Nidâî ve kırım tarihi hakkında yeni bir eseri: Nusret-i gazâ-yı sâhib gerây hân, hikâyet-i boğdan

Kırım Hanlığı’nın tarihi ile ilgili, özellikle XVI. yüzyılda yazılmış son derece az kaynak mevcuttur. Bunlardan biri Kırım hanlarından Sahib Geray’ın (hanlığı 1532-1551) yakınında bulunmuş Remmal Hoca Nidâî’nin (1509?-1567?) Târih-i Sâhib Gerây Han isimli eseridir. Bu kitap Histoire de Sahib Giray, Khan de Crimée de 1532 à 1551 ismiyle, Özalp Gökbilgin tarafından iki defa yayımlanmıştır (Ankara: 1973; İstanbul: 2000). Bu makalede, aynı yazarın daha önce bilinmeyen, üçü Sahib Geray Han dönemindeki olayları anlatan, toplam beş bölümden meydana gelen bir kitabını tanıtacağız. Önce Nidâî hakkında genel biyografik bilgi verilecek, sonra eserin birinci bölümü Gazâ-yı Sâhib Gerây Han, Hikâyet-i Boğdan edebî ve tarihî yönleriyle incelenecektir.

Nidâî and his new book on the history of crimea: Nusrat-i gazâ-yi sâhib gerây khan, hikâyet-i bogdan

There are very limited primary sources on the history of the Khanate of Crimea in the 16th century. One of these sources was written by Nidâî or Remmâl Khodja (1508?/ 1567?) who was very close to Sahib Geray Khan (reigned 1532-1551), Târih-i Sâhib Geray Khan. This book was printed two times: Histoire de Sahib Giray, Khan de Crimée de 1532 à 1551/Ankara: 1973; İstanbul: 2000) by Özalp Gökbilgin. This paper is about another book of the same auther on the same subject. This book is written in verse (mathnawi form) and has five parts, three of them about Sahib Geray Khan’s time. Firstly biographical information of the auther is going to be given then the first part of the book, namely Gazâ-yı Sâhib Gerây Khan, Hikâyet-i Boğdan is going to be reviewed historicaly and literaly.

PDF

___

Abdullah Battal, “Kazan Yurdunda Bulunmuş Tarihi Bir Vesika, Sâhib Gerây Han Yarlığı”, Türkiyat Mecmuası, C. 2, İstanbul 1926, s. 75- 101.
ADIVAR, Adnan, Osmanlı Türklerinde İlim, Maarif Matbaası, 2. bs., İstanbul 1943.
ACAR, Serkan, “St. Petersburg Devlet Üniversitesi Şarkiyat Fakültesi Kütüphanesinde Bulunan Kırım Tarihi ile İlgili Eserlerin Bibliyografyası”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/ Journal of Turkish World Studies, X/2, Kış, 2010, s. 39-49.
Ankaralı Hekim Nidâî, Genc-i Esrâr-ı Ma‘nî, İnceleme-Metin, (Haz. Nuran Öztürk), Karahan Kitabevi, Adana 2011.
ARGUNŞAH, Mustafa- SAĞOL YÜKSEKKAYA Gülden- TABAKLAR, Özcan, Tarihî Türk Lehçeleri, Karahanlıca, Harezmce, Kıpçakça Dersleri, Kesit, İstanbul 2010.
Âşık Paşa, Garib-nâme (Tıpkıbasım, Karşılaştırmalı Metin ve Aktarma), (Haz. Kemal Yavuz), 2 Cilt, Türk Dil Kurumu, İstanbul 2000.
AY, Ümran, “Bir Deniz Savaşımızın Manzum Hikayesi: Fetihnâme-i Kal‘a-i Cerbe” 2. Turgut Reis ve Türk Denizcilik Tarihi Uluslararası Sempozyumu, 1,-4 Kasım 2013, Turgut Reis – Bodrum.
AY, Ümran, Nidâî, Dürr-i Manzûm, İnceleme, Karşılaştırmalı Metin, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2000.
BABINGER, Franz, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, (Çev. Coşkun Üçok), Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara 1982.
BAŞER, Alper, “Kırım Hanlığı Tarihini Konu Alan Müstakil Eserler ve Yeni Bir Kaynak, Tarih-i Mevkûfâtî”, Turkish Studies – International Peridodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol. 6/1, Winter 2011, p. 747-762.
BİLGE, Mustafa L., “Arif Hikmet Bey, Şeyhülislam”, TDVİA, C. 3, İstanbul 1991, s. 365-366.
BİLGİN, Azmi, “Abdullah Nidâî ve İki Şiiri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. XXVII, 1994-1997, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1997, s. 61-71
BOSTAN, İdris, “Piyâle Paşa”, TDVİA, C. 34, İstanbul, 2007, s. 296-297. Bursalı Mehmed Tahir, İdare-i Osmaniyye Zamanında Yetişen Kırım Müellifleri, Kitabhane-i Sûdî, İstanbul 1335.
BOSTAN, İdris, Osmanlı Müellifleri, III. Cilt, Matbaa-i Amire, İstanbul 1343. DEMİRHAN ERDEMİR, Ayşegül, “Hekim Nidâî”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Temmuz 94/ sayı 91, 8. Yıl, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, s. 30-35.
DİRİÖZ, Meserret, “Şaban Nidâî”, Hekimbaşı Kaysuni-zade Mehmed Efendi ve Ankara’lı Şair Hekim Nidâî Kongresi, 14 Mart 1990 Kayseri, Erciyes Üniversitesi, Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yayın no. 9, s. 42-65.
DOĞANAY, Mehmet-ALAY, Yusuf, “Rebiü’s-Selâme”, Hekimbaşı Kaysuni-zade Mehmed Efendi ve Ankara’lı Şair Hekim Nidai Kongresi, 14 Mart 1990 Kayseri, Erciyes Üniversitesi, Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yayın no. 9, s. 28-33.
Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî, İbn Battûta Seyahatnâmesi, (Çev. A. Sait Aykut), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2005.
EMECEN, Feridun, “Sâhib Giray (ö. 958/1551) Kırım hanı (1532-1551)”, TDVİA, C. 35, Ankara, 2008, s. 519-520.
GİBB, E. J. W., A History of Ottoman Poetry, Vol. III, London 1904.
GÖKBİLGİN, Özalp, 1532-1577 Yılları Arasında Kırım Hanlığı’nın Siyasi Durumu, Sevinç Matbaası, Ankara 1973.
GÖKBİLGİN, Özalp, Histoire de Sahib Giray, Khan de Crimée de 1532 à 1551, Edition Critique, Traduction, Notes et Glossaire, I. bs. Baylan Matbaası, Ankara 1973, Atatürk Üniversitesi Yayınları no. 212, Edebiyat Fakültesi no. 45, Araştırma no. 37.
GÖKBİLGİN, Özalp, Kırım Hanı Sahib Giray Devri ile İlgili Bazı Kaynaklar”, Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, S. 2, Nisan 1971, s. 91-94.
GÖKBİLGİN, Özalp, Târih-i Sâhip Girây Hân, 2. Cilt, İstanbul 2000.
Halim Giray, Gülbün-ü Hânân (Kırım Hanları Tarihi) Değerlendirme – Metin – Tıpkıbasım, (Haz. Alper Başer, Alper Günaydın), İstanbul Üniversitesi Avrasya Enstitüsü Yayınları: 3, İstanbul 2013,
HAMMER-PURGSTALL, Joseph Von, Kırım Hanlığı Tarihi, İnsan Yayınları, İstanbul 2013.
İNALCIK, Halil, “Giray”, Emel, 41 Temmuz – Ağustos 1967, s. 9-16.
İNALCIK, Halil, “Giray”, TDVİA, C. 14, s. 76-78.
İNALCIK, Halil, “Han ve Kabile Aristokrasisi: I. Sahib Giray Döneminde Kırım Hanlığı”, Emel, Özel 135, Mart-Nisan 1983, s. 51-72.
İNALCIK, Halil, “Kırım Hanlığı”, TDVİA, c. 25, Ankara 2002, s. 450-458.
İPEKTEN, Haluk, Divan Edebiyatında Edebî Muhitler, Millî Eğitim Bakanlığı, İstanbul 1996.
KANÇAL-FERRARİ, Nicole, Kırım’dan Kalan Miras, Hansaray, Klâsik, İstanbul 2005.
“Kırım”, TDVİA, C. 25, Ankara 2002, s. 447-450.
KIRIMLI, Hakan, Kırım Tatarlarında Millî Kimlik ve Millî Hareketler (1905-1916), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2010.
KIRIMLI, Hakan, Türkiye’deki Kırım Tatar ve Nogay Köy Yerleşimleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2011.
KIRIMLI, Hakan, AKTAŞ, Ünsal, Kırım Bibliyografyası, Türkiye Cumhuriyeti Dönemi, (1923-1986), Ankara t. y.
KURDOĞLU, Behçet, Şair Tabipler, Baha Matbaası, İstanbul 1967.
LEVEND, Agâh Sırrı, “Bakû’de Fuzuli’yi Anarken”, Türk Dili, Cilt VIII, 1 Mart 1959, sayı 90, s. 293-303.
LEVEND, Agâh Sırrı, Gazavatnameler ve Mihaloğlu Ali Bey’in Gazavatnamesi, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1956.
LEVEND, Agâh Sırrı, Türk Edebiyatı Tarihi, I. Cilt, Giriş, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1988.
Nidâî, Târih-i Sâhib Gerây Han, Bibliotheque Nationale, Department des Manuscrits Supplement Turc 164.
Osman Şevki, Beşbuçuk Asırlık Türk Tababeti Tarihi, İnceleme ve Dipnotlarını Yazan ve Yeni Harflerle Sadeleştiren İlter Uzel, Kültür Bakanlığı, Ankara 1991.
Osmanlı Tıbbî Bilimler Literatürü Tarihi, (History of the Literature of Medical Sciences During the Ottoman Period), (Haz. Ekmeleddin İhsanoğlu, Ramazan Şeşen, M. Serdar Bekar, Gülcan Gündüz, Veysel Bulut), 4 Cilt, Islam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA), İstanbul 2008.
ÖLKER, Perihan, DİREKÇİ, Bekir, “Hekim Mehmed Nidâî’nin Manzum Tıp Risâlesi Keyf-I Kitâb-ı Nidâî”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 2009, s. 295-305.
ÖZÇELİK, Sadettin, “Nidâî”, TDVİA, C. 33, s. 77-78.
ÖZÇELİK, Sadettin, Nidâyî Menâfi’ü’n-Nâs, Dil Özellikleri- Metin- Söz Dizimi, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Bölümü, (Yayımlanmamış doktora tezi), Malatya 1990.
ÖZEL, Ahmet, “Kaysûnîzâde Bedrüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Kûsûnî el-Mısrî (ö. 975/1568)” TDVİA, C. 25, s. 105- 107.
ÖZYETKİN, Melek, Altın Ordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yarlık ve Bitiklerin Dil ve Üslûp İncelemesi, Ankara 1996, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları: 658.
SARAY, Mehmet, “Altın Orda Hanlığı”, TDVİA, C. 2, İstanbul 1989, s. 538- 540.
SOYSAL, Abdullah, “Sahib Giray Han” Emel, S. 65, Yıl 11, Temmuz Ağustos 1971, s. 13-16.
TOGAN, Zeki Velidi, Umumî Türk Tarihine Giriş, Enderun Kitabevi, 3. bs., İstanbul 1981.
ULUÇAM, Müjdat, “Nidaî’, Osmanlılar, YKY, İstanbul 1999, s. 365-366.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, II. Cilt, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1994.
ÜLKÜSAL, Müstecib, Kırım Türk-Tatarları, Dünü-Bugünü-Yarını, Baha Matbaası, İstanbul 1980.
VÁSÁRY, István, Kumanlar ve Tatarlar, Osmanlı Öncesi Balkanlar’da Doğulu Askerler (1185-1365), (Çev. Ali Cevat Koyuncu), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2008.
YAKUBOVSKIY, A. Y., Altın Ordu ve Çöküşü, (Çev. Hasan Eren), Türk Tarih Kurumu, 2. bs., Ankara 2000.