Osmanlı Devleti'nin durumu hakkında Cevdet Paşa'nın görüşleri

II. Abdülhamid dönemi, Osmanlı Devleti’nin hayatta kalma mücadelesi verdiği bir devredir. Başta padişah olmak üzere, devlet adamları ve aydınlar bu dönemde, devletin çöküşünü durdurmak için çeşitli çözüm yolları aramışlardır. II. Abdülhamid, aydınlar ve devlet adamlarından düşüncelerini “lâyiha” şeklinde kendisine takdim etmelerini istemiştir. Cevdet Paşa, hem devletin resmi tarihçisi hem de âlim ve tecrübeli bir devlet adamı olarak, Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu sıkıntıları ya-kinen bilen birisidir. Cevdet Paşa bu birikimlerini çözüm önerileri şeklin-de ortaya koymuştur. II. Abdülhamid, Cevdet Paşa’nın görüş ve düşünce-lerine her zaman önem vermiş ve bu görüşleri dikkate almıştır. Makaleye konu olan lâyihada, başta Osmanlı Devleti’nin Avrupalı Devletler tarafın-dan paylaşımı, Ermeni meselesi, İstanbul’un stratejik konumu ve çözüm yolları ele alınmaktadır.

Cevdet Pasha's views about the status of ottoman state

The period of Abdulhamit II is the period of survival of the Ottomans. In this period, especially the Sultan and the governers and other intellectuals had tried to find different solution for preventing the Empire from the fall. Abdulhamid II had asked them to form the solutions produced in the form of “pleading" Cevdet Pasha,the experienced statesman, scientist and the historian had been aware of all the problems that the Empire had been in. As a result, Ahmet Cevdet Pasha had reflected his experiences together with his knowlede towards the possible solutions. He in person and his viewhad been given utmost importance by Abdulhamit II untill he had passed away. On the Pleade the problems of İstanbul, division of Ottoman Empire and Armenian Issue had been evaluated.

PDF

___

BOA, YEE: 38/95, Ahmed Cevdet Paşa’nın, ahval-i hazıraya dair lâyiha müsved-desi. (Reşid Paşa'nın "biz bu mevkii kendi kuvvetimizle muhafaza edeme-yeceğiz. Bundan sonra bu mevki bizi muhafaza edecek. Fakat iyi idare şarttır ve illa Avrupa devletleri bizi rahat bırakmazlar. Her devletin İstan-bul'da gözü olduğundan, taksimi kabil değildir. Eğer iyi idareye muvaffak olamazsak burada yabancıların bir müşterek idaresi teessüs eder" dediğin-den bahisle İngiliz ve Rusların bu zemin üzerinde vaki faaliyetleri, Ermeni meselesi, Safvet Paşa’nın yaptığı hataya dair mütalaa ve malumatı havi-dir.)
BOA, YEE: 39/7, Ahmed Cevdet Paşa'nın Mekatib-i Umumiyenin dersleri hak-kında lâyihası.
BOA, YEE: 39/8, Ahmed Cevdet Paşa'nın Tuna vilayetinin teşkiline ve Hersek ihtilaline dair lâyihası.
BOA, YEE: 39/9, Ahmed Cevdet Paşa'nın Navarin vakasının esbab-ı mucibesine dair lâyihası.
BOA, YEE: 39/15, Ahmed Cevdet Paşa’nın Ecnebi devletlerin açacağı hususi mekteplere dair lâyihası.
BOA, YEE: 39/18, Ahmed Cevdet Paşa'nın Senûsîlerin Tunus ve Cezayir civa-rındaki faaliyetleri ile Mehdilik hususundaki tutumlarını muhtevi lâyihası.
BOA, YEE :39/19, Ahmed Cevdet Paşa'nın Dahiliye Nezareti kayıtlarına daya-narak nüfus sayımı ile ilgili mütalaasını içeren lâyiha.
BOA, Y.PRK.AZJ. 1/31: Eski Şûrâ-yı Devlet Azasından İsmail Hakkı Bey'in Osmanlı Devleti’nin hali hazır dahili ve harici durumu ve ıslahı için lazım gelen hal çarelerini yedi madde halinde izah eden lâyihası. Lâyiha şu alt başlıklardan oluşmaktadır : 1- Devlet-i Aliyye'nin umur-ı dahiliyesi bu sı-rada nasıl nizamat ve usule muhtaç olduğu. 2- Elan mevcud olan muhare-be için gerek harb ve gerek Düvel-i Ecnebiye ile Devlet-i Aliyye'nin ne yolda bulunması lazım geleceği. 3- Umur-ı askeriye hasbe’l-vakt ne yolda bulunması iktiza edeceği. 4- Umur-ı maliyenin ıslahı maddesi. 5- Zat-ı kudret-simat-ı tacdari ne vecihle umum halkın kendilerine elan derkar olan ubudiyet ve muhabbetini bir kat daha tezyid ve tekid etmesi. 6- Dü-vel-i Ecbeniye'nin Devlet-i Aliyye ile politika işleri. 7- İşde bulunan vü-kelanın ahval ve istidadları kema-yenbagi nezd-i mekarim-vefd-i şahane-de malum oldukda ahval ve istidadlarına göre istihdam olunmaları (Layi-hanın bir sureti YEE 10-36’da kayıtlıdır).
Abdurrahman Şeref Efendi (1985), Tarih Musahabeleri, (sadeleştiren. Enver Koray), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Ahmed Cevdet Paşa (1980), Marûzât, (hzl. Yusuf Halaçoğlu), TTK Yayınları, İstanbul.
ARMAOĞLU, Fahir (1997), 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1789-1914), TTK Yayınla-rı, Ankara.
ARMAOĞLU, Fahir (1991), 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi, (1), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
BAYUR, Yusuf Hikmet (1991), Türk İnkılâbı Tarihi, (I/I), TTK Yayınları Anka-ra:.
ÇETİNSAYA, Gökhan (1999), “Çıban Başı Koparmamak”: II. Abdülhamid Rejimine Yeniden Bakış”,Türkiye Günlüğü, C. 58, Kasım-Aralık 1999, İstanbul.
HALAÇOĞLU, Yusuf- Aydın, M. Akif (1993), “Cevdet Paşa”, TDV İslâm An-siklopedisi, C. 7, s. 443-450.
HALAÇOĞLU, Yusuf- Aydın, M. Akif (1994), “Ma’rûzat Ve Tezâkir’de Musta-fa Reşid Paşa ve Tanzimat Erkânı”, Mustafa Reşid Paşa ve Dönemi Semi-neri Bildiriler Ankara 13-14 Mart 1985, TTK Yayınları, Ankara.
HAMİDULLAH, Muhammed (2000), Aziz Kur’ân, (çev. Abdülaziz Hatip-Mahmut Kanık), Beyan Yayınları, İstanbul.
HUART, Cl., “Taberistan”(1993), İslâm Ansiklopedisi, C. 11, s. 598-599.
İNAL, İbnülemin Mahmud Kemal (1961), Osmanlı Devrinde Son Sadrıazamlar, VI. Cüz, Milli Eğitim Yayınları, İstanbul.
KURAT, Akdes Nimet (1990), Türkiye Ve Rusya, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara Mahmud Celâleddin Paşa (1983), Mir’ât-ı Hakîkat Tarihi Hakikatların Aynası, (hzl. İsmet Miroğlu), Berekât Yayınları, İstanbul.
MARDİN, Ebu’l-ula (1996), Medeni Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa, TDV Yayınları, Ankara:.
MERİÇ, Cemil (1997), Mağaradakiler, İletişim Yayınları, İstanbul. “Nihilizm”(1989), Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi, C. 16, s. 514-515.
OĞUZ, Mustafa (2007), II. Abdülhamid’e Sunulan Lâyihalar, ( Ankara Üni. Sos. Bil. Ens. Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
ORTAYLI, İlber (2003), Osmanlı İmparatorluğunda Alman Nüfuzu, İletişim Yayınları, İstanbul. Tahsin Paşa (1990), Tahsin Paşa’nın Yıldız Hatıraları Sultan Abdülhamid, Bo-ğaziçi Yayınları, İstanbul.
TANPINAR, Ahmet Hamdi (1988), 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağla-yan Kitabevi, İstanbul.
TUKİN, Cemal (1999), Boğazlar Meselesi (yay. haz. Bülent Aksoy), İstanbul: Pan Yay.
QURESHİ, M. Naeem (1992), “Belûcistan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansik-lopedisi, C. 5 İstanbul, s.427-428.