COVID-19 Pandemisinin Etik Yönleri ve Veri Analitiği Üzerine Bir Değerlendirme

Koronavirüs hastalığı ortaya çıktığı ilk günden itibaren dünyanın dört bir yanında ülkeler, ekonomik, sosyal, yasal vb. pek çok sorunla karşı karşıya kaldığı bir sorun haline gelmiştir. Bu dönemde elde edilen verilerin doğru analizi ve yorumlanması oldukça önemli bir durum haline gelmiş olmakla birlikte tüm salgın hastalıklarda olduğu gibi, bu pandeminin de etik yönleri ayrıca dikkat edilmesi gereken konular arasında yerini almıştır. Çalışmada da COVID-19 pandemisinin içerdiği etik konuların ve veri analitiğinin genel bir bakış açısıyla değerlendirilmesi amaçlandı.

Anahtar Kelimeler:

COVID-19, Etik, Pandemi, Veri Analitiği

An Evaluation of the Various Ethical Aspects and Data Analytics of the COVID-19 Pandemic

Since the first day of coronavirus disease, countries worldwide have been involved in economic, social, legal, Etc. It has become a problem faced by many problems. As in all epidemic diseases, many ethical aspects of this pandemic such as vaccine studies, research and publication ethics, environmental ethics and information pollution have taken their place among the issues that need to be considered. In addition, the correct analysis, interpretation and use of the data obtained in this period for public health are critical. In this context, the study aimed to evaluate the various ethical issues and data analytics included in the COVID-19 pandemic from a general perspective. Therefore, it can be said that ethical evaluations and data analysis are critical and must be utilized for both the current pandemic and the possible future pandemics.

Keywords:

COVID-19, Ethics, Pandemic, Data analytics,

PDF

___

1. Huang C, Wang Y, Li X, Ren L, Zhao J, Hu Y, et al. Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. Lancet. 2020;395:497–506.
2. Li Q, Guan X, Wu P, Wang X, Zhou L, Tong Y, et al. Early transmission dynamics in Wuhan, China, of Novel Coronavirus-infected pneumonia. N. Engl. J. Med. 2020;382(13): 1199-1207.
3. World Health Organization (WHO) (2020). WHO Timeline - COVID-19. (Erişim: https://www.who.int/news-room/ detail/27-04-2020-who-timeline---covid-19 Erişim tarihi:15 Şubat 2021.)
4. Angelos P. Surgeons, ethics, and COVID-19: Early lessons learned. J Am Coll Surg. 2020; 230(6): 1119–1120.
5. Aslım HP, Dik I, Gülbahçe R, Bulut O. Modern çağın sorunu: Covid-19. Eurasian J Vet Sci. 2020; Covid-19 Special Issue: 11-16.
6. Zhou F, Yu T, Du R, Fan G, Liu Y, Liu Z, et al. Clinical course and risk factors for mortality of adult inpatients with COVID‐19 in Wuhan, China: A retrospective cohort study. Lancet. 2020; 395: 1054-1062.
7. Nicola M, Alsafi Z, Sohrabi C, Kerwan A, Al-Jabir A, Iosifidis C, et al. The socio-economic implications of the coronavirus and COVID-19 pandemic: a review. Int J Surg. 2020; 78: 185-193.
8. Centers of Disease Control and Prevention (CDCP) (2020). Interim infection prevention and control recommendations for patients with suspected or confirmed Coronavirus Disease 2019 in healthcare settings. (Erişim: https://www.cdc.gov/coronavirus/2019‐ncov/infection‐control/control‐recommendations.html. Erişim tarihi: 17 Şubat 2020.)
9. Shuman AG, Pentz RD. Cancer research ethics and COVID-19. Oncologist. 2020; 25(6): 458-459.
10. Sabatello M, Blankmeyer T, McDonald KE, Appelbaum PS. Disability, ethics, and health care in the COVID-19 Pandemic. AJPH. 2020; 110(10): 1523-1527.
11. Köken AH (2020). Etik yönleriyle Coronavirüs (Covid 19) pandemisi. Ankara Barosu Sağlık Hukukunda COVID-19 Bülteni. (Erişim: http://www.ankarabarosu.org.tr/upload/EkSayfa/diger/SHK/20200514eyc.pdf Erişim tarihi: 20 Şubat 2021).
12. Rosenbaum L. Facing Covid-19 in Italy-ethics, logistics, and therapeutics on the Epidemic’s front line. The New England Journal of Medicine. 2020; 382(20): 1873-1875.
13. Jamrozik E, Selgelid M. COVID-19 human challenge studies: ethical issues. Lancet Infect Dis. 2020; 20: 198–203.
14. UNESCO (2020). COVID-19 hakkında açıklama: Global bakış açısıyla etik konular üzerine görüş. (Erişim: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000373115_tur Erişim tarihi: 20 Şubat 2021).
15. Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı (TCSB) (2021). (Erişim: https://covid19asi.saglik.gov.tr/TR-77707/asi-uygulanacak-grup-siralamasi.html Erişim tarihi: 14 Şubat 2021).
16. Türk Veteriner Hekimleri Birliği (TVHB) (2021). Veteriner hekimler de aşıda ‘öncelik’ istiyor. (Erişim: https://tvhb.org.tr/2021/01/18/9661/ Erişim tarihi: 14 Şubat 2021).
17. Aslım G, Yaşar A, 2020. Türkiye’de “COVID-19 özelinde” salgın hastalıklarda veteriner hekimlerin rolü ve önemi. Eurasian J Vet Sci. 2020; Covid- 19 Special Issue: 126-134.
18. Lei R, Qiu R. (2020). Chinese bioethicists: silencing doctor impeded early control of coronavirus. (Erişim: https:// www.thehastingscenter.org/coronavirusdoctor- whistleblower. Erişim tarihi: 16 Şubat 2021).
19. Smith MJ, Upshur REG, Emanuel EJ. Publication ethics during public health emergencies such as the COVID-19 Pandemic. AJPH. 2020; 110(7): 947-948.
20. Elm U, Joy N, House G, Schlomi M. Cyllage City COVID-19 outbreak linked to zubat consumption. American Journal of Biomedical Science & Research. 2020; 8(2): 140-142.
21. Çobanoğlu N. Bireysel, profesyonel, toplumsal, bilimsel ve siyasal etiği. Anadolu Kliniği Tıp Bilimleri Dergisi. 2020; 25 (Özel Sayı 1): 36-42.
22. Yurtsever M. COVID-19 Pandemisinin çevre üzerindeki erken dönem etkileri. Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi. 2020, 25(3): 1611-1636.
23. Ünder H. Çevre felsefesi etik ve metafizik görüşler. Ankara, Doruk Yayımcılık, 1996.
24. Meagher K, Cummins NW, Bharucha AE, Badley AD, Chlan LL, Wrigt S. COVID-19 ethics and research. Mayo Clin Proc. 2020; 95(6): 1119-1123.
25. Habertürk (2021). Uludağ’da korona parti! (Erişim: https://www.haberturk.com/pes-dedirten-olay-son-dakika-uludag-da-korona-parti-2949559 Erişim tarihi: 20 Şubat 2021).
26. Sputniknews (2021). Yasaklara rağmen nişan eğlencesi: Maskeleri mendil yapıp halay çektiler. (Erişim: https://tr.sputniknews.com/turkiye/202102141043809457-yasaklara-ragmen-nisan-eglencesi-maskeleri-mendil-yapip-halay-cektiler/ Erişim tarihi: 20 Şubat 2021).
27. Hürriyet (2021). Yasağa rağmen açık kahvenin sahibi ile kağıt oynayan 12 kişiye para cezası. Erişim: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/yasaga-ragmen-acik-kahvenin-sahibi-ile-kagit-oynayan-12-kisiye-para-cezasi-41715344 Erişim tarihi: 20 Şubat 2021).
28. Aydın AF. Post-truth dönemde sosyal medyada dezenformasyon: Covid-19 (Yeni Koronavirüs) pandemi süreci. Asya Studies-Academic Social Studies/Akademik Sosyal Araştırmalar. 2020; 4(12): 76-90.
29. Türk Tabipleri Birliği (TTB) (2020). Türk Tabipleri Birliği olarak 6 aydır söylediklerimizi Sayın Bakan doğruladı: Turkuaz tablo kara tabloya dönüştü. (Erişim: https://www.ttb.org.tr/haber_goster.php?Guid=bdcc7294-0405-11eb-85e4-b78881f13431 Erişim tarihi: 20 Şubat 2021).
30. O’Neill RT. Reacting to crises: The COVID-19 impact on biostatistics/epidemiology. Contemporary Clinical Trials. 2020;102(2021):106214: 1-6.
31. Fischl MA, Richman DR, Grieco MR, Gottlieb MS, Volberding PA, Laskin OL, et al. The efficacy of Azidothymidine (AZT) in the treatment of patients with AIDS and AIDS-related complex. N Engl J Med. 1987; 317 (4): 185–191.
32. Food and Drug Administration (FDA) (2016). Real-world evidence. (Erişim: https://www.fda.gov/science-research/science-and-research-special-topics/real-world-evidence. Erişim tarihi: 15 Şubat 2021).
33. Food and Drug Administration (FDA) (2018a). Meta-Analyses of Randomized Controlled Clinical Trials to Evaluate the Safety of Human Drugs or Biological Products Guidance for Industry, Draft. https://www. fda.gov/media/117976/download Erişim tarihi: 15 Şubat 2021).
34. Food and Drug Administration (FDA) (2018b). Avandia (rosiglitazone) labels now contain updated information about cardiovascular risks and use in certain patients. (Erişim: https://www.fda.gov/drugs/drug-safety-and-availability/fda-drug-safety-communication-avandia-rosiglitazone-labels-now-contain-updated-information-about Erişim tarihi: 15 Şubat 2021).
35. Food and Drug Administration (FDA) (2018c). FDA requires removal of some prescribing and dispensing restrictions for rosiglitazone-containing diabetes medicines. (Erişim: https://www.fda.gov/drugs/drug-safety-and-availability/fda-drug-safety-communication-fda-requires-removal-some-prescribing-and-dispensing-restrictions Erişim tarihi: 15 Şubat 2021).
36. International Council for Harmonisation (ICH) 2017. General principles for plannıng and design of multi-regional clinical trials E17. (Erişim: https://database.ich.org/sites/default/files/E17EWG_Step4_2017_1116.pdf Erişim tarihi: 15 Şubat 2021).
37. Denyer S, Achenbach J. (2020). Researchers ponder why covid-19 appears deadlier in the U.S. and Europe than in Asia. (Erişim: https://www.washingtonpost.com/world/researchers-ponder-why-covid-appears-more-deadly-in-the-us-and-europe-than-in-asia/2020/05/26/81889d06-8a9f-11ea-9759-6d20ba0f2c0e_story.html Erişim tarihi: 18 Şubat 2021)