Hanedanlar Penceresinden Türk Tarihine Bakmak

Türkler tarih boyunca farklı coğrafyalarda kurdukları devletlerle tarihte farklılık kazanmış bir millettir. Çin sınırından Avrupa içlerine, Sibirya düzlüklerinden Hindistan’ın kuzeyine kadar uzanan geniş sahada Türklerin kurduğu devletler iki bin yıldan fazla bir zamandır tarihçilerin eserlerine konu olmuştur. Türk tarihinin ele alınmasındaki en önemli meselelerden birisi Türk devletlerini hanedanlar üzerinden ele almaktır. Bazı tarihçiler çalıştıkları zaman dilimi açısından meselelere bakarken ele aldıkları coğrafyanın Türk tarihi içerisindeki bütünlüğünü derinliğine ele alamayabilir. Mesela bir Yeni Çağ tarihçisi Akkoyunlu Devletini İran’da hâkimiyet kurmuş bir devlet olarak algılayıp Bayındıriye boyunun geçmişteki faaliyetlerini takip etmezse meseleyi eksik kavrayabilir. Bir Orta Çağ tarihçisi eğer iyi bir İlk Çağ alt yapısına sahip değilse Anadolu ya da Azerbaycan’daki Türk varlığını Selçuklularla birlikte başlatabilir. Aynı şekilde belirli bir coğrafi alanda uzmanlaşan araştırmacılar o bölgedeki hanedanın başka yerlerdeki uzantılarını göremeyebilir. Yine Anadolu’dan göç eden Türkmenlerin katkılarını takip edemeyen bazı araştırmacıların Safevileri İran menşeli bir devlet olarak kabul etmesi eksikliktir. Türk tarih yazıcılığının bir başka meselesi hanedanları esas alan çalışmalarda bir başka Türk hanedanının düşman olarak algılanabilmesidir. Çeşitli kaynaklarda siyasi rekabetten dolayı Osmanlılar, Timurlular, Safeviler, Akkoyunlular, Memlûkler gibi Türk devletleri hakkında kullanılan ötekileştirici ifadeler Türk tarihine bir bütün olarak bakma açısından sıkıntılıdır. Bir Orta Çağ ya da Yeni Çağ tarihçisinin bunu yapması o zamanki tarih yazma tekniği açısından mazur görülebilse de çağdaş Türk tarihi yazımında bu tür yaklaşımlardan uzak durmak en sağlıklı yoldur. Türkiye’de Umumi Türk Tarihinin öncülerinden birisi olan Zeki Velidi Togan’ın Türk tarihinin kaynaklarını tasnif ederken yaptığı değerlendirme, bu bakımdan oldukça kıymetlidir.

Anahtar Kelimeler:

Türkler, Hanedanlar, Tarih Yazımı, Tasnif, Ötekileştirme

Looking at Turkic History from the Perspective of Dynasties

Turks have made a difference in history with the states they have established in different geographies throughout history. The states Turks have established over a wide area stretching from the border of China to the interior of Europe and from the Siberian plains to the north of India have been the subject of studies by historians for more than two millennia. One of the most important issues in dealing with Turkic history is dealing with Turkic states through dynasties. While some historians look at the issues in terms of the period they are studying, they may not be able to deal with the integrity of the geography with which they are dealing within Turkish history. For instance, a New Age historian who perceives the Aq Qoyunlu State as a state that had dominated Iran without following the past activities of the Bayındıriye clan may misunderstand the issue. A medieval historian who lacks a good background on antiquity may think the Turkish presence in Anatolia or Azerbaijan starts with the Seljuks. Likewise, researchers specializing in a particular geographic area may not see the extensions of the dynasty in that region elsewhere. Again, some researchers who are unable to follow the contributions of the Turkmens who’d migrated from Anatolia have the shortcoming of accepting the Safavids as a state of Iranian origin. Another issue regarding Turkic historiography is how dynasty-based studies can perceive another Turkic dynasty as an enemy. Various sources’ use of marginalized expressions about Turkic states such as the Ottomans, Timurids, Safavids, Aq Qoyunlus, and Mamluks due to political rivalry is problematic in terms of a holistic view of Turkish history. Although a medieval or New Age historian could be excused in terms of the history writing technique of that time, avoiding such approaches is the healthiest way with regard to contemporary Turkic historiography. Zeki Velidi Togan was one of the pioneers of General Turkish History in Türkiye, and the assessment he made while classifying Turkic historical sources is very valuable in this respect.

Keywords:

Turks, Dynasties, Historiography, Classification, Marginalization,

PDF

___

Ahmetbeyoğlu, Ali, Altaylardan Kafkaslara Türk Devletleri, İstanbul 2017. google scholar
-----------------------, Avrupa Hun İmparatorluğu, Ankara 2001. google scholar
Aka, İsmail, Timur ve Devleti, Ankara 2000. google scholar
Andican, Ahat, Emir Timur, İstanbul 2019. google scholar
Atsız, Nihal, Türk Tarihinde Meseleler, İstanbul 1977. google scholar
Aydoğmuşoğlu, Cihat, Safevi Devleti Tarihi, Ankara 2015; aynı yazar, Şah Abbas ve Zamanı, Ankara 2013. google scholar
Bozkurt, Mahmut Esat, Aksak Demir’in Devlet Politikası, İstanbul 2005. google scholar
Caferoğlu, Ahmet, Türk Kavimleri, İstanbul 1988. google scholar
Cahun, Leon, Introduction a l’Histoire de l’Asie, Paris 1896. google scholar
Chavannes, Edouard, Documents Sur Les Tou-Kieu Occidentaux, Paris 1900. google scholar
Çetin, Harun, Emir Timur ve İslam, İstanbul 2017. google scholar
De Guignes, Joseph, Histoire Generale Des Huns, Des Turcs, Des Mogols etDes Tartares Occidentaux, I-II, Paris 1756. google scholar
Demir, Ahmet, Timur, İstanbul 2019. google scholar
Doğu Avrupa Türk Tarihi (Ed. O. Karatay-S. Acar), İstanbul 2013. google scholar
öfsndiyev, Oqtay, Azarbaycan SafavilarDövlati, Bakı 2007. google scholar
Erken İç Asya Tarihi (nşr. D. Sinor), İstanbul 2009. google scholar
Frye, Richard N.-Aydın Sayılı, “Selçuklulardan Evvel Orta Şarkta Türkler”, Belleten, 10/37 (1946), s. 97-131. google scholar
Giraud, Rene, Göktürk İmparatorluğu (çev. İ. Mangaltepe), İstanbul 1999. google scholar
Gömeç, Saadettin, Kök Türk Tarihi, Ankara 1997. google scholar
---------------------, Türk-Hun Tarihi, Ankara 2012. google scholar
---------------------, Müslüme Melis Çeliktaş, Hindistan’da Türkler, Ankara 2019. google scholar
Günaydın, Hasan, Aksak Timur Timurlenk’in Liderlik Sırları, İstanbul 2016. google scholar
Hadîdî, Tevârih-i Âl-i Osman (1299-1523) (nşr. N. Öztürk), İstanbul 1991. google scholar
Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, İstanbul 1986. google scholar
Kanat, Cüneyt-Mustafa Alican, Timur: Yıldızların Bahtına Hükmeden Son Cihangir, İstanbul 2021. google scholar
Kazvini, İsfehani, Holdi-ı Barin Tarih-i Timuriyan ve Türkmenan (nşr. Mir Haşim Muhaddis), Tahran 20021. google scholar
Konukçu, Enver, Kuşan ve Akhunlar Tarihi, Erzurum 1973. google scholar
Kurat, Akdes Nimet, IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara 1992. google scholar
Rasonyi, Lâszlö, Tarihte Türklük, Ankara 1993. google scholar
Roux, Jean-Paul, Türklerin Tarihi (çev. A. Kazancıgil-L. Arslan-Özcan), İstanbul 2007. google scholar
Savaş, Müslüme Melis, Akhunlar, İstanbul 2021. google scholar
Suçıkar, Tarkan, Emir Timur-Yıldırım Bayezid, XV.-XVII. Yüzyıl Osmanlı Kroniklerinde Yıldırım Bayezid ve Timur Algısı, İstanbul 2018. google scholar
Târih-i Na’îmâ (nşr. M. İpşirli), Ankara 2007. google scholar
Taşağıl, Ahmet, Göktürkler, I-II-III, Ankara, 1999-2004. google scholar
------------------, Kök Tengri’nin Çocukları, İstanbul 2013. google scholar
------------------, Türk Model Devleti Gök Türkler, İstanbul 2017. google scholar
Thomsen, Vilhelm, Orhon Yazıtları Araştırmaları (nşr. V. Köken), Ankara 2011. google scholar
Tihranî, Ebu Bekr-i, Kitab-ı Diyarbekiriya (nşr. M. Demirdağ), İstanbul 1999. google scholar
Togan, A. Z. Velidî, Tarihte Usul, İstanbul 1981 google scholar
-----------------------, Umumî Türk Tarihine Giriş, I, İstanbul 1981. google scholar
Tursun Bey, Tarih-i Ebu’l Feth (nşr. A. Tezbaşar), İstanbul tarihsiz. google scholar
Yıldırım, Kürşat, Uygur Kağanlığı (744-840), İstanbul 2021. google scholar
Yılmaz, Muammer, Bozkırın Altın Çocuğu Timurlenk, İstanbul 2021. google scholar
----------------------, İki Cihangir Sultan Yıldırım Bayezit ve Topal Timur, İstanbul 2014. google scholar
Zeki, İzzetullah, Emir Timur Dönemi Bilginleri, Konya 2021. google scholar