SİBİRYA HALK ANLATILARININ “ÖLÜLER ÜLKESİ”NİN İNSANLARI İLE İSLAMÎ ANLATILARIN CEHENNEM AZABI ÇEKEN İNSANLARI ARASINDA BİR KARŞILAŞTIRMA

Kahramanların, genellikle şeytan ya da kötü ruhlarla mücadele etmek için girdikleri “karanlıklar ülkesi”nde yolculuk ederken orada dünyada yaptıkları işlere göre cezalandırılan ve ödüllendirilen insanlarla karşılaşmaları, Sibirya halk anlatılarının karakteristik özelliklerinden birisidir. Kahramanların, şamanların yeraltı dünyasına yönelik yolculuklarını andıran bu yolculukları sırasında karşılaştıkları bu türden manzaralar, Sibirya halklarının “günah”, “ceza” ve “ölümden sonraki hayat”la ilgili inançlarını gözler önüne sermesi bakımından önemlidir. Uno Harva, Sibirya halklarının anlatılarındaki bu tür sahnelerin evrensel değerlerden kaynaklandığını ifade etmiştir. Sibirya halk anlatılarındaki bu sahnelerin benzerlerini, Harva’nın tespitini doğrular bir şekilde, cehennemle ilgili İslamî anlatılarda da görmek mümkündür. İslamî anlatılar (miraçnameler, masallar, kıssalar), cehennem azaplarına daha çok günahkâr kadınlar üzerinden odaklanmıştır. Bu tür anlatılardaki ceza nedenleri ve cezalandırma biçimleri ile Sibirya halk anlatılarındaki ceza nedenleri ve cezalandırma biçimleri arasında önemli benzerlikler vardır. Benzerlikleri, evrensel değerlerden yola çıkarak izah etmenin yanı sıra, Müslüman Türklerin Şamanizm, Budizm ve Maniheizm gibi dinlere ait inanç unsurlarını İslam inancına aktararak İslamileştirmeleriyle de izah etmek mümkündür. Bu çalışmada, Sibirya halk anlatılarındaki “ölüler ülkesi”nin insanları ile İslamî anlatıların cehennemde azap çeken insanları arasındaki benzerlikler ceza nedenleri ve ceza biçimleri açısından karşılaştırılmış, bu konuyu ele alan İslamî anlatıların kökenleri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Sibirya halk anlatıları, İslami anlatılar, ölüler ülkesi, cehennem, günah, azap

A Comparison Between the People of “Land of the Dead” in Siberian Folk Narratives and the People Suffering in the Hell in Islamic Narratives

One of characteristic features in Siberian folk narratives is that when traveling through “the Land of Darkness” where they generally go in their struggle against the evil or bad spirits, the heroes encounter with people who are punished or rewarded according to the deeds they have done in the world. Such scenes which were encountered by heroes during their travels which resemble shamans’ travels to the underworld are important in that they display beliefs of Siberian folks on “sin”, “penalty”, and “life after death”. Uno Harva has stated that these sort of scenes in narratives of Siberian folks are rooted in universal values. It is also possible to see the similar scenes in Islamic narratives concerning hell and that certifies Harva’s opinion. Islamic parables focus on hellish torture through wicked women, rather. There are significant similarities between penalty reasons and punishment forms in such parables and the ones in Siberian folk narratives. It is also possible to explain similarities by means of universal values and the fact that Muslim Turks have Islamicised their belief elements belonging to Shamanism, Buddhism and Manichaeism by transferring them into Islam religion, as well. In this study, we will compare similarities between the people of ‘‘the land of the dead’’ in Siberian folk narratives and the people suffering in the hell in Islamic parables in terms of penalty reasons and punishment forms, and will dwell on origins of Islamic parables which handle this subject.

Keywords:

Siberian folk narratives, Islamic narratives, land of the dead, hell, sin, torment,

PDF

___

AKAR, Metin (1987), Türk Edebiyatında Manzum Mi’râc-nâmeler, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara. ARAT, Reşit Rahmeti (1991), Eski Türk Şiiri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara. BANG, W.-Rahmeti, R. (1934), “Türlü Cehennemler Üzerine Uygurca Parçalar”, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmalar Enstitüsü Türkiyat Mecmua-sı, IV, s. 251-263. DEVELİ, Hayati Develi (1998), “Eski Türkiye Türkçesi Devresine Ait Manzum Bir Miracnâme”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 28 (1), s. 81-228. ELİADE, Mircea (1999), Şamanizm. İlkel Esrime Teknikleri, Çev.: İsmet Birkan, İmge Kitabevi, Ankara, ERGUN, Metin-Aça, Mehmet (2004), Tıva Kahramanlık Destanları I, Ankara: Akçağ Yayınları. HARVA, Uno (2015), Altay Panteonu Mitler, Ritüeller, İnançlar ve Tanrılar, Çev.: Ömer Suveren, Doğu Kütüphanesi, İstanbul. HOOK, Samuel Henry (2002), Ortadoğu Mitolojisi Mezopotamya Mısır Filistin Hitit Musevi Hrıstiyan Mitosları, Çev.: Alâeddin Şenel, İmge Kitabevi, İs-tanbul. ROUX, Jean-Paul (1999), Eskiçağ ve Ortaçağda Altay Türklerinde Ölüm, Çev.: Aykut Kazancıgil, Kabalcı Yayınevi, İstanbul. RUBEN, Walter (1995), Eski Metinlere Göre Budizm (Budacılığın Diyalektik Yorumu), Çev.: Lütfü Bozkurt, Okyanus Yayıncılık, İstanbul. SAKAOĞLU, Saim (2002), Gümüşhane ve Bayburt Masalları, Akçağ Yayınları, Ankara. TANEVİ, Eşref Ali (1998), Dünyada ve Ahirette Amellerin Karşılığı, Seha Neşri-yat, Ankara. TRYJARSKİ, Edward (2012), Türkler ve Ölüm Geçmişten Bugüne Türklerde Ölüm Kültürü, Çev.: Hafize Er, Pinhan Yayıncılık, İstanbul. TURNER, Alice K. (2004), Cehennemin Tarihi, Çev.: Ayhan Sargüney, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.