar ise, 6 ünlü sesin varlığı savunmuştur. Biz Nevâyî’nin eserlerinden örnekler getirerek Çağataycada 9 ünlü fonemin varlığını açık bir şekilde ortaya koyduk. Çağataycanın varisi olan şimdiki Özbek Türkçesinde de Çağtaycada olduğu üzere 9 ünlü fonemin varlığı aşikardır. Ancak Sovyet Türkologların planlı çalışmaları sonucunda Arap alfabesinden Latin alfabesine geçişte Özbekçede 9 ünlü yerine 6 ünlü esas alınmış, daha sonra Kiril alfabesine geçişte Özbekçe için 6 ünlü fonem kanunlaştırılmıştır. Bu alfabe değişikliği sonucunda Özbekçedeki genel Türk dilinde yer alan /a/ sesi, /o/ harfi ile gösterilerek kargaşa yaratılmıştır. Oysa şimdiki Özbek dilinde eski Çağatay dilinde olduğu üzere 9 ünlü fonem hatta 10 ünlü fonem bulunmaktadır
On Ali-Shir Navai and Nowadays Uzbek Language’s Vowels
In this article, the vowel system of former Chagatai written language has been considered. Some Turkologists have defended that there are 9 vowels in Chagatai by setting out from Navai’s works, and some have defended the being of 6 vowels. We clearly brought up the being of 9 vowels in Chagatai by giving some samples from Navai’s works. The being of 9 vowels in Chagatai’s inheritor today’s Uzbek Turkish too as in Chagatai is obvious. But as a result of Soviet Turkologists’ planned studies, 6 vowels has been accepted as a base in Uzbek instead of 9 vowels in change from Arabic alphabet to Latin alphabet, than 6 vowel phonems had became rule for Uzbek in change to Kiril alphabet. As a result of this alphabet change a chaos has been created by showing the /a/ sound existing general Turkish language in Uzbek as sound /o/. Whereas there are 9 even 10 vowel phonems in today’s Uzbek language as in former Chagatai language
___
- Devereux, Robert (1966). Muhâkamat al lughataın. by Mir ‘Ali Shir. Introductiontranslation
and notes. Leiden- E.J.Brill.
- Боровков, А.К. (1946). “Алишер Наваи как основоположник узбекского
литературного языка”. Алишер Наваи. Москва, 105-106.
- Данияров, Х. (1977). Восточно-кыпчакские (джекающие) говоры и их участие
в развитии узбекского литературного языка. АДД.Т.
- К.Мухитдинов. «Санглах» Мирзы Мухаммеда Мехдихана (исследование,
комментарии, перевод и транскрипция). Т., 1971. 7-s.
- Кононов, А.Н. (1960), Грамматика современного узбекского литературного
языка. М.Л.
- Мелиоранский, П.М. (1900). Араб-филолог о турецком языке. СПб.
- Мирзаев М. (1962). Бухоро шеваларида «олашиш» масаласи. Ўзбек тили ва
адабиёти. 4-sон.
- Неъматов, Ҳ (1992). Ўзбек тили тарихий фонетикаси. Т.
- Решетов, В.В. (1959). Узбекский язык. Т.
- Рустамов, А. (1963). Навоий ва адабий таъсир масалалари. Ташкент.
- Турсун, Улуғ (1934). “ўзбек тилининг ҳозирги актуал масалалари тўғрисида”,
Адабий тил ва имло тўғрисида мақола, қарорлар. Ташкент.
- Усманов, А.(1948). Мухакамат ал-Лугатайн Алишера Неваи. Ташкент.
- Ҳозирги замон ўзбек тили. Фахри Камол таҳрири остида.Т.1959.
- Ҳозирги ўзбек адабий тили 1980.
- Ҳозирги ўзбек адабий тили.1-том. Т.1966.
- Щербак, А. М. (1962). Грамматика староузбекского языка. М.Л.
- Юдахин, К.К. (1929). “Материалы к вопросу о звуковом составе чагатайского
языка”. Культура и писменность Востока, кн-4, Баку, 62-68.