“BİR YÂR SEVDİM EL ALDI” TÜRKÜLERDE RAKİP ALGISI

Rakiple ilgili çalışmalar genellikle klasik Türk edebiyatı sahasında yapılmıştır. Oysa âşık ve rakip arasında yaşanan rekabet ve çekişme klasik Türk şiirinin yanı sıra halk şiirine ve bu bağlamda türkülere de yansımıştır. Özellikle de aşk temasının hemen hemen her yönüyle işlendiği türküler âşık, sevgili ve rakip arasındaki ilişki hakkında oldukça zengin ve özgün örnekler barındıran ürünlerdir. Âşık ile sevgilinin ilişkisine zarar veren ve bazen de ikisinin sonsuza kadar ayrılmasına sebep olan rakip, türkülerde çeşitli adlandırmalar ve sıfatlarla yer almaktadır. Rakip kavramı, türkülerde işlenmesine rağmen kelimenin çok sık kullanılmadığı görülmektedir. Bunun yerine genellikle Türkçe olan –el (eller), yad, yad el, vb.- kelimeler tercih edilerek rakip kavramı işlenmiştir. Bunların dışında daha birçok ad veya sıfatın da rakibi karşılamak için kullanıldığı görülmektedir. Bazı türkü metinlerinde ise herhangi bir adlandırma yapılmadan rakibin işlendiği görülmektedir. Bu türkülerde işlenen tema ve bu kapsamda kullanılan çeşitli ifadelerden hareketle muhatabın rakip olduğu anlaşılmaktadır. Makalemizde konu, gerek çeşitli adlandırmaların yer aldığı ve gerekse de herhangi bir adlandırmanın bulunmadığı -ancak rakibin işlendiği- türkü örneklerinden hareketle incelenmiştir. İncelememizde örnek olarak kullanılan metinler, TRT repertuvarına da girmiş olan ve çeşitli basılı kaynaklarda yer alan binlerce türkünün taranması yoluyla seçilmiştir. İnceleme sonucunda rakibin türkülere yansıyan özellikleri tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Türkü, halk şiiri, rakip

“I Loved One, Someone Got Her” / Perception of the Antagonist in Folk Songs

The studies about antagonist are generally carried out in the field of classical Turkish literature. However, the competition between the lover and the antagonist has reflected on the folk poetry and thus on the folk songs beside the classical Turkish poetry. Especially the folk songs which treat the subject of love in all aspects are the products which compose way too rich and authentic samples about the relationship between the lover, loved and the antagonist. The antagonist, who harms the relationship between the lover and the loved and sometimes causes them to separate forever, has taken its place in the folk songs through diverse denotations and roles. Even though the concept of antagonist is used in the folk songs, we see that the word is not used too often. Instead, the concept of antagonist is treated through the Turkish words –el (eller), yad, yad el, (foreign person/people, someone, strange) and etc. Above them, so many names and titles are also used to depict the antagonist. In some folk song texts, it is seen that the antagonist is processed with no naming. Based on the subject processed in those folk songs and diverse expressions used in that context, it is understood that the addressee is the antagonist. In this article, we have studied the concept of antagonist on the basis of folk songs samples where the antagonist is either stated by name or implied. The texts used in our study as sample have been chosen through the scanning of thousands of folk songs present at diverse press sources and included in the TRT repertoire. As a result, the characteristics of the antagonist that are reflected on the folk songs are ascertained.

Keywords:

Folk song, folk poetry, antagonist,

PDF

___

BATİSLAM, H. Dilek (2013), “Divan Şiirinde Rakip ve Leyla Hanım’ın Rakip Gazeli”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/13, s. 21-35. [BÜKÜLMEZ], Yaşar Nezihe (1340), Feryâdlarım, İstanbul: Vatan Matbaası. ÇETİN, Vahap (2009), Türk Saz Şiirinde Âşık-Sevgili-Rakip, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensti-tüsü. ELÇİN, Şükrü (1997/1), “Türk Halk Edebiyatında Turna Motifi”, Halk Edebiya-tı Araştırmaları 1, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 63-75. _______ (1997/2), “Türk Halk Şiirinde Üç Unsur (Âşık-Sevgili-Rakîb)”, Halk Edebiyatı Araştırmaları 1, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 55-60. Yaşar Nezihe, (Çev. Fedai, Harid) (2010), İzmir: Dinç Ofset Matbaası. ONAY, Ahmet Talât (1996), Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, İstan-bul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları. ÖZBEK, Mehmet (1994), Folklor ve Türkülerimiz, İstanbul: Ötüken Neşriyat. ÖZTELLİ, Cahit (1983), Halk Türküleri / Evlerinin Önü, Ankara: Özgür Yayın-Dağıtım. PALA, İskender (1989), Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü, C. I-II, Ankara: Ak-çağ Yayınları. PARLATIR, İsmail (2006), Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi. ŞENTÜRK, Ahmet Atilla (1995), Klâsik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Rakîb’e Dair, İstanbul: Enderun Kitabevi. TRT (2006), Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi -1-, Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları. TRT (2006), Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi -2-, Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları. TRT (2002), Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi -3- (Uzun Havalar), An-kara: TRT Müzik Dairesi Yayınları. Türkçe Sözlük (1998), 1-2, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. YÜCEL, Selami (2015), Türkü Sözlüğü Ekli Tüm Türküler / En Geniş Türkü Söz-leri Arşivi, Ankara: Alter Yayıncılık.