Kinâye ve Taʻrîz: Molla Gürânî’nin Gâyetü’l-Emânî Adlı Tefsiri Örneği

Belâgat ilminde kinâye “Bir sözü gerçek anlamını da kastetmekle beraber gerçek anlamının dışında kullanmak” şeklinde tanımlanabilir. Taʻrîz ise “Bir sözün sadece bağlamından anlaşılabilen başka bir manaya işaret edecek şekilde söylenmesidir.” Kur’ân üslubunda en çok tercih edilen belâğî sanatlardan olan kinâye ve taʻrîz muhtelif belâğî maksatlar için kullanılır. Belâgat kaynaklarında ve bu alanda yapılan araştırmalarda genel olarak taʻrîz kinâyenin bir türü olarak kabul edilir. Ancak tefsirini incelediğimiz Molla Gürânî kinâye ve taʻrîz arasındaki farkı ortaya koyar ve ayetleri bu bağlamda yorumlar. Bu çalışmada söz konusu ayrım gözetilerek kinâye ve taʻrîz bağımsız başlıklar altında ele alınacak ve Molla Gürânî’nin Ġâyetü’l-Emânî adlı tefsirinden örnekler sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Belâgat, Kinâye, Taʻrîz, Molla Gürânî, Ġâyetü’l-Emânî

Kınāya (Allegory) and Taʻrīz (Euphemısm): Examples From Molla Gurānī’s Tafsīr Named Ġāyetu’l-Emānī

In the science of rhetorical kināya (allegory) can be defined as “using a word out of its literal meaning and the literal meaning of it is also implied.” Taʻrīz (euphemism) is “the saying of a word in a way that points to the meaning that can only be understood from its context.” The most common arts of rhetoric in the literary style of the Quran are kināya and taʻrīz, which are used for various purposes. In the sources of rhetoric of science and researches in this field, taʻrīz is accepted generally as a type of kināya. On the other hand, Molla Gurānī, whose tafsīr we study, states explicitly the difference between kināya and taʻrīz and interprets the versicles of the Quran in this context. In this study, considering this difference, the rhetorical terms of kināya and taʻrīz is handled under independent titles and given examples from Molla Gurānī’s tafsīr named Ġāyetu’l-Emānī.

Keywords:

Arabic Language and Rhetoric, Kināya (Allegory), Taʻrīz (Euphemism), Molla Gurānī, Ġāyetu’l-Emānī,

PDF

___

Ali el-Cârim, Mustafa Emîn. (2019). el-Belâgatu’l-vâdıha fi’l-beyân ve’l-meʻânî ve’l-bediʻ. Dımeşk: Mektebetü Dâri’l-Fecr.
Amr b. Maʻdîkerib, Ebû Sevr ez-Zübeydî. (1985). Şiʻru ʻAmr b. Maʻdîkerib ez-Zübeydî. Mutâʻ et-Tarâbîşî. (Thk.). Dımeşk: Mecmauʻl-Lugati’l-ʻArabiyye.
Aytekin, A. (1991). Ashâbü’ş-Şimâl. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi. (C. 3, s. 470). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
Aytekin, A. (1991). Ashâbü’l-Yemîn. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi. (C. 3, s. 472). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
Beydâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd. (t.y.a). Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. (C. 2). Muhammed Abdurrahman el-Maraşlî (Haz.). Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabî.
Beydâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd. (t.y.b). Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. (C. 1). Muhammed Abdurrahman el-Maraşlî (Haz.). Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabî.
Bolelli, N. (2016). Belâgat (Beyân-Meʻânî-Bediʻ İlimleri) Arap Edebiyatı. İstanbul: İFAV Yayınları.
Buhârî, Muhammed b. İsmâil. (1422). el-Câmiʿu’s-sahîh. (C. 6). Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır (Thk.). y.y.: Dâru Tavki’n-Necât.
Buhturî, Ebû Ubâde Yahyâ et-Tâî. (1964). Dîvânu’l-Buhturî. (C. 3). Hasan Kâmil es-Sîrafî (Thk.). Kahire: Dâru’l-Meʻârif.
Bulut, A. (2020). Belâgat Meʻânî-Beyân-Bedî‘. İstanbul: İFAV Yayınları.
Cevherî, İsmâil b. Hammâd. (1987a). es-Sıhâh: Tâcü’l-luga ve sıhâhü’l-ʻArabiyye. (C. 6). Ahmed Abdülgafûr Attâr (Thk.). Beyrut: Dâru’l-ʻİlm.
Cevherî, İsmâil b. Hammâd. (1987b). es-Sıhâh: Tâcü’l-luga ve sıhâhü’l-ʻArabiyye. (C. 3). Ahmed Abdülgafûr Attâr (Thk.). Beyrut: Dâru’l-ʻİlm.
Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkâhir. (1992). Delâilü’l-iʻcâz fî ilmi’l-meʻânî. Mahmûd Muhammed Şâkir (Thk.). Kâhire: Matbaatu’l-Medenî.
Durmuş, İ. (2002). Kinâye. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi. (C. 26, ss. 34-36). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
Ebû Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf. (1420). el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. (C. 1). Sıtkî Muhammed Cemil (Thk.). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
Efvâh el-Evdî, Salâ’e b. Amr b. Mâlik el-Yemenî. (1998). Dîvân’ul-Efvâh el-Evdî. Muhammed Altuncî (Thk.). Beyrut: Dâr-u Sâdır.
Fadl Hasan Abbâs, Ebû Muhammed es-Safûrî. (2005). el-Belâga funûnühâ ve efnânuhâ: İlmü’l-beyân ve’l-bediʻ. Ürdün: Dâru’l-Furkân.
Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer. (1420a). Mefâtîhu’l-ġayb. (C. 20). Beyrut: Dâru İhyâi’t- Turâsi’l-ʻArabî.
Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer. (1420b). Mefâtîhu’l-ġayb. (C. 27). Beyrut: Dâru İhyâi’t- Turâsi’l-ʻArabî.
Fazlıoğlu, Ş. (2012). Vazʻ. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi. (C. 42, ss. 576-578). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakûb. (2005). el-Kâmûsu’l-muhît. Muhammed Nuaym el-Araksûsî (Thk.). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
Güler, İ. (ed.). (2015). İslam Medeniyetinde Dil İlimleri: Tarih ve Problemler. İstanbul: İSAM Yayınları.
Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Ferâhîdî. (t.y.a). Kitâbü’l-ʻAyn. (C. 5). Mehdî el-Mahzûmî, İbrâhîm es-Sâmerrâî (Thk.). y.y.: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl.
Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Ferâhîdî. (t.y.b). Kitâbü’l-ʻAyn. (C. 6). Mehdî el-Mahzûmî, İbrâhîm es-Sâmerrâî (Thk.). y.y.: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl.
Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Ferâhîdî. (t.y.c). Kitâbü’l-ʻAyn. (C. 7). Mehdî el-Mahzûmî, İbrâhîm es-Sâmerrâî (Thk.). y.y.: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl.
Hâşimî, Seyyid Ahmed. (1999). Cevâhiru’l-belâga fi’l-meʻânî ve’l-beyân ve’l-bedîʻ. Yusuf Sumeylî (Thk.). Beyrut: Mektebetü’l-ʻAsriyye.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Feth Ziyâüddîn. (t.y.). el-Meselü’s-sâir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâir. (C. 3). Ahmed el-Havfî - Bedevî Tabâne (Thk.). Kahire: Dâru’n-Nahda.
İbn Hicce, Takıyyüddîn Ebû Bekr b. Alî. (2004). Hızânetü’l-edeb ve ġâyetü’l-ereb. (C. 2). Isam Şekıyu (Thk.). Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl/Dâru’l-Bihâr.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn. (1414a). Lisânü’l-ʻArab. (C. 15). Beyrut: Dâr-u Sâdır.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn. (1414b). Lisânü’l-ʻArab. (C. 4). Beyrut: Dâr-u Sâdır.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn. (1414c). Lisânü’l-ʻArab. (C. 6). Beyrut: Dâr-u Sâdır.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn. (1414d). Lisânü’l-ʻArab. (C. 7). Beyrut: Dâr-u Sâdır.
Kazvînî, Celâluddîn Muhammed b. el-Hatîb. (1904). et-Telhîs fi ulûmi’l-belâga. Abdurrahman el-Berkûkî (Thk.). Kahire: Dâru’l-Fikri’l-ʻArabî.
Kazvînî, Celâluddîn Muhammed b. el-Hatîb. (2003). el-Îzâh fî ʻulûmi’l-belâga. İbrahim Şemseddîn (Haz.). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye.
Merâğî, Ahmed Mustafa. (1993). Ulûmu’l-belâga. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye.
Meydânî, Abdurrahmân Hasan Habenneke. (1996). el-Belâgatu’l-ʻArabiyye, üsüsühâ ve ʻulûmuhâ ve funûnuhâ. (C. 2). Dımeşk: Dâru’l-Kalem.
Molla Gürânî, Şihâbüddîn Ahmed b. İsmâil. (2018a). Ġâyetü’l-emânî fî tefsîri’l-kelâmi’r-rabbânî. (C. 1). Hâmid b. Ya‘kûb el-Furayh (Thk.). Riyad: Dâru’l-Hadâra.
Molla Gürânî, Şihâbüddîn Ahmed b. İsmâil. (2018b). Ġâyetü’l-emânî fî tefsîri’l-kelâmi’r-rabbânî. (C. 2). Yusuf b. Abdülaziz eş-Şibl (Thk.). Riyad: Dâru’l-Hadâra.
Molla Gürânî, Şihâbüddîn Ahmed b. İsmâil. (2018c). Ġâyetü’l-emânî fî tefsîri’l-kelâmi’r-rabbânî. (C. 3). Muhammed b. Serîʻ b. Abdullah es-Serîʻ (Thk.). Riyad: Dâru’l-Hadâra.
Molla Gürânî, Şihâbüddîn Ahmed b. İsmâil. (2018d). Ġâyetü’l-emânî fî tefsîri’l-kelâmi’r-rabbânî. (C. 4). Abbas b. Hüseyin el-Hâzimî (Thk.). Riyad: Dâru’l-Hadâra.
Molla Gürânî, Şihâbüddîn Ahmed b. İsmâil. (2018e). Ġâyetü’l-emânî fî tefsîri’l-kelâmi’r-rabbânî. (C. 5). Hâdî b. Ali er-Rudeynî (Thk.). Riyad: Dâru’l-Hadâra.
Molla Gürânî, Şihâbüddîn Ahmed b. İsmâil. (2018f). Ġâyetü’l-emânî fî tefsîri’l-kelâmi’r-rabbânî. (C. 6). Abdullah b. Ali el-Mechadî (Thk.). Riyad: Dâru’l-Hadâra.
Molla Gürânî, Şihâbüddîn Ahmed b. İsmâil. (2018g). Ġâyetü’l-emânî fî tefsîri’l-kelâmi’r-rabbânî. (C. 7). Cevhere bint Muhammed el-ʻAnkarî (Thk.). Riyad: Dâru’l-Hadâra.
Muhammed Ahmed Kâsım, Muhyiddin Dîb. (2003). Ulûmu’l-belâga el-bedîʻ ve’l-beyân ve’l-meʻânî. Trablus: Müessesetü’l-Hadîse li’l-Kitâb.
Öztürk, M. (2003). Kur’an Dilinde Örtük Anlatım: Kinaye ve Taʻriz. (C. 3). Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2, 213-234.
Saraç, M. A. Y. (2019). Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat. İstanbul: Gökkubbe Yayınları. Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb Sirâcüddîn Yûsuf b. Ebî Bekr. (1983). Miftâhu’l-ʻulûm. Naîm Zerzûr (Thk.). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- ʻİlmiyye.
Süyûtî, Ebu’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. (1974). el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. (C. 3). Muhammed Ebu’l- Fadl İbrâhim (Thk.). Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-ʻÂmme li’l-Kitâb.
Tâhiru’l-Mevlevî. (1994). Edebiyat Lügatı. Kemâl Edib Kürkçüoğlu (Nşr.). İstanbul: Enderun Kitabevi.
Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd. (2013). el-Mutavvel şerhu Telhîsi Miftâhi’l-ʻUlûm. Abdulhamid Hindâvî (Thk.). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. (1407a). el-Keşşâf an hakâ‘ikı ġavâmizi’t-tenzîl ve ʻuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. (C. 1). Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʻArabî.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. (1407b). el-Keşşâf an hakâ‘ikı ġavâmizi’t-tenzîl ve ʻuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. (C. 3). Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʻArabî.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. (1407c). el-Keşşâf an hakâ‘ikı ġavâmizi’t-tenzîl ve ʻuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. (C. 4). Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʻArabî.
Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn. (1957). el-Burhân fî ʻulûmi’l-Kur’ân. (C. 2). Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm (Thk.). Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-ʻArabiyye.
Ziyâd el-Aʻcem, Ebû Ümâme el-İsfahânî. (1983). Şiʻru Ziyâd el-Aʻcem. Yûsuf Hüseyîn Bekkâr (Thk.). y.y: Dâru’l- Mesîra.