IV. (X.) Yüzyılda Yazılmış İ’râbu’l-Kur’ân Eserlerinin Genel Özellikleri

Kur’ân-ı Kerim, indirilmeye başladığından beri Allah Teâlâ’nın mesajını anlama gayretleri çerçevesinde pek çok tefsir metotları gelişmiştir. Dilbilimsel tefsir de bu metotlardan birisidir. Bu tefsir yöntemleriyle Kur’ân-ı Kerim’i anlama noktasında, lügat, sarf, nahiv ve belağât gibi Arap dili ilimlerini kullanarak pek çok eserler yazılmıştır. Kur’ân-ı Kerim’in hakikatine ulaşmak isteyen tâlibin yolu, Kur’ân ilimlerini öğrenmekten geçer. Kur’ân’ın anlaşılmasında büyük bir etkisi olan İ’râbu’l-Kur’ân, Kur’ân ilimlerinin bir dalıdır. İ’râbu’l-Kur’ân alanında ilk dönemden günümüze değin birçok eser telif edilmiştir. Bu çalışmada İ’râbu’l-Kur’ân’ın bir mefhum olarak ortaya çıkışı ve hicri IV.(X.) yüzyılda İ’râbu’l-Kur’ân alanında eser veren müellifler ve eserleri tesbit edilip bunların genel özellikleri hakkında bilgi verilecektir. Bu çalışmanın amacı; erken dönem sayılabilecek söz konusu asrın i’râbu’l-Kur’ân eserlerini ve müelliflerini bir araya getirerek, Basra ve Kûfe nahiv ekollerinin sentezlenmesi sonucu oluşan Bağdat nahiv ekolünün metotlarını belirlemeye çalışmak olacaktır. Konumuzun daha iyi idrâk edilebilmesi amacıyla makalemizin giriş bölümünde, ‘’i’râb’’ kavramının lügat ve ıstılahî manâlarına kısaca değinilip, i’râbın, Kur’ân ilmi açısından önemine vurgu yapılacaktır. Birinci bölümde, IV.(X.) yüzyılda İ’râbu’l-Kur’ân sahasında çalışma yapan âlimler hakkında bilgi verilecektir. Makalemizin ikinci bölümünde ise söz konusu yüzyılın i’râbu’l-Kur’ân eserleri ve özelliklerine değinilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Arapça, Tefsir, i’râb, nahiv, i’râbu’l-Kur’ân, dördüncü yüzyıl

General Characteristics Of I’rabu’l-Qur’an Works Written in The IV.(X.) Century

Since the Quran was revealed, many methods of interpretation have been developed within the framework of the efforts to understand the message of Allah. Linguistic exegesis is one of these methods. Many works have been written by using Arabic language sciences such as lexicon, sarf, nahiv and balağât at the point of understanding the Quran with these tafsir methods. The way of talali who wants to reach the truth of the Quran is through learning the sciences of the Quran. I’râbu'l-Quran, which has a great influence on understanding the Quran, is a branch of the Quranic sciences. Many works have been written in the field of I'râbu'l-Quran from the first period to the present day. In this study, the emergence of İ'râbu'l-Qur'an as a concept and the authors and their works in the field of I'râbu'l-Quran in the IV.(X.) century Hijri will be determined and information about their general features will be given. The aim of this study is; It will try to determine the methods of the Baghdad nahiv ecole formed as a result of the synthesis of Basra and Kufa nahiv ecoles by bringing together the works and authors of the i'râbu'l-Quran, which can be considered as an early period. In the introduction part of our article, in order to understand our subject better, the lexical and terminological meanings of the concept of "i'rab" will be briefly mentioned and the importance of i'rab in terms of the science of the Quran will be emphasized. In the first chapter, information will be given about the scholars who worked in the field of I’râbu'l-Quran in the IV. (X.) Century. In the second part of our article, the works and features of the i'râbu'l-Qur'an of the said century will be mentioned.

Keywords:

Arabic, Tafsir, i’rab, nahiv, i’râbu’l-Qur’an,

PDF

___

Arslan, M. N. ( 2018). Hicrî VIII. Yüzyıla Kadar Yapılan i’râbu’l-Kur’ân Çalışmaları Ve Es-Semin El-Halebî’nin Ed-Durru’l-Masûn’u. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6(2), 293-301.
Aykut, S. (2017). Ebû Ca’fer En-Nehhâs’ın İ’râbu’l-Kur’ân İsimli Eserinde Âl-İ İmrân Sûresinin Kıraât İlmi Açısından Değerlendirilmesi(Yüksek Lisans Tezi). Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Bakır, S. (2019). Ebû ‘Alî El -Fârisî’de Dilbilimsel Tenkit -el -İğfâl Eseri Örneği –(Doktora Tezi). Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Bakırcı, S. & Demirayak, K. (2019). Arap Dili Grameri Tarihi. Fenomen Yayıncılık.
Birışık, A.(2000). İ‘râbü’l-Kur’ân. İçinde Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.(C.22, ss. 376-379) İstanbul: TDV.
Cevherî, İ. b. H. (1987). es-Sıhâh: Tâcu’l-Luğa ve Sıhâhu’l-Arabiyye (4.baskı). A. A. Attâr (Thk). Dâru’l-İlim.
Çetin, A. (2003). Lahn, İçinde Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (C.27, ss.55-56). TDV Yayınları.
Dayf, Ş. (2011). El-Medârisü’n-Nahviyye (7.baskı). Dâru’l-Maarif.
Demirayak, K. (2016). Arap-İslam Edebiyatı Literatür Bilgisi (2.baskı). Cantaş Yayınları.
el-Enbâri, Kemâleddîn. (1985a). Nüzhetü’l-Elibbâ’ fî Tabakâti’l-Üdebâ’(3.baskı). İ. es-Sâmirâi (Thk). Mektebetü’l- Menâr.
el-Enbâri, Kemâleddîn. (1998b). Nüzhetü’l-Elibbâ’ fî Tabakâti’l-Üdebâ’. M. E. F. İbrâhim (Thk). Dâru’l-Fikri’l-Arabî.
Eroğlu, M. (2006). Nehhâs, İçinde Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (C.32,ss.542-543).TDV Yayınları.
Fârisî, E. A. H. b. A.(2003). el-İğfâl. A. b. Ö. H. İbrâhîm (Thk). el-Mecma’u’s-Sekâfî.
Ferâhîdî, H. b. A. (2003).’’Kitabü’l-Ayn’’ (1.baskı). A. Hindevî (Thk). Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye.
Furat, A. S. (1996). Arap Edebiyatı Tarihi I . Edebiyat Fakültesi Basımevi.
Hâleveyh, E. A. H. b. A. (1985). İʿrâbü Selâsîne Sûre mine’l-Kur’âni’l-Kerîm. Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl.
Hâleveyh, E. A. H. b. A. (1992). İ’râbu’l- Kıra’âti’l-Seb’ ve ‘İlelühâ (1.baskı). A. b. S. el-Useymin (Thk). Mektebetü’l-Hâncî.
İbn Cinnî, E.F. O. (1952). el-Hasâis. el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Âmme.
İbn Ebî Şeybe, E. B. (1989). el-Musannef fi’l-Ehâdîs ve’l-Âsâr (1.baskı). K. Y. el-Hût (Thk). Dâru’t-Tâc.
İbnu’l-Kıftî, C. A. b. Y. (1986). İnbâhu’r-Ruvât alâ Enbâi’n-Nuhât (1.basım). M. E. F. İbrâhim (Thk). Dâru’l-Fikri’l-Arabî.
İbn Manzûr, E. F. M. b. M. b. A. E. (2010). Lisanü’l-Arab. Dâru Sadır.
İbn Nedim, E. F. M. b. İ. (1988). Kitâbü’l-Fihrist. R. Teceddüd (Thk). Yy.
İşler, E. (2013). Zeccâc. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (c. 44, ss.173-174). TDV Yayınları.
Karadavut, A. (1997). Arap Dilinde Lahnin Doğuşu. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlâhiyât Fakültesi Dergisi, 7(7), 325-350. https://dergipark.org.tr/tr/pub/neuifd/issue/19713/210654.
Kayapınar, D. A. (1990). İ’râbu’l-Kur’ân-Kur’ân-ı Kerîm’in Gramerine Giriş. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlâhiyât Fakültesi Dergisi. 3(3), 331-371. https://dergipark.org.tr/tr/pub/neuifd/issue/19717/210748.
Kayapınar, D. A. (1997). Ez-Zeccâc’a Nisbet Edilen ‘’İ’râbu’l-Kur’ân’’ Kimindir? Ve Bu Kitabın Gerçek Adı Nedir?. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 7(7), 81-108. https://dergipark.org.tr/tr/pub/neuifd/issue/19713/210645.
Meylânî, M. b. A. (2017). Şerhu’l-Muğnî fi’n-Nahv. M. T. Mağribiyye (Thk). Mektebetü’l-İrşâd.
Nehhâs, E. C. A. b. M. b. İ. (2008). İ’râbu’l-Kur’ân. (2.baskı). Ş. H. el-Alî (Thk). Dâru’l-Ma’rife.
En-Nehhâs, E. C. A. b. M. b. İ. (1985). İ’râbu’l-Kur’ân. (2.baskı). Z. G. Zâhid (Thk). Âlemü’l-Kütüb.
Özkal, R. (2016). Ez-Zeccâc Ve Kitâbu Fe‘Altü Ve Ef‘Altü Adlı Eserinin İçerik Ve Yöntem Açısından İncelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ragıp Paşa Kitaplığı, S. 26. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
Soylu, İ. (1984). İ’râbu’l-Kur’ân ve Müelliflerinin İstanbul Kütüphanelerindeki Yazmalarının Tanıtılması Ve Tavsifi. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstütisi.
Suyutî, A. b. E. B. C. (1964). Buğyetü’l-Vuât fî Tabakâti’l-Lügavviyyin ve’n-Nuhât. M. E. F. İbrâhîm (Thk). İsa el-Babi el-Halebi.
Suyûtî, A. b. E. B, C. (1974). Kitâbu’l-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân. M. E. F. İbrâhîm (Thk). Hey’etü’l-Mısriyye el-Âmme li’l- Kitâb.
Suyûtî, A. b. E. B. C. (1985). el-Eşbâh ve’n-Nezâ’ir fi’n-Nahv, (1.baskı). A. S. Mükerrem (Thk). Müessetü er-Risâle.
Tâî, A. b. M. (1990). Şerhu’t-Teshîl Li İbn Mâlik. (1.baskı). A. S. M. el-Mahtûn. Dâru Hicr.
Tantâvî, M. (1995). Neş’etü’n-Nahvi ve Tarihu Eşheri’n-Nuhât, (2.baskı). Dâru’l-Ma’ârif.
Tural, H. (1999). İbn Hâleveyh. İçinde Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (C.20, ss.14-16). TDV Yayınları.
Ya’kûb, E. B. (1997). el-Mu’cemü’l-Mufassal fi’l-Lügaviyyine’l-Arab. M. A. Beydûn (Thk). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Yemânî, A. b. A. (1986). İşâretü’t-Ta’yîn fî Terâcimi’n-Nühât ve’l-Lügaviyyîn, (1.baskı). A. Diyâb. ed-Dirâsâtü’l- İslâmiyye.
Zeccâc, E. İ. İ. b. S. (1988). Me’âni’l-Kur’ân ve İ’râbuhû. (1.baskı). A. A. Selebî (Thk). Âlemü’l-Kütüb.
Zeccâc, E. İ. İ. b. M. b. S. (1982). İ'râbu’l-Kur’ân el-Mensûb ile’z-Zeccâc, İ. El-Ebyârî (Thk). Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye.
Zeccâcî, E. K. (1979). el-Îzâh fî İleli’n-Nahv. (3.baskı). M. el-Mübârek (Thk). Dâru’n-Nakkâş.
Zehebî, E. A. M. b. A. b. O. (1995). Ma’rifetü’l-Kurrâi’l-Kibâr ale’t-Tabakâti ve’l-Â’sâr (1.baskı). T. Altıkulaç (Thk). İslâm Araştırmaları Merkezi.
Zübeydî, M. b. H. (1984). Tabakâtü’n-Nahviyyin ve’l-Lügaviyyin (2.baskı). M. E. F. İbrâhîm. Dâru’l-Ma’ârif.