Güney Sibirya Türklerinde Ava Destancı ve Masalcı Götürme Geleneği

Bu yazıda, Güney Sibirya Türk topluluklarının destancı ve masalcıları ava götürme geleneği, en eski "sığır törenleri" (umumî av merasimleri) ve Türklerdeki "iye" inancı da göz önünde tutularak karşılaştırmalı bir şekilde incelenmeye ve konu ile ilgili değerlendirmeler yapılmaya çalışılmıştır. Köklü bir destancılık ve masalcılık geleneğine sahip olan Altay, Hakas, Şor ve Tıva Türklerinde destancı ve masalcılar (kayçı, haycı, toolçu, nımahçı), avcılar tarafından götürüldükleri avlar sırasında da masal ve destan dinlemeyi seven "tayga iye"sini (tayga eezi) memnun etmek amacıyla masal ve destanlar anlatmışlardır. Destancı ve masalcıların anlattıkları metinlerle "tayga eezi"ni memnun ettiklerine ve memnun kalan "tayga eezF'nin de memnuniyetinin göstergesi olarak avcılara av hayvanları sunduğuna inanılmıştır. Yazıda, Güney Sibiryalı avcıların taygaya ava giderken yanlarında destancı ve masalcı götürmelerini izah ederken "kut", "bereket" ve "bolluk" kavramlarına dikkat çekmenin yanı sıra, avlanmayı sıradan bir öldürme eylemi olmaktan çıkararak destancı ve masalcının aracılığı ve "tayga iye"sinin gözetimi ve rızasıyla gerçekleştirilen gönüllü bir alışverişe dönüştürme çabasına da dikkat çekilmiştir.

The Tardition of Taking Along the Epic Teller and Storteller to Hunting in South Siberian Turks

In this study, the tradition of taking the epic teller and storyteller to hunting of South Siberian Turks has been comparatively examined and exercised considering the "ceremony of sığır" (general hunting ceremonies) in old Turks and "iye" (protective spirit) belief of Turks, too.Epic tellers and storytellers (kayçı, haycı, toolçu, nımahçı) had told epics and folktales for the purpose of making happy the "tayga eezi" who likes to listen a folktale and an epic when taken along to hunting by hunt¬ers in Altai, Khakas, Shor and Tuva Turks, who have a rooted epic and folktale traditions/South Siberian Turks believed that epics and folktales which were told by epic tellers and story tellers during hunting happy the "tayga eezi" and pleased "tayga eezi" presents hunting animal to hunters as an indication of its pleasure. In this article, it is explained that taking an epic teller and a storyteller to hunting in the tradition of South Siberi¬ans means to go to "tayga" for hunting refers to the concepts of the "kut", "fertility", "abundance". In addition to this, it has been emphasized that hunting is not a simple matter of killing; on the contrary, it is regarded as a volunteer commerce in intervention of epic teller and storyteller and supervision of "tayga iyesi".

PDF

___

ALTAŞ, Hanifi: (2006), "Koyun Sürüleri, Kurtlar ve Köpekler!", http://www.turkdirlik.com/Turkculuk/HAltas0033.htm (25.06.2006)
BAŞGÖZ, İlhan: (1986), "Türk Halk Hikayelerinde Düş Motifi Zinciri", Folklor Yazıları, Adam Yayınları, İstanbul, s. 24-38.
ÇUDYAKOV, A. L: (1998), "Traditsii Şorskogo Eposa i Skazaniya Pavla Kıdıyakova", Şorskie Geroiçeskiy Skazaniye. Kan Pergen-Altın Sırık, Moskva-Novosibirsk, s. 11-33.
DIRENKOVA, N. P.: (1940), Şorskiy Folklor, Moskva-Leningrad.
ELİADE, Mircae: (1999), Şamanizm, (çev. İsmet Birkan), İmge Kitabevi Yayınları, İstanbul.
ERGUN, Metin: (1994), "Kazak Halk Akınlarında (Şâirlerinde) Rüya Motifi", Milli Folklor, 3 (23), Güz 1994, s. 8-14.
ERGUN, Metin: (1996), "Hakas Haycıları", Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 1, Bahar 1996, s. 121-129.
ERGUN, Metin: (1997a), "Manasçılarda Rüya Motifi", Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 4, Ankara 1997, s. 125-132.
ERGUN, Metin: (1997b), Altay Türkleri'nin Kahramanlık Destanı Alıp Manas, Cemre, Konya.
ERGUN, Metin: (2004), "Olofiho ve Olofihosut", Prof. Dr. Abdurrahman Güzel'e Armağan, (ed. İsmet Çetin), Ankara, s. 341-356.
ERGUN, Metin: (2006), Şor Kahramanlık Destanları, Akçağ Yayınları, Anka¬ra.
ERGUN, Metin-Aça, Mehmet: (2004), Tıva Kahramanlık Destanları-I, Akçağ Yayınları, Ankara.
GÜNAY, Umay: (1999), Türkiye'de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi, 3. b., Akçağ Yayınları, Ankara.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad: (1989), Edebiyat Araştırmaları-I, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
LEVY-BRUHL, Lucien: (2006), İlkel İnsanda Ruh Anlayışı, (çev. Oğuz Ada¬nır), Ankara, Doğubatı.
MAYNOGAŞEVA, V. E.: "O Traditsionnom Bıtovanii Hakasskogo Geroiçeskogo Eposa-Ahptıh Nımah", Uçenıe Zapiski Hakasskogo Nauçno İssledovatelskogo İnstituta Yazıka, Literatürı i İstorii, vıp. XIV, No: İ, 1970, s. 93-113.
ORUS-OOL, S. M.: (1997), "Tuvinskie Geroiçeskie Skazaniye, Tuvinskie Geroiçeskie Skazaniye, (hzl. S. M. Orus-ool-vd.), Moskva, 10-38.
ÖZKAN, Fatma: (1997), Altın Arığ, Bilig Yayınları, Ankara.
RADLOFF, W.: (1994), Sibirya'dan, 2. c, (çev. Ahmet Temir), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
REICHL, Kari: (2002), Türk Boylarının Destanları, (çev. Metin Ekici), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
SAMDAN, Z. B.: (1994), "Mir Tuvinskoy Skazki", Tuvinskie Narodnie Skazki, Novosibirsk, s. 10-34.