"Kuyu Cadısı" ve Düşündürdükleri

Bir televizyon dizisinde duyduğumuz kuyu cadısı ifadesinin nereden kaynaklandığına dair düşüncelerimizi ve bu bağlamda kuyu kelimesinin klasik şiirimizdeki kullanımını irdelemeye ve metinlerle örneklemeye çalışacağız. Klasik şiirimizin sıkça işlenen motiflerinden birisi olan çâh/kuyu kelimesi, bu şiire aşina olanlara bir rivayete göre insanlara büyüyü öğrettikleri için Tanrı tarafından Babil'deki bir kuyuda kıyamete kadar baş aşağı asılma cezası verilen Harut ile Marut adlı iki meleği; kaynağını Kur'an'dan alan ve klasik hikâye konularından biri olan Yusuf u Züleyha hikâyesinde Yusuf un kıskançlık sebebiyle kardeşleri tarafından bir kuyuya atılmasını ve oradan kurtarıldıktan sonra Mısır'daki hayatında tekrar zindana düşmesini; Şehname kahramanlarından Bijen'in düşmanları tarafından bir kuyuda hapsedilmesini ve Zaloğlu Rüstem tarafından kurtarılmasını; günümüzde Karşı adıyla tanınan şehirdeki içinden sun'î bir ay doğan Nahşeb kuyusunu ve ayrıca kuyu ile ilgili atasözü ve deyimlerimizi mecaz anlamlarıyla akla getirir. Bu motifi Halk edebiyatı ürünlerinde ve halk kültüründe de görüyoruz. Bu yazımızda bazı klasik edebiyat metinlerini tarayarak bunlarla ilgili örnekleri vereceğiz.

The "Well-Witch" and its Connotations

This study will try to identify the source of the ex¬pression of "well-witch" that we come across in a television serial and within this context, we shall examine and explain the word "well" through our classical poetry on the basis of texts. The word "well" was a motive very often used in classical poetry. Those who are familiar with this poetry will recall the rumors and expression with their metaphoricalconnotations as in the story of the two angels, Harut and Marut, who were to be executed head down until the doomsday in a well near Babel by God for having taught magic to human beings; the story of Yusuf and Züleyha originating from the Quran has the plot of a classical story where Yusuf is thrown into a well by his brothers because of their jealousy; however, he is later saved but ends up in a dungeon in Egypt; one of the heroes of Şehname, Bijen, who is imprisoned in a well and later saved by Zal's son Rüstem; and the well of Nahşeb from which an artificial moon rises in a town currently known as Karşı. We come across this motif in folk literature and folk culture. In this study we shall exam¬ine certain works of classical literature to give examples related to this theme.

PDF

___

Akdoğan, Yaşar: (1979), Ahmedi Dîvânı ve Dil Hususiyetleri: Gramer, Sen¬taks, Sözlük, 2 C, Doktora Tezi. İstanbul Üni.
Akkuş, Metin: (1993), Nefi Divanı, Akçağ Yay., Ankara.
Aksan, Doğan: (2005), Yunus Emre Şiirinin Gücü, Bilgi Yay., İstanbul.
Altun, Kudret: (1999), Gelibolulu Mustafa Âlî ve Dîvânı -Vâridâtü'l-enîka, Özlem Kit., Niğde.
Ceylan, Ömür: (1994), Âsaf (Damad Mahmud Celâleddin Paşa): Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı'nın Transkripsiyonlu Metni, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üni.
Demirci, Kürşat: (1988), "Hârût ve Mâruf, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul.
Firdevsi: (1994), Şehname, IV C, Çev. Necati Lugal, MEB Yay. 3. bas., İstanbul.
Gökalp, Haluk: (2001), Fasîhî Divanı: İnceleme-Metin, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üni.
İnce, Adnan: (1994), Mirzâ-zâde Salim Dîvânı, YÖK Matbaası, Ankara.
İz, Fahir: (1966), Eski Türk Edebiyatında Nazım, Küçükaydm Mat., İstanbul.
Kaya, Bayram Ali: (1996), Azmîzâde Haletî: Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı'nın Tenkitli Metni, Doktora Tezi, Trakya Üniversitesi.
Kırbıyık, Mehmet: (1999), Kâtib-zâde Mustafa Sâkıb: Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Dîvânı'nın Tenkitli Metni, Doktora Tezi, Selçuk Üni.
Kur'ân-ı Kerîm ve Türkçe Anlamı (Meal): (1975), Diyanet İşleri Başkanlığı Yay. Elif matbaacılık, Ankara.
Küçük, Sabahattin: (1994), Bakî Dîvân, Tenkitli Basım, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara.
Levend, Agâh Sırrı: (1984), Divan Edebiyatı, Enderun Kit, (4. baskı) İstanbul.
Mermer, Ahmet: (1994), Mezâkî: Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara.
Mermer, Ahmet: (1997) Karamanlı Aynî ve Dîvânı, Akçağ Yay., Ankara.
Mevlânâ: (1991), Mesnevi, (çev.Veled Izbudak) 6 C, MEB Yay., İstanbul.
Onay, Ahmet Talat: (2000), Mazmunlar ve İzahı, Akçağ Yay., Ankara.
Pala, İskender: (1995), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Akçağ Yay., Ankara.
Ünal, Hacer: (2003), XVIII.yy. Divan Şairi Hafîd: Hayatı, Eseri, Edebî Kişiliği ve Divanı'nin Tenkitli Metni, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üni.
Wensinck, A.J: (1948-48), "Hârûtve Mâruf", İslâm Ansiklopedisi, 13 C., İstanbul.