Kronik Hastalığa Sahip Çocuğu Olan Ailelerde Ebeveyn-Çocuk İlişkisi: Sosyal Destek ve Ebeveyn Öz Yeterliği

Çocukluk dönemi kronik hastalıklarının neden olduğu sosyal, duygusal ve ekonomik sonuçlar hem çocuğu hem de çocuğun birincil bakım vericileri olan ebeveynleri büyük ölçüde etkilemektir. Çocukluk döneminde kronik hastalık, çocuk ile birlikte ebeveynlerde de yeni sorumluluk ve rollerin ortaya çıktığı stresli bir süreçtir. Bu süreçte ebeveynler kaygı, iletişim sorunları, sosyal uğraşıların kısıtlanması ve uzun süreli bakımın getirdiği ekonomik, psikolojik ve fiziksel zorluklarla karşı karşıya kalmaktadır. Kronik hastalığın tedavi ve bakım sürecinde sık sık ve uzun süreli hastaneye yatışlar sırasında ebeveynler ve çocuk ile sürekli etkileşim halinde olan pediatri hemşirelerinin aile merkezli bakım yaklaşımını benimseyerek çocuk ve aile üyelerinin yaşadıkları stres faktörlerinin, destek kaynaklarının ve yeterliklerinin farkında olması, bu doğrultuda kapsamlı ve destekleyici hemşirelik bakımı sunması, ebeveyn çocuk ilişkisinin sürdürülmesinde kritik öneme sahiptir. Bu derlemede, ailede çocuğun kronik hastalığa sahip olmasının ebeveyn-çocuk ilişkisi üzerindeki etkileri, bununla ilgili sosyal destek ve ebeveyn öz yeterliği kavramlarının üzerinde durulması gerektiği, ebeveyn çocuk ilişkisinin desteklenmesinde pediatri hemşirelerinin öneminin vurgulanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ebeveyn, sosyal destek, öz yeterlik, pediatri hemşireliği, kronik hastalık

Parent-Child Relationship in Families with Chronic Diseased Children: Social Support and Parental Self-Efficacy

The social, emotional and economic consequences of childhood chronic diseases greatly affect both the child and the parents who are the primary caregivers of the child. Chronic illness in childhood is a stressful process in which new responsibilities and roles arise in the child as well as in the parents. In this process, parents are faced with anxiety, communication problems, restriction of social activities and economic, psychological and physical difficulties brought by long-term care. In the literature, it is stated that this situation negatively affects functionality, self-efficacy in fulfilling parenting duties, perception of social support, and parent-child relationship by causing changes in parents' roles as parents, communication problems among family members, and an increase in anxiety and stress levels. In the treatment and care process of the chronic disease, pediatric nurses, who are in constant interaction with the parents and the child during frequent and long-term hospitalizations, adopt a family-centered care approach and are aware of the stress factors, support resources and competencies of the child and family members, and accordingly, comprehensive and supportive nursing providing care is critical to maintaining the parent-child relationship. In this review, it is aimed to emphasize the effects of having a chronic disease in the family on the parent-child relationship, the concepts of social support and parental self-efficacy related to this, and to emphasize the importance of pediatric nurses in supporting the parent-child relationship.

Keywords:

Chronic Illness, Parent, Pediatric Nursing, Self-efficacy, Social support,

PDF

___

1. WHOQOL GROUP. The World Health Organization Quality of Life Assessment (WHOQOL): Development and General Psychometric Properties. Social Science and Medicine 1998; 46:1569–85.
1. WHOQOL GROUP. The World Health Organization Quality of Life Assessment (WHOQOL): Development and General Psychometric Properties. Social Science and Medicine 1998; 46:1569–85.
2. Fazlıoğlu K, Hocaoğlu Ç, Sönmez FM. Çocukluk Çağı Epilepsisinin Aileye Etkisi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 2010; 2(2): 190-205.
2. Fazlıoğlu K, Hocaoğlu Ç, Sönmez FM. Çocukluk Çağı Epilepsisinin Aileye Etkisi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 2010; 2(2): 190-205.
3. TC. Sağlık Bakanlığı, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu (THSK), 2013, Türkiye Kronik Hastalıklar ve Risk Faktörleri Sıklığı Çalışması, Erişim adresi: http://www.thsk.saglik.gov.tr/Dosya/kronik_hastali klar/tkh-final-raporu-tr.pdf. Erişim tarihi: 30.12.21.
3. TC. Sağlık Bakanlığı, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu (THSK), 2013, Türkiye Kronik Hastalıklar ve Risk Faktörleri Sıklığı Çalışması, Erişim adresi: http://www.thsk.saglik.gov.tr/Dosya/kronik_hastali klar/tkh-final-raporu-tr.pdf. Erişim tarihi: 30.12.21.
4. Çavuşoğlu H. Çocuk Sağlığı Hemşireliği. Genişletilmiş 10. Baskı. Ankara, Sistem Ofset Basımevi,2018:5-112.
4. Çavuşoğlu H. Çocuk Sağlığı Hemşireliği. Genişletilmiş 10. Baskı. Ankara, Sistem Ofset Basımevi,2018:5-112.
5. Cortes JB, Fernandez CS, de Oliveira MB, Lagos CM, Martinez MTB, Hernandez CL et al. Chronic diseases in the paediatric population: Comorbidities and use of primary care services. Anales de Pediatria (English Edition) 2020;93(3): 183-193. doi: 10.1016/j.anpedi.2019.12.019.
5. Cortes JB, Fernandez CS, de Oliveira MB, Lagos CM, Martinez MTB, Hernandez CL et al. Chronic diseases in the paediatric population: Comorbidities and use of primary care services. Anales de Pediatria (English Edition) 2020;93(3): 183-193. doi: 10.1016/j.anpedi.2019.12.019.
6. Oǧuzhan M, Erden G. Kronik ve ölümcül hastalığı olan çocuklarda ve ailelerinde ortaya çikan sorunlar ve psikososyal müdahalenin önemi. New Symposium Journal 2012; 50(3): 167-179.
6. Oǧuzhan M, Erden G. Kronik ve ölümcül hastalığı olan çocuklarda ve ailelerinde ortaya çikan sorunlar ve psikososyal müdahalenin önemi. New Symposium Journal 2012; 50(3): 167-179.
7. Cousino MK, Hazen RA. Parenting stress among caregivers of children with chronic ıllness: A systematic review. J. Pediatr. Psychol 2013;38(8): 809–828.
7. Cousino MK, Hazen RA. Parenting stress among caregivers of children with chronic ıllness: A systematic review. J. Pediatr. Psychol 2013;38(8): 809–828.
8. Knecht C, Hellmers C, Metzing S. The perspective of siblings of children with chronic illness: a literature review. J Pediatr Nurs 2015; 30:102-16.
8. Knecht C, Hellmers C, Metzing S. The perspective of siblings of children with chronic illness: a literature review. J Pediatr Nurs 2015; 30:102-16.
9. Deggelman EL, Coping and quality of life for siblings of children with chronic illness. Kent State University Doctorate Thesis of Philosphy; 2011[cited 2022 Jan 26]. Available from: https://etd.ohiolink.edu/apexprod/rws_etd/send_file/send?accession=kent1309541030&disposition=inline.
9. Deggelman EL, Coping and quality of life for siblings of children with chronic illness. Kent State University Doctorate Thesis of Philosphy; 2011[cited 2022 Jan 26]. Available from: https://etd.ohiolink.edu/apexprod/rws_etd/send_file/send?accession=kent1309541030&disposition=inline.
10. Wittkowski A, Garrett C, Calam R, Weisberg D. Self-report measures of parental self-efficacy: A systematic review of the current literature. Journal of Child and Family Studies 2017;26(11):2960-78.
10. Wittkowski A, Garrett C, Calam R, Weisberg D. Self-report measures of parental self-efficacy: A systematic review of the current literature. Journal of Child and Family Studies 2017;26(11):2960-78.
11. Coleman PK, Karraker KH. Self-efficacy and parenting quality: Findings and future applications. Developmental Review 1998;18(1):47-85.
11. Coleman PK, Karraker KH. Self-efficacy and parenting quality: Findings and future applications. Developmental Review 1998;18(1):47-85.
12. Olij C, Vos M, van Oostrum N, van Etten-Jamaludin F, Maaskant J. Effective Interventions to Support Self-management for Parents of Children with a Chronic Condition: A Systematic Review. Matern Child Health J. 2021;25(12):1842-1865. doi: 10.1007/s10995-021-03244-x.
12. Olij C, Vos M, van Oostrum N, van Etten-Jamaludin F, Maaskant J. Effective Interventions to Support Self-management for Parents of Children with a Chronic Condition: A Systematic Review. Matern Child Health J. 2021;25(12):1842-1865. doi: 10.1007/s10995-021-03244-x.
13. Bahçeci M. Çocuk Hemşirelerinin Rol ve İşlevleri El Kitabı 1. Baskı. Lefkoşa- Kıbrıs, Işık Kitapevi, 2017:33- 59.
13. Bahçeci M. Çocuk Hemşirelerinin Rol ve İşlevleri El Kitabı 1. Baskı. Lefkoşa- Kıbrıs, Işık Kitapevi, 2017:33- 59.
14. Efe E, İşler A. 15. Bölüm Çocuklarda sinir sistemi hastalıkları, yaralanmaları ve hemşirelik bakımı. İçinde. Conk Z, Başbakkal Z, Bal Yılmaz H, Bolışık B, Editör. Pediatri Hemşireliği. 2. Baskı. Ankara, Akademisyen Tıp Kitapevi, 2018: 651 – 658.
14. Efe E, İşler A. 15. Bölüm Çocuklarda sinir sistemi hastalıkları, yaralanmaları ve hemşirelik bakımı. İçinde. Conk Z, Başbakkal Z, Bal Yılmaz H, Bolışık B, Editör. Pediatri Hemşireliği. 2. Baskı. Ankara, Akademisyen Tıp Kitapevi, 2018: 651 – 658.
15. Törüner EK, Büyükgönenç L, Editör. Çocuk Sağlığı Temel Hemşirelik Yaklaşımları. 1. Baskı. Ankara, Gökçe Ofset, 2017: 185-205.
15. Törüner EK, Büyükgönenç L, Editör. Çocuk Sağlığı Temel Hemşirelik Yaklaşımları. 1. Baskı. Ankara, Gökçe Ofset, 2017: 185-205.
16. Budak MA, Geçkil E. Kronik hastalığı olan çocukların annelerinin bakım verme yükü ile anksiyete-depresyon düzeyinin belirlenmesi. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2020; 11(3):391-399. https://doi.org/10.31067/0.2020.289.
16. Budak MA, Geçkil E. Kronik hastalığı olan çocukların annelerinin bakım verme yükü ile anksiyete-depresyon düzeyinin belirlenmesi. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2020; 11(3):391-399. https://doi.org/10.31067/0.2020.289.
17. Fazlıoğlu K, Hocaoğlu Ç, Sönmez FM. Çocukluk çağı epilepsisini aileye etkisi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 2010; 2(2): 190-205.
17. Fazlıoğlu K, Hocaoğlu Ç, Sönmez FM. Çocukluk çağı epilepsisini aileye etkisi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 2010; 2(2): 190-205.
18. Beyhatun MN, Kronik hastalığı olan ve olmayan annelerin aile dayanıklığı ile ebeveyn özyeterliği ve ebeveyn stresi arasındaki ilişki. Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Psikoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. 2022.
18. Beyhatun MN, Kronik hastalığı olan ve olmayan annelerin aile dayanıklığı ile ebeveyn özyeterliği ve ebeveyn stresi arasındaki ilişki. Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Psikoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. 2022.
19. Pinquart M. Do the parent–child relationship and parenting behaviors differ between families with a child with and without chronic illness? A meta-analysis, Journal of Pediatric Psychology 2013;38(7):708-721.doi:10.1093/jpepsy/jst020.
19. Pinquart M. Do the parent–child relationship and parenting behaviors differ between families with a child with and without chronic illness? A meta-analysis, Journal of Pediatric Psychology 2013;38(7):708-721.doi:10.1093/jpepsy/jst020.
20. Geense WW, van Gaal BGI, Knoll JL, Cornelissen EAM, van Achterberg T. The S upport needs of parents having a child with a chronic kidney disease: a focus group study. Child Care Health Dev. 2017;43(6):831-838. doi: 10.1111/cch.12476.
20. Geense WW, van Gaal BGI, Knoll JL, Cornelissen EAM, van Achterberg T. The S upport needs of parents having a child with a chronic kidney disease: a focus group study. Child Care Health Dev. 2017;43(6):831-838. doi: 10.1111/cch.12476.
21. Lim J, Wood BL, Miller BD. Maternal depression and parenting in relation to child internalizing symptoms and asthma disease activity. Journal of Family Psychology 2008; 22(2):264.
21. Lim J, Wood BL, Miller BD. Maternal depression and parenting in relation to child internalizing symptoms and asthma disease activity. Journal of Family Psychology 2008; 22(2):264.
22. Atagün Mİ, Devrim Balaban Ö, Atagün Z, Elagöz M, Özpolat AY. Kronik hastalıklarda bakım verenin yükü. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 2011;3(3):513–552.
22. Atagün Mİ, Devrim Balaban Ö, Atagün Z, Elagöz M, Özpolat AY. Kronik hastalıklarda bakım verenin yükü. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 2011;3(3):513–552.
23. Özkaya E, Çetin M, Uğurad Z, Samancı N. Evaluation of family functioning and anxiety-depression parameters in mothers of children with asthma. Allergol et Immunopathologia 2010;38(1):25– 30.
23. Özkaya E, Çetin M, Uğurad Z, Samancı N. Evaluation of family functioning and anxiety-depression parameters in mothers of children with asthma. Allergol et Immunopathologia 2010;38(1):25– 30.
24. Yeşil T, Çetinkaya Uslusoy E, Korkmaz M. Kronik hastalığı olanlara bakım verenlerin bakım yükü ve yaşam kalitesinin incelenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2016;5(4):54–66.
24. Yeşil T, Çetinkaya Uslusoy E, Korkmaz M. Kronik hastalığı olanlara bakım verenlerin bakım yükü ve yaşam kalitesinin incelenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2016;5(4):54–66.
25. Ball R, Southern KW, McCormack P, Duff AJ, Brownlee KG, McNamara PS. Adherence to nebulised therapies in adolescents with cystic fibrosis is best on week-days during school term-time. Journal of cystic fibrosis : official journal of the European Cystic Fibrosis Society 2013;12(5): 440–444. https://doi.org/10.1016/j.jcf.2012.12.012
25. Ball R, Southern KW, McCormack P, Duff AJ, Brownlee KG, McNamara PS. Adherence to nebulised therapies in adolescents with cystic fibrosis is best on week-days during school term-time. Journal of cystic fibrosis : official journal of the European Cystic Fibrosis Society 2013;12(5): 440–444. https://doi.org/10.1016/j.jcf.2012.12.012
26. Cohen LL, La Greca AM, Blount RL, Kazak AE, Holmbeck GN, Lemanek KL. Introduction to special issue: Evidence-based assessment in pediatric psychology. J Pediatr Psychol 2008;33(9):911-915.
26. Cohen LL, La Greca AM, Blount RL, Kazak AE, Holmbeck GN, Lemanek KL. Introduction to special issue: Evidence-based assessment in pediatric psychology. J Pediatr Psychol 2008;33(9):911-915.
27. Durualp E, Kara FN, Yılmaz V, Alabeyoğlu K. Kronik hastalığı olan ve olmayan çocukların ve ebeveynlerinin görüşlerine göre yaşam kalitelerinin karşılaştırılması. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 2010;63(2): 55-63.
27. Durualp E, Kara FN, Yılmaz V, Alabeyoğlu K. Kronik hastalığı olan ve olmayan çocukların ve ebeveynlerinin görüşlerine göre yaşam kalitelerinin karşılaştırılması. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 2010;63(2): 55-63.
28. Modanloo S, Rohani C, Farahani Shirin Abadi A. Assessment of family function among parents of children with cancer. Iranian Journal of Nursing Research 2015;10(1):56-65.
28. Modanloo S, Rohani C, Farahani Shirin Abadi A. Assessment of family function among parents of children with cancer. Iranian Journal of Nursing Research 2015;10(1):56-65.
29. Mikolajczak M, Brianda ME, Avalosse H, Roskam I. Consequences of parental burnout: Its specific effect on child neglect and violence. Child Abuse Negl. 2018;80:134-145. doi: 10.1016/j.chiabu.2018.03.025.
29. Mikolajczak M, Brianda ME, Avalosse H, Roskam I. Consequences of parental burnout: Its specific effect on child neglect and violence. Child Abuse Negl. 2018;80:134-145. doi: 10.1016/j.chiabu.2018.03.025.
30. Kish AM, Newcombe PA, Haslam DM. Working and caring for a child with chronic illness: A review of current literature. Child Care Health Dev. 2018; 44(3): 343-354.
30. Kish AM, Newcombe PA, Haslam DM. Working and caring for a child with chronic illness: A review of current literature. Child Care Health Dev. 2018; 44(3): 343-354.
31. Christin A, Akre C, Berchtold A, Suris JC. Parent-adolescent relationship in youths with a chronic condition. Child Care Health Dev. 2016;42(1):36-41. doi:10.1111/cch.12266.
31. Christin A, Akre C, Berchtold A, Suris JC. Parent-adolescent relationship in youths with a chronic condition. Child Care Health Dev. 2016;42(1):36-41. doi:10.1111/cch.12266.
32. Pinquart M. Associations of general parenting and parent-child relationship with pediatric obesity: a meta-analysis. J Pediatr Psychol. 2014;39(4):381-393. https://doi.org/10.1093/jpepsy/jst144
32. Pinquart M. Associations of general parenting and parent-child relationship with pediatric obesity: a meta-analysis. J Pediatr Psychol. 2014;39(4):381-393. https://doi.org/10.1093/jpepsy/jst144
33. Cantilav N, Abut E, Ardahan E, Özgüven Öztornacı Ö, Sarı HY. Bronkopnömoni nedeniyle hastaneye yatan çocukların annelerinin öz-yeterliliklerinin incelenmesi. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi 2017;2(2): 1-5.
33. Cantilav N, Abut E, Ardahan E, Özgüven Öztornacı Ö, Sarı HY. Bronkopnömoni nedeniyle hastaneye yatan çocukların annelerinin öz-yeterliliklerinin incelenmesi. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi 2017;2(2): 1-5.
34. Montigny F, Lacharite C. Perceived parental efficacy: concept analysis. Journal of Advanced Nursing 2005; 49(4): 387-396. https://doi.org/10.1111/j.1365-2648.2004.03302.x.
34. Montigny F, Lacharite C. Perceived parental efficacy: concept analysis. Journal of Advanced Nursing 2005; 49(4): 387-396. https://doi.org/10.1111/j.1365-2648.2004.03302.x.
35. Mark-Ribiczey N, Miklosi M, Szabo M. Maternal self-efficacy and role satisfaction: The mediating effect of cognitive emotion regulation. Journal of Child and Family Studies 2016; 25: 189–197. https://doi.org/10.1007/s10826-015-0217-4
35. Mark-Ribiczey N, Miklosi M, Szabo M. Maternal self-efficacy and role satisfaction: The mediating effect of cognitive emotion regulation. Journal of Child and Family Studies 2016; 25: 189–197. https://doi.org/10.1007/s10826-015-0217-4
36. Heath CL, Curtis DF, Fan W, Mcpherson R. The association between parenting stress, parenting selfefficacy, and the clinical significance of child adhd symptom change folloing behavior therapy. Child Psychiatry Human Dev. 2015; 46(1): 118-29.
36. Heath CL, Curtis DF, Fan W, Mcpherson R. The association between parenting stress, parenting selfefficacy, and the clinical significance of child adhd symptom change folloing behavior therapy. Child Psychiatry Human Dev. 2015; 46(1): 118-29.
37. Telef BB. Engelli çocuğa sahip ebeveynlerin öz-yeterliklerinin ve psikolojik belirtilerinin incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 2013;15(1):33–49.
37. Telef BB. Engelli çocuğa sahip ebeveynlerin öz-yeterliklerinin ve psikolojik belirtilerinin incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 2013;15(1):33–49.
38. Çattık M, Aksoy V. Gelişimsel yetersizliği olan çocukların ebeveynlerinin sosyal destek, öz yeterlik ve yaşam doyum düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Eğitim ve Bilim 2018;43(195).
38. Çattık M, Aksoy V. Gelişimsel yetersizliği olan çocukların ebeveynlerinin sosyal destek, öz yeterlik ve yaşam doyum düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Eğitim ve Bilim 2018;43(195).
39. Guillamon N, Nieto R, Pousada M, Redolar D, Munoz E, Hernandez E et al. Quality of life and mental health among parents of children with cerebral palsy: The influence of self‐efficacy and coping strategies. Journal of Clinical Nursing 2013;22(11-12):1579-1590.
39. Guillamon N, Nieto R, Pousada M, Redolar D, Munoz E, Hernandez E et al. Quality of life and mental health among parents of children with cerebral palsy: The influence of self‐efficacy and coping strategies. Journal of Clinical Nursing 2013;22(11-12):1579-1590.
40. Balat UG. Okul öncesi dönemde çocuğu olan annelerin özyeterlilik ve depresyon düzeylerinin incelenmesi. International Journal of Human Sciences 2014; 11(2): 661-677. doi: 10.14687/ijhs.v11i2.2972.
40. Balat UG. Okul öncesi dönemde çocuğu olan annelerin özyeterlilik ve depresyon düzeylerinin incelenmesi. International Journal of Human Sciences 2014; 11(2): 661-677. doi: 10.14687/ijhs.v11i2.2972.
41. Kaya CE, Şahin NH. Ebeveyn uyum desteği programı ile ebeveyn öz yeterlik algısının geliştirilmesi. Ordu Üniversitesi Hemşirelik Çalışmaları Dergisi 2020; 3(3):319-28. doi:10.38108/ouhcd.790755.
41. Kaya CE, Şahin NH. Ebeveyn uyum desteği programı ile ebeveyn öz yeterlik algısının geliştirilmesi. Ordu Üniversitesi Hemşirelik Çalışmaları Dergisi 2020; 3(3):319-28. doi:10.38108/ouhcd.790755.
42. Bahar A, Bahar G, Savaş HA, Parlar S. Engelli çocuklarının annelerinin depresyon ve anksiyete düzeyleri ile stresle başa çıkma tarzlarının belirlenmesi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi 2009;4(11): 97-112.
42. Bahar A, Bahar G, Savaş HA, Parlar S. Engelli çocuklarının annelerinin depresyon ve anksiyete düzeyleri ile stresle başa çıkma tarzlarının belirlenmesi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi 2009;4(11): 97-112.
43. İnal FN, Pekcanlar A. kronik hastalıklar, hastaneye yatış ve çocuk. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2008;22(2); 99-105.
43. İnal FN, Pekcanlar A. kronik hastalıklar, hastaneye yatış ve çocuk. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2008;22(2); 99-105.
44. Payot A, Barrington KJ. The quality of life of young children and infants with chronic medical problems: review of the literature. Curr Probl Pediatr Adolesc Health Care. 2011;41(4):91-101. doi: 10.1016/j.cppeds.2010.10.008.
44. Payot A, Barrington KJ. The quality of life of young children and infants with chronic medical problems: review of the literature. Curr Probl Pediatr Adolesc Health Care. 2011;41(4):91-101. doi: 10.1016/j.cppeds.2010.10.008.
45. Yıldız K, Dirik D. Algılanan sosyal destek ve stresle başa çıkma tarzları arasındaki ilişkide algılanan öz yeterliliğin rolü. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi 2019;17(2): 132-144.
45. Yıldız K, Dirik D. Algılanan sosyal destek ve stresle başa çıkma tarzları arasındaki ilişkide algılanan öz yeterliliğin rolü. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi 2019;17(2): 132-144.
46. Kaplanoğlu E, Lösemi tanısı almış çocuğa sahip ebeveynlerde yaşam kalitesi ile sosyal destek arasındaki ilişki. Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Psikoloji Anabilim Dalı Yüksel Lisans Tezi. 2014.
46. Kaplanoğlu E, Lösemi tanısı almış çocuğa sahip ebeveynlerde yaşam kalitesi ile sosyal destek arasındaki ilişki. Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Psikoloji Anabilim Dalı Yüksel Lisans Tezi. 2014.
47. Polattimur E, 1-3 yaş arası serebral palsili çocuğu olan annelerin öz yeterliliği ve sosyal desteğinin bakım yüküne etkisi. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. 2019.
47. Polattimur E, 1-3 yaş arası serebral palsili çocuğu olan annelerin öz yeterliliği ve sosyal desteğinin bakım yüküne etkisi. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. 2019.
48. Uludağ A, Güdücü Tüfekçi F, Ceviz N. Konjenital kalp hastalığı olan çocukların ebeveynlerinde bakım yükü ve yaşam doyumu ile algıladıkları sosyal destek arasındaki ilişki. YOBÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi 2020; 1(1): 11-20.
48. Uludağ A, Güdücü Tüfekçi F, Ceviz N. Konjenital kalp hastalığı olan çocukların ebeveynlerinde bakım yükü ve yaşam doyumu ile algıladıkları sosyal destek arasındaki ilişki. YOBÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi 2020; 1(1): 11-20.
49. Gürsoy A, Otizmli çocuğa sahip annelerin kaygı düzeylerinin yaşam doyumu, evlilik doyumu ve algılanan sosyal destek açısından incelenmesi. Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensitüsü Psikoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.2021.
49. Gürsoy A, Otizmli çocuğa sahip annelerin kaygı düzeylerinin yaşam doyumu, evlilik doyumu ve algılanan sosyal destek açısından incelenmesi. Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensitüsü Psikoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.2021.
50. Robinson, S, Weiss JA. Examining the relationship between social support and stress for parents of individuals with autism. Research in Autism Spectrum Disorders 2020;74: 101-557. doi:10.1016/j.rasd.2020.101557.
50. Robinson, S, Weiss JA. Examining the relationship between social support and stress for parents of individuals with autism. Research in Autism Spectrum Disorders 2020;74: 101-557. doi:10.1016/j.rasd.2020.101557.
51. Demsar A, Bakracevic K. Depression, anxiety, stress, and coping mechanisms among parents of children with autism spectrum disorder. International Journal of Disability, Development and Education 2021: 1-14. https://doi.org/10.1080/1034912X.2021.1947474.
51. Demsar A, Bakracevic K. Depression, anxiety, stress, and coping mechanisms among parents of children with autism spectrum disorder. International Journal of Disability, Development and Education 2021: 1-14. https://doi.org/10.1080/1034912X.2021.1947474.
52. Diker M, Zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip annelerin evlilik uyumu, sosyal destek algısı ve çocuğunu kabul-ret düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Özel Eğitim Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.2020.
52. Diker M, Zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip annelerin evlilik uyumu, sosyal destek algısı ve çocuğunu kabul-ret düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Özel Eğitim Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.2020.
53. Toprak F, Zihinsel engelli ve üstün yetenekli çocuğa sahip ailelerin yaşam doyumları, yaşam kaliteleri ve sosyal destek algılarının karşılaştırılması. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Aile ve Tüketici Bilimleri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. 2018.
53. Toprak F, Zihinsel engelli ve üstün yetenekli çocuğa sahip ailelerin yaşam doyumları, yaşam kaliteleri ve sosyal destek algılarının karşılaştırılması. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Aile ve Tüketici Bilimleri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. 2018.
54. Yıldız A, Temuçin ED. Ailede Rol Dağılımı. İçinde: Kuğuoğlu S, Demirbağ BC, Editör. Aile Temelli Sağlık Yaklaşımı. Ankara, Akademisyen Tıp Kitabevi, 2015:21-32.
54. Yıldız A, Temuçin ED. Ailede Rol Dağılımı. İçinde: Kuğuoğlu S, Demirbağ BC, Editör. Aile Temelli Sağlık Yaklaşımı. Ankara, Akademisyen Tıp Kitabevi, 2015:21-32.
55. Doupnik SK, Hill D, Palakshappa D, Worsley D, Bae H, Shaik A, et al. Parent coping support ınterventions during acute pediatric hospitalizations: a meta-analysis. Pediatrics 2017;140(3): e20164171.
55. Doupnik SK, Hill D, Palakshappa D, Worsley D, Bae H, Shaik A, et al. Parent coping support ınterventions during acute pediatric hospitalizations: a meta-analysis. Pediatrics 2017;140(3): e20164171.
56. Yiğit R, Akdeniz Uysal D, Alıcı D, Binay Ş, Esenay F. Turkish adaptation of the nurse parent support tool. Inernational Ref J Nurs Res. 2017;(9):1–16.
56. Yiğit R, Akdeniz Uysal D, Alıcı D, Binay Ş, Esenay F. Turkish adaptation of the nurse parent support tool. Inernational Ref J Nurs Res. 2017;(9):1–16.
57. Gerçeker GÖ, Özdemir EZ, Ayar D, Bektaş İ, Bektaş M. Hemşire-ebeveyn desteğinin çocuk kliniğinde yatan çocukların ebeveynlerinin stres düzeylerine etkisi. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2021;12(2):458-463.
57. Gerçeker GÖ, Özdemir EZ, Ayar D, Bektaş İ, Bektaş M. Hemşire-ebeveyn desteğinin çocuk kliniğinde yatan çocukların ebeveynlerinin stres düzeylerine etkisi. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2021;12(2):458-463.
58. Valizadeh L, Zamanzadeh V, Akbarbegloo M, Sayadı, L. Importance and availability of nursing support for mothers in NICU: A Comparison of Opinions of Iranian Mothers and Nurses. Iranian J Pediatr. 2012;22(2):191-196.
58. Valizadeh L, Zamanzadeh V, Akbarbegloo M, Sayadı, L. Importance and availability of nursing support for mothers in NICU: A Comparison of Opinions of Iranian Mothers and Nurses. Iranian J Pediatr. 2012;22(2):191-196.