TÜRKİYE TÜRKÇESİ AĞIZLARINDA KULLANILAN BERENARI ~ BEREŊARI KELİMESİNİN ETİMOLOJİSİ VE KARŞI- LADIĞI ANLAMLA

Bu çalışmada, Orta ve Batı Anadolu ağızlarında kullanılan berenarı ~ bereŋarı kelimesinin etimolojisi ve karşıladığı kavramlar incelenmiştir. Derleme Sözlüğü’nde yirmi civarında değişkesi bulunan kelimenin, der- leme yeri olarak Afyon, Uşak, Kütahya, Manisa, Bilecik, Bursa, Burdur, Aydın, Eskişehir, Konya, Ankara, İzmir, Niğde, Çanakkale, Muğla illeri gösterilmiştir. Derleme Sözlüğü’nde berenarı ile ilgili hiç örnek bağlam yoktur. Bu durum kelimenin anlamını bütünüyle tespit etmeyi zorlaştır- maktadır. Bu sebeple, Anadolu ağızlarından derlenen mevcut metin ya- yınları taranmıştır. Böylece kelimenin bağlamsal anlamları ortaya konmuştur. Kelime, Derleme Sözlüğü’nde şöyle böyle, orta derecede, az çok, oldukça, biraz, üstünkörü anlamlarıyla kayıtlıdır. Taranan metin- lerde tespit edilen anlamlar şu şekildedir: az çok, biraz, şöyle böyle, es- kiye göre biraz daha iyi, iyi kötü, idare edecek kadar, orta hâlli ne az ne çok, ne iyi ne kötü, kötü duruma göre biraz daha iyi, bir nebze daha iyi, sıradan. Berenarı’nın köken olarak iki karşıt anlamlı kelimeden oluşan bir ikilemeden (beri aŋarı) geliştiği düşünülmektedir. Kelime, anlam açı- sından temsil ettiği ikileme türünün özelliklerini yansıtmaktadır. Karşıt anlamlı kelimeler, ikileme oluşturduğu zaman iki karşıt kavram arasın- daki sınırları belirtir. Bu sınırlar bazen iki kavram arasındaki her şeyi kapsar bazen de iki kavram ortasındaki bir yeri işaret eder. Berenarı iki- lemesinin tespit edilen anlamlarına bakıldığı zaman ağırlıklı olarak orta- lama anlamı ön plana çıkmaktadır.

Etymology and Meanings of the Word Berenari ~ Bereŋari Used in Turkish Dialects

In this study, the etymology and the concepts of the word ber- enarı ~ bereŋarı which is used in central and western Anatolian dialects are examined. Afyon, Usak, Kutahya, Manisa, Bilecik, Bursa, Burdur, Aydın, Eskişehir, Konya, Ankara, Izmir, Nigde, Canakkale, Mugla prov- inces are shown as compilation places of the word, which has around twenty variants in the Compilation Dictionary (Derleme Sozlugu). There are no sample contexts about berenarı in the Compilation Dictionary. This situation makes it difficult to determine the meaning of the word entirely. For this reason, existing text publications compiled from Turk- ish dialects have been scanned. Thus, the contextual meanings of the word have been revealed. The word is recorded in the Compilation Dic- tionary with the meanings of so so, reasonably, more or less, quite, some, superficial. The meanings found in the scanned texts are as follows: more or less, some, so so, a little better than before, somehow, enough to go on with, tolerable, moderate, tolerable, neither good nor bad, a little better than in a bad situation, a little better, ordinary. It is thought that bereŋarı developed from a reduplication (beri aŋarı) consisting of two antonyms originally. In terms of meaning, the word reflects the char- acteristics of the reduplication type it represents. Antonyms point out the boundaries between two opposite concepts when they form a reduplica- tion. These boundaries sometimes cover everything between the two con- cepts, and sometimes point out a place in the middle of the two concepts. Regarding the identified meanings of the berenarı reduplication, average becomes more common as its meaning.

PDF

___

Ağakay, Mehmet Ali. “Türkçede Kelime Koşmaları.” TDAY Belleten, no. 2, 1954, ss. 97-104.
Can, Meltem. Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler. 2010. Uludağ Ü, Yüksek lisans tezi.
Clauson, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford University Press, 1972.
Demir, İmdat. Sarıgöl ve Yöresi Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). 2012. Erciyes Ü, Doktora tezi.
Doğru, Fatih. Eskişehir İli Manav Ağızları. 2017. Eskişehir Osmangazi Ü, Yüksek lisans tezi.
Duran, Kübra. Konya’nın Hadim İlçesi Ağzı. 2019. Selçuk Ü, Yüksek lisans tezi.
Erdal, Marcel. “Oğuz Türkçesinde ve Batı İranî Dillerde Öndamaksıl Ekleşme Sorunu.” Çeviren Musa Salan, Dil Araştırmaları Dergisi, no. 13, 2013. ss. 259-272.
Hatiboğlu, Vecihe. Türk Dilinde İkileme. Türk Dil Kurumu Yayınları, 1981.
İlker, Ayşe. “Manisa Ağzındaki ‘belenarı’ Kelimesi Üzerine.” Manisa Şehri Bilgi Şöleni Bildiriler, Emek Matbaacılık ve Yayıncılık, 2005, ss. 343- 346.
İlker, Ayşe. Manisa İli Ağızları. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2018.
Kaya, Melih Kula Köyleri Ağzı. 2020. Manisa Celal Bayar Ü, Yüksek lisans tezi.
Kayılan, Fatma. Çal ve Yöresi Ağızları. 2018. Muğla Sıtkı Koçman Ü, Yüksek lisans tezi.
Manav, Aslı. Denizli’nin Güney İlçesi (Fonetik-Morfoloji). 2006. Pamukkale Ü, Yüksek lisans tezi.
Pehlivan, Gülcihan. İzmir İli Bayındır İlçesi Ağzı. 2019. Manisa Celal Bayar Ü, Doktora tezi.
Solmaz, Erhan. Bolvadin, Çay ve Çobanlar Ağzı. 2007. Afyon Kocatepe Ü, Yüksek lisans tezi.
Şemseddin Sami. Kâmûs-ı Türkî. Hazırlayan Hidayet Duyar ve Mevlüt Gül- mez, Palet Yayınları, 2020.
Şen, Serkan. Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler. 2003. Ondokuz Mayıs Ü, Yüksek lisans tezi.
Şenyiğit, Yavuz. Sultandağı Ağzı. 2006. Afyon Kocatepe Ü, Yüksek lisans tezi.
Tietze, Andreas Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. 1. cilt, TÜBA Yayınları, 2016.
Türk Dil Kurumu Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. 1. cilt, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
Türk Dili Tetkik Cemiyeti. Osmanlıcadan Türkçeye Söz Karşılıkları Tarama Dergisi. 1-2 cilt, Devlet Matbaası, 1934.
Yapıcı, Ali İhsan Aydın ve Yöresi Ağızları. 2013. Muğla Sıtkı Koçman Ü, Doktora tezi.
Zeybek, Harun. Sinanpaşa Ağzı. 2007. Afyon Kocatepe Ü, Yüksek lisans tezi