GELENEöİN SÜZGECİNDE TEKE YÖRESİ DELBEKÇİ KADINLARI

Bu yazıda, Türkiye'nin güneybatısında Antalya Körfezi ile Fethiye Körfezi arasında Akdeniz'e doğru uzanan ve Teke Yöresi olarak adlandırılan bölgedeki delbekçi kadınlar, Türk kültürünün gelişim, değişim, dönüşüm ve yeni terkipler oluşturabilme işlevinden hareketle tartışılmıştır. Çalışmada, başta Muğla'nın Fethiye ilçesi olmak üzere, Teke Yöresi'nde çalınan delbek adlı vurmalı çalgı etrafında oluşan delbek kültürü ve bu kültürün icracıları; köken, icra ortamı, icra, statü, gelenek, değişim, dönüşüm gibi hususlar açısından değerlendirilmiştir. Yaklaşık altmış yıl önce, kimi zaman kendilerine özgü teşhis ve tedavi yöntemleri, kimi zaman gelecek hakkında kehanetlerde bulunma, kimi zaman da kötü ruhları uzaklaştırma işlevleri açısından delbekçi kadınlar ile Kam analar arasındaki paralelliklere de değinilmiştir. Sosyal, kültürel ve ekonomik hayattaki gelişme ve değişime paralel olarak, bir zamanlar tıpkı Kam analar gibi saygı ve korku karışımı bir ikilemle algılanan bu kadınların, bugün söz konusu konumlarını yitirerek, daha çok müzisyenlik işleviyle öne çıkan delbekçi kadınlara dönüştüğü tespit edilmiştir

From the Traditional View Point The Delbekçi Women in Teke Region

In this article, delbekçi women in the regionwhich extended along the Mediterranean sea in southwest of Turkey, between the Gulf of Antalya and the Gulf of Fethiye and named as Teke Region have been discussed based on Turkish culture’s development, conversion, transformation and creating new compositions function. In the study, delbek culture which is formed especially in the districts of Muğla and Fethiye, Teke Region and performers of this culture have been analyzed with respect to origin, performing environment, performance, status, tradition, conversion and transformation. Almost sixty years ago the analogy between Kam mothers and delbekçi women had been touched upon from time to time in terms of their own diagnostic and treatment methods, presage about the future and exorcizing functions. Parallel to the changes and the developments in social, cultural and economic life it has been determined the fact that these women who were perceived in the past with a dilemma consisting of respect and awe just like Kam mothers, nowadays loosing their reputation mentioned above, give way to delbekçi women outstanding with their musicianship feature

PDF

___

AÇA, Mehmet, Aça, Mustafa (2009), “Hacivat ile Karagöz’ü Belli Bir Döneme Tarihsel Kiúilikler Olarak Konumlandırma Çabalarına Sinemadan Bir Örnek: ‘Hacivat Karagöz Neden Öldürüldü?’ Filmi”, Türklük Bilimi Araú- tırmaları, Güz, S. 26, s. 9-20.
AGøùEV, ø. M., Biiúev, E. ö., Zeynullina, G. D., vd. (1993), Baúkort Tiliniñ Hüzligi, C. I, Moskova.
AKABøROV, S. F., Alikulov, T. A., øbrohimov, S. ø., vd. (1981), Özbek Tilining øzahli Lügati, C. I, Moskova.
ALEKSEYEV, N. A. (2013), Türk Dilli Sibirya Halklarının ùamanizmi (Çev. Metin Ergun), Kömen Yayınları, Konya.
ALTAYLI, Seyfettin (1994), Azerbaycan Türkçesi Sözlü÷ü, C. I, Milli E÷itim Bakanlı÷ı Yayınları, østanbul.
ANOHøN, A. V. (2006), Altay ùamanlı÷ına Ait Materyaller (Çev. Zekeriya Karadavut – Jannet Meyermanova), Kömen Yayınları, Konya.
ARAZ, Rıfat (1991), Harput’ta Eski Türk ønançları ve Halk Hekimli÷i, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara.
BAPAEVA, Janyl Myrza (2013), Tuva ùamanizmi, Kömen Yayınları, Konya. BAYAT, Fuzuli (2006), Ana Hatlarıyla Türk ùamanlı÷ı, Ötüken Neúriyat, østanbul.
BAYAT, Fuzuli (2010), “Toplumsal Cinsiyet Ba÷lamında Kadın ùamanlar”, Uluslararası Sosyal Araútırmalar Dergisi, C. 3, S. 13, s. 44-51. BAYAT, Fuzuli (2012), Türk Kültüründe Kadın ùaman, Ötüken Neúriyat, østanbul.
BøYZAKOV, S., B. Kayımova, vd. (1978), Kazak Tiliniñ Tüsindirme Sözdigi, C. III, Almatı.
Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, C. XIII, Milliyet Gazetecilik Aù, østanbul, 1986.
ÇELøK, Altan (2010), “Fethiye’de Delbek Kültürü”, Arodergi, Antalya Rehberler Odası Dergisi, Ekim-Aralık, S. 2, s. 22.
ÇEVøK, A. Emsal, Kaltakçı, M. Yaúar (2011), “Türk Musiki Gelene÷inde Kadın ve Kadın Bestekârlar”, Türkiyat Araútırmaları Dergisi, Bahar, S. 29, s. 609-638. ÇORUHLU, Yaúar (2002), Türk Mitolojisinin Anahatları, Kabalcı Yayınevi, østanbul.
ÇÜRÜK, Gamzegül (2012), Fethiye Yöresi Kadın Müzisyenleri ve Delbek Gelene÷i, Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Türk Halk Bilimi Anabilim Dalı, Ankara.
DURDU, Aydın, Durdu, Bircan Kalaycı (2011), “Mu÷la Dü÷ünlerinde Unutulmaya Yüz Tutmuú Bir Çalgı Kültürü: Delbekçilik”, VIII. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi (21-24 Kasım 2011), Kültür ve Turizm Bakanlı÷ı Araútırma ve E÷itim Genel Müdürlü÷ü, Özdere / øzmir.
DRURY, Nevill (2005), ùamanizm (Çev. Erkan ùimúek), Okyanus Yayıncılık, østanbul.
EKøCø, Metin (2008), “Geleneksel Kültürü Güncellemek Üzerine Bir De÷erlendirme”, Milli Folklor, Kıú, S. 80, s. 33-38.
ELøADE, Mircea (2006), ùamanizm ølkel Esrime Teknikleri (Çev. øsmet Birkan), ømge Kitabevi, Ankara.
ERGUN, Pervin (2004), Türk Kültüründe A÷aç Kültü, Atatürk Kültür Merkezi TÜBAR-XXXVI-/2014-Güz / Aslı BÜYÜKOKUTAN TÖRET Baúkanlı÷ı Yayınları, Ankara.
ERSOY, Ruhi (2007), “Kadın Kamlar’dan Göçerevli Türkmenler’de ‘Ebelik’ Kurumu’na Dönüúüm”, Türkbilig Türkoloji Araútırmaları, Bahar, S. 13, s. 60-71.
GÖKALP, Ziya (2007), Türk Medeniyet Tarihi, Elips Kitap Yayınları, Ankara. GÜNAY, Ünver, Güngör, Harun (1998), Türk Din Tarihi, Laçin Yayınları, Kayseri.
GÜZEL, Abdurrahman (2004), Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı, Akça÷ Yayınları, Ankara.
HAVøLAND, A. William (2002), Kültürel Antropoloji (Çev. Hüsamettin ønaç - Seda Çiftçi), Kaknüs Yayınları, østanbul.
øNAN, Abdülkadir (2000), Tarihte ve Bugün ùamanizm Materyaller ve Araútırmalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
KAPLAN, Mehmet (2000), “Kültür, Millet ve Ordu”, Kültür ve Dil, Dergah Yayınları, østanbul, s. 18-29.
Karúılaútırmalı Türk Lehçeleri Sözlü÷ü, C. I, Kültür Bakanlı÷ı Yayınları, Ankara, 1991.
KLEBE, Dorit (1995), “Güneybatı Türkiye’de Delbekçi Kadınların (Dü÷ünlerdeki Kadın Okuyucular) Def Çalma Teknikleri”, III. Milletlerarası Türk Halk Edebiyatı Ve Folklor Kongresi Bildirileri (9-11 Ekim 1995, Konya), Kültür Bakanlı÷ı Yayınları, Ankara, s. 170-175.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2004), “Türklerde ølk ùiirler ve ùâirler”, Edebiyat Araú- tırmaları, C. I, Akça÷ Yayınları, Ankara, s. 71-83.
MAHMUTOVA, L., T., Mehemmediyev, M., G., vd. (1977), Tatar Tilinin Anlatmalı Sözligi, C. I, Tatarstan Kitap Neúriyatı, Kazan.
MUSTAFAYEV, E. M. - E., ùçerbinin, V. G. (1995), Büyük Rusça-Türkçe Sözlük, Tıpkıbasım, Multilingual Yabancı Dil Yayınları, østanbul.
ÖGEL, Bahaeddin (2000), Türk Kültür Tarihine Giriú Türk Halk Musikisi Aletleri (Uygur Devleti’nden Osmanlılara), C. IX, Kültür Bakanlı÷ı Yayınları, Ankara.
ÖGEL, Bahaeddin (2001), Dünden Bugüne Türk Kültürünün Geliúme Ça÷ları, Türk Dünyası Araútırmaları Vakfı Yayınları, østanbul.
ÖRNEK, Sedat, Veyis (1988), 100 Soruda ølkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, Gerçek Yayınevi, østanbul.
ÖZGÜN, E. ùirin (2007), “Anadolu ve Çevresinde Tefçi Kadınlar Gelene÷i”, Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaúımlar, Haziran, S. 3, s. 54-76. PERRøN, Michel (2013), ùamanizm (Çev. Bülent Arıbaú), øletiúim Yayınları, østanbul.
RADLOFF, Wilhelm (1994), “Sibirya’dan” (Çev. Ahmet Temir), C. III, Milli E÷itim Basımevi, østanbul.
ùENER, Cemal (2003), ùamanizm Türkler’in øslamiyet’ten Önceki Dini, Etik Yayınları, østanbul. Tarama Sözlü÷ü, C.II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1996.
TEKøN, T., Ölmez M., Ceylan, E., vd. (1995), Türkmence-Türkçe Sözlük, Türk Dilleri Araútırmaları Dizisi, Ankara.
Türkçe Sözlük, Onuncu Baskıdan Yapılan Tıpkıbasım, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2009.
Türkiye’de Halk A÷zından Derleme Sözlü÷ü, C. II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2009a.
Türkiye’de Halk A÷zından Derleme Sözlü÷ü, C. III, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2009b.
Türkiye’de Halk A÷zından Derleme Sözlü÷ü, C. IV, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2009c.
YILDIRIM, Dursun (2000), “Türk Sözel Kültüründe Süreklilik ”, Türkbilig, 2000/1, s. 32-45.
1) Demir, Türkan, 1931, Günlükbaúı / Fethiye / Mu÷la, Delbekçi.
2) Avcı, Nurten, 1957, Günlükbaúı / Fethiye / Mu÷la, Delbekçi.
3) Eryılmaz (a), Gül Ayúe, 1944, Günlükbaúı / Fethiye / Mu÷la, Delbekçi.
4) Eryılmaz (b), Sevgi, 1950, Günlükbaúı / Fethiye / Mu÷la, Delbekçi.
5) Büyükokutan, Durdu, 1956, Dalaman / Mu÷la, Emekli hemúire.
6) Yılmaz, Teslime, 1950, Dalaman / Mu÷la, Ev hanımı.
7) Eraslan, Ahmet, 1960, Burdur, Emekli astsubay.