JOHANN GOTTLİEB FİCHTE’NİN TARİH ALGISININ ALMAN ULUSUNA SÖYLEVLERİ BAĞLAMINDA ÂŞIK ŞENLİK ŞİİRİNDE “BEN” ÖZNESİNDEN “BİZ” BİLİNCİNE

Aydınlanmanın ulus devlete geçiş sürecinde, milletlerin yazgısını belirleme hürriyetinin sağladığı fayda, aşırı bireyselliğin veya egosantrik dünya algısının beraberinde bir problem alanı doğurduğu gözden kaçmayacaktır. Tarih algısı bakımından bu duruma tepki Johan Gıttlieb Fichte’den(1762-1814) gelir. Onun Alman Ulusuna Söylevleri tarihte biriken benlik algısının temel sistematiğine yapılmış bir itiraz olarak tarihin akışında aynı veya mukadderatçı kalmamak çerçeveli ‘tarihi yorumlama’ eksenine döner. Diğer bir deyişle, Kant’ın aydınlanmacı ‘ben’i merkezinde tasavvur edilmiş ‘kendinde-şey’ olarak tanımlanmış tarihsel bilincin Fichte’de ‘biz’ tarihsel önermesinin algı alanına kilitlenişidir. Bu tasarım, aynı zamanda tarihi salt bir tefekkür alanı olarak değil, aksiyon ve kolektif tarih yorumunun kader alanı olarak görmenin de yol ayırımıdır. Bu bağlamda Kafkas coğrafyasında ün salmış Âşık Şenlik’in(1850-1913) milli aidiyet ve tarihsel kesitte karşılaşılan bunalım devrinde şiirleriyle, söz konusu ettiğimiz Fichte’nin ulusal algılayış biçimine ne derece yakın veya şiir dilinde ne derece ortak bir dilsellik ve mensubiyet duyduğu, disiplinler arası bir yorum inisiyatifini sağlayabilir. Dolayısıyla tarihi kurucu, yorumlayıcı ve tinsel bakımdan dilde gömülü olan ve bir milleti yaşatacak olan ulusal söylemin yine insan zihniyle tarihe yönelik kurma/kurgulama eylemi, Fichte’nin Alman ulus devlet inşa sürecinde üstlendiği işlevden hareketle Kafkas Türkleri için de, bunalım ve savaş dönemlerinde Âşık Şenlik’in; koçaklama ve destan şiirleriyle tarih bilincini ve ulusal var olma endişesini şiir dilinde karşılayan bazı meseleleri tartışmayı gerektirir.

Anahtar Kelimeler:

Aydınlanma, Fichte, Âşık Şenlik, ulus-devlet

PDF

___

KAYNAKÇAAslan, Ensar(2007), Çıldırlı Âşık Şenlik, Maya Akademi Yayınları, AnkaraAteşoğlu, Güçlü(2006), “Fichte ve Alman Milliyeçiliği”, Doğu Batı, Kasım-Aralık-Ocak S:39, ss.129-157.Bandet, Jean-Louis(2006), Alman Edebiyatı, (Çev. İsmail Yerguz), Dost Yayınları, Ankara.Çıldırlı Âşık Şenlik Divanı(2009), (Haz. Ali Berat Alptekin-Nizameddin Coşkun), Çıldır Belediyesi Yayınları, Ankara.Çoban, Barış(2003), “Söylem, “İdeoloji ve Eylem: İktidar ve Muhalefet Arasındaki Mücadeleyi Çözümleme Denemesi”, Söylem ve İdeoloji, (Haz. Barış Çoban-Zeynep Özarslan), Su Yayınları, İstanbul, ss.245-284.Çobanoğlu, Özkul(2000), “İşgal Edilen Vatan Topraklarında Âşık Edebiyatı’nın Temel İşlevleri ve Âşık Şenlik”, Âşık Şenlik Sempozyumu Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, ss.69-75.Fairclough, Norman(2003), “Dil ve İdeoloji”, (Çev. Barış Çoban), Söylem ve İdeoloji, (Haz. Barış Çoban-Zeynep Özarslan), Su Yayınları, İstanbul, ss.155-170.Fichte, Johann Gottlieb(2006), “Alman Ulusuna Söylevler 7. Söylev”, (Çev.Kaan H. Ökten), Alman İdealizmi I Fichte, (Haz. Eyüp Ali Kılıçaslan-Güçlü Ateşoğlu), Doğu Batı Yayınları, Ankara, ss.321-330.Kartarı, Hasan(1977), Doğu Anadolu’da Âşık Edebiyatının Esasları, Demet Matbaacılık, Ankara.Köprülü, M.Fuad(2004), Edebiyat Araştırmaları 1, Akçağ Yayınları, Ankara.Oğuz, M. Öcal(1998), “Dede Korkut Kitabı’nda Sosyal Çevre İçinde Ozan”, Milli Folklor, S:37, ss.36-38.Ökten, Kaan H.(2006), “Siyasal Tarih ile Felsefenin Kesişim Noktası: Fichte’nin Alman Ulusuna Söylevleri”, Alman İdealizmi I Fichte, (Haz. Eyüp Ali Kılıçaslan-Güçlü Ateşoğlu), Doğu Batı Yayınları, Ankara, ss.400-428.Özkırımlı, Umut(2009), Milliyetçilik Kuramları Eleştirel Bir Bakış, Doğu Batı Yayınları, Ankara.