Çok Amaçlı Optimizasyon Yaklaşımı ile Anne ve Çocuk Sağlığı Üzerine Bir İnceleme

Bir ülkede anne ve çocuk sağlığı, uygulanan sağlık politikaları ve sistemlerine göre ülke sağlık durumunu ve gelişmişliğini gösteren önemli iki unsurdur. Anne ve çocuk sağlığı temel göstergeleri ölüm, doğum, hastalık ve beslenme düzeyi iken, anne ve çocuk sağlığı durumunu gösteren en önemli parametreler ise anne ölüm oranı ve bebek ölüm hızıdır. Bir ülkenin anne ölüm oranı, bebek ölüm hızı, beş yaş altı ölüm hızı, doğurganlık hızı düşüklüğü, sağlık harcamaları ve sağlık sektöründeki istihdamın yüksekliği o ülkenin gelişmişliğini gösterir. Bu göstergelere göre çalışmada, Türkiye’de anne ve çocuk sağlığını etkileyen faktörler araştırılarak, çok amaçlı optimizasyon yöntemi ile anne ölüm oranı ve bebek ölüm hızının azaltılması (en küçüklenmesi), sağlık harcamalarının da arttırılmasına (en büyüklenmesi) yönelik politika önerilerinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Bu anlamda, 2002-2018 dönemine ilişkin yıllık veriler kullanılarak çok amaçlı optimizasyon modeline ilişkin çözümleme yapılmıştır. Bu çözümlemeye göre; anne ölüm oranında 2018 yılına göre azalma görülürken, sağlık harcamaları için bir artışın ortaya çıkacağı tespit edilmiştir. Bebek ölüm hızı göstergesi için ele alınan koşullar altında bir değişimin olmadığı gözlenmiştir. Bu çerçevede anne ve çocuk sağlığına ilişkin genel bir değerlendirme yapılarak çeşitli politika önerileri sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Anne Ölümü, Anne Sağlığı, Bebek Ölümü, Çocuk Sağlığı, Sağlık Harcaması

An Investigation For Mother And Child Health By Multi Objective Optimisation Approach

Maternal and child health in a country are two significant elements that show the health status and development of the country according to the applied health policies and systems. While this research discusses topics of death, birth, illness, and nutrition level as maternal and child health indicators, the most critical parameters showing the mother and child health status are maternal mortality rate and infant mortality rate. A country's maternal mortality rate, infant mortality rate, under-five mortality rate, low fertility rate, health expenditures, and high employment in the health sector indicate the development of that country. According to these indicators in this study, by investigating the factors affecting maternal and child health in Turkey. It is aimed to minimize maternal mortality and infant mortality rate and focused on maximizing health expenditures with a multi-objective optimization method. Therefore, the analysis of the multi-objective optimization model was made using annual data for the 2002 - 2018 period. According to this analysis, while there is a decrease in maternal mortality rate compared to 2018, it has been determined that there would be an increase in health expenditures. It was observed that there was not changeable for the infant mortality rate indicator. Under the conditions discussed in this context, a general assessment of maternal and child health was made, and various policy recommendations have been presented.

Keywords:

Child Health, Health Spending, Infant Mortality, Maternal Health, Maternal Mortality,

PDF

___

1. WHO (2000), World Health Report 2000: Health Systems-Improving Performance. Geneva, Switzerland.
2. Aydın, D. ve Aba, Y. Anne Çocuk Sağlığı Politikaları ve Küresel Değişimler: 2018.
3. Maternal Mortality [Internet]. World Health Organization. 2019 [cited 2021 May 16]. Available from: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/maternal-mortality.
4. Sağlık Harcamaları İstatistikleri [Internet]. T.C. Sağlık Bakanlığı. 2021 [cited 2020 December 10]. Available from:https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Saglik-Harcamalari-Istatistikleri-2019-33659
5. Kızılkaya Beji N, Partovi Meran H. Kadın Sağlığına Genel Bakış. Hemşire ve Ebelere Yönelik Kadın Sağlığı Hastalıkları. İstanbul: 1. Baskı; 2015
6. Eğri, M. Gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerde bebek ölümlerini etkileyen faktörler: Çevresel yaklaşım. Journal of Turgut Özal Medical Center. 1997; 4(2).
7. Tüylüoğlu, Ş. Tekin, M. Gelir Düzeyi ve Sağlık Harcamalarının Beklenen Yaşam Süresi ve Bebek Ölüm Oranı Üzerindeki Etkileri. Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi. 2009; 13: 1-31.
8. Demirtaş, Z. ve Metintaş, S. Türk Cumhuriyetlerinde anne çocuk sağlığı göstergelerinin ekonomik ve doğurganlık özellikleri açısından değerlendirilmesi. Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Halk Sağlığı Dergisi. 2017; 2(1).
9. Atalan, A. Türkiye’de Sağlık Ekonomisi için İstatiksel Çok Amaçlı Optimizasyon Modelinin Uygulanması. İşletme Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi: 2018.
10. Aydın, S. Çok Amaçlı Bulanık Optimizasyon ve Bir Uygulama. Yüksek Lisans Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul 2008:49.
11. Deliktaş, D. Esnek Atölye Tipi Hücre Çizelgeleme Problemleri için Çok Amaçlı Matematiksel Model ve Genetik Algoritma İle Çözüm Önerisi. Doktora Tezi. Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Sakarya. 2017;94-98.
12. Sağlık Harcamaları İstatistikleri [Internet]. T.C. Sağlık Bakanlığı. 2020 [cited 2020 November 18]. Available from: https://www.saglik.gov.tr/TR,11588/istatistik-yilliklari.html
13. Kaya, S. Fığlalı, N. Çok Amaçlı Optimizasyon Problemlerinde Pareto Optimal Kullanımı. Social Sciences Research Journal. 2016;5(2).
14. Lamichhane, R., Zhao, Y., Paudel, S. and Adewuyi, E. Factors Associated with Infant Mortality in Nepal: a Comparative Analysis of Nepal Demographic and Health Surveys (NDHS) 2006 and 2011. BMC Public Health. 2017;17, 53.
15. Mason, K., Duggan, J. and Howley, E. Multi-objective Dynamic Economic Emission Dispatch Using Particle Swarm Optimisation Variants. Neurocomputing. 2017; 270: 188 - 197.
16. Meh, C., Thind, A. and Teryy, A. Ratios and Determinants of Maternal Mortality: a Comparison of Geographic Differences In The Northern And Southern Regions of Cameroon. BMC Pregnancy Childbirth, 2020; 20: 194.
17. Schell, C.O., Reilly, M., Rosling, H., Peterson S. and Ekström, A.M. Socioeconomic determinants of infant mortality: A worldwide study of 152 low-, middle-, and high-income countries. Scandinavian Journal of Public Health, 2007;35: 288–297,
18. Anell A. and Willis M. International Comparison of Health Care Systems Using Resource Profiles. Bulletin of the World Health Organization. 2000;78(6): 770- 778.
19. Arısoy, D. Sağlık Hizmetlerine Hizmet Kalitesi ve Hizmet Kalitesinin Servqual Yöntemi ile Ölçülmesine Yönelik Bir Uygulama. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2017;19/3: 1085-1087.
20. Baraki, A., Akalu, T., Wolde, H., Lakew, A. and Gonete, K. Factors affecting infant mortality in the general population: evidence from the 2016 Ethiopian demographic and health survey (EDHS); a multilevel analysis. BMC Pregnancy Childbirth. 2020;20: 299.
21. Çelikay,F. ve Gümüş E. Sağlıkta Dönüşümün Ampirik Analizi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. 2011:66 .
22. Çok Amaçlı Optimizasyon Problemlerinin NSGA-II Yaklaşımıyla Çözümü [Internet]. 2021 [cited 2021 April 3]. Available from: https://www.researchgate.net/publication/ 335715250
23. Kavuncubaşı, Ş. Hastane ve Sağlık Kurumları Yönetimi. Ankara: Siyasal Kitabevi. 2000: 64-65
24. Miettinen, K. M. Nonlinear multiobjective optimization. The Netherlands: Kluwer Academic Publishers. 1999
25. Tavana, M., Khalili-Damghani, K., Santos-Arteaga, F. J., Zandi and M. H. (2017). Drone shipping versus truck delivery in a cross-docking system with multiple fleets and products. Expert Systems with Applications. 2017;72: 93-107.
26. Alma, Gürünlü, Ö ve Vupa Ö., (2008). Regresyon analizinde kullanılan en küçük kareler ve en küçük medyan kareler yöntemlerinin karşılaştırılması. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Fen Dergisi (E-Dergi). 2008, 3(2); 219 – 229.
27. Şahinler, S. (2000). En Küçük Kareler Yöntemi ile Doğrusal Regresyon Modeli Oluşturmanın Temel Prensipleri. MKÜ Ziraat Fakültesi Dergisi 5 (1-2): 57-73
28. Understanding the determinants of maternal mortality: An observational study using the Indonesian Population Census [Internet]. Available from: https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0217386
29. Yetim, B., Demirci, Ş., Konca, M., İlgün, G., Çilhoroz, Y. (2021). Türkiye’de Bebek Ölüm Hızının Sosyoekonomik Belirleyicileri. Sosyoekonomi Dergisi, 29(47), 367-381.
30. Soysal, G., Özcan, C., Akın A. (2022). Dünyada ve Türkiye’de Kadın, Anne ve Çocuk Sağlığının Güncel Durumu. Sağlık ve Toplum Dergisi. 2022;32 (1) 3-13