Zekâya Bağlı Bir Sanat Hüsn-i Tahallüs ve Hayâlî Bey’in Gazellerinde Kullanımı

Klasik Türk edebiyatının XVI. yüzyılında yetişmiş şairlerinden olan Hayâlî Bey, yazmış olduğu şiirler ve bu şiirlerinde bulunan manalar ile büyük bir şair olarak anılmaktadır. Asıl adı Mehmet olan şair ‘Hayâlî’ mahlasını kullanmıştır. Zengin hayâl gücü ile birlikte süslü bir söyleme sahip olan şairin, aldığı mahlasın yerinde olduğunu göstermektedir. ‘Hayâlî’ kelimesi şairin tevriyeli kullanımları ile gösterişli bir sanata dönüşmüştür. Bu durum onun şiirlerindeki çeşitliliği artıran bir özelliktir. Çeşitli hayâller ve her türlü malzemeyi şiirlerinde bulundurması velûd şair olma özelliğini Hayâlî Bey’e kazandırmıştır. Bir edebî eserin niteliğini çoğaltan özelliklerin başında şairin kabiliyetleri ve bunu kullanma becerisi bulunmaktadır. Hayâlî Bey de kullandığı kelimeler ile şairlik yeteneği olan sanatçıların arasında ilk sıralardadır. Edebî sanatlar sınıflandırmaları içinde zekâya bağlı sanatlar arasında sayılan Hüsn-i tahallüs sanatı, mahlasların tevriyeli kullanımı ile kendi anlamının dışında da kullanılması durumudur. Gerçek anlamı dışında mecazlı anlamı da bünyesinde barındıran kelimeler tevriyeli kelimeler olarak adlandırılır. Bu kelimeler şairlerin mahlas olarak alınmış kelimelerinde kullanılmışsa buna da hüsn-i tahallüs sanatı adı verilmektedir. Çalışmaya konu olan Hayâlî Bey’in şiirlerinde, şairin seçtiği mahlastan kaynaklı hüsn-i tahallüs sanatı oldukça fazla görülmektedir. Şairin mahlası ile de ilişkilendirilebilen hayâl gücüne olan inancı, zekâsını da ortaya çıkarmıştır. Bu çalışmada Hayâlî Divanı’ndaki gazellerde bulunan hüsn-i tahallüs sanatıyla kurulmuş mahlas beyitleri tespit edilerek incelenmiştir.

Husn-i Tahallus An Art Of Intelligence And The Use of Hayâlî’s Ghazals

Hayâlî, one of the 16th century poets of classical Turkish literature, is known as a great poet with the poems he wrote. The poet whose real name was Mehmet used the pseudonym "Hayâlî". It shows that the poet, who had a flourishing style and a rich imagination, has a pseudonym in place. The word 'Hayâlî' has turned into a flamboyant art with the poet’s double-entendres. The fact that he had various dreams and all kinds of materials in his poems has brought Hayâlî the character of being a productive poet. The most important features that increase the quality of a literary work are the poet’s abilities and the ability to use it. Hayâlî is in the first place among the artists with the words he uses. Words that contain a figurative meaning other than their real meaning are called transient words. If these words are used in the words of the poets that are taken as pseudonym, it is called the art of husn-i tahallus. Husn-i Tahallus, which can be counted among the arts connected to intelligence within the classification of literary arts, is quite high in number in Hayâlî, the subject of the study. His belief in imagination, which can also be associated with the poet's pseudonym, also revealed his intelligence. In this study, pseudonym couplets established with the art of husn-i tahallus found in ghazels in the Hayâlî Court were determined and examined.

PDF

___

Ahmet Cevdet. (2000). Belâgat-ı Osmâniyye. (T. Karabey & M.Atalay çev.), Akçağ Yayınları.
Akdemir, H. (2016). Belâgat meânî-beyân-bedî. Nizamiye Akademi.
Akün, Ö. F. (1994). Divan edebiyatı. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.IX, 389-427.
Bahadır, S. C. (2012). “Hayâlî Bey’in bilinmeyen gazelleri”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/4, Fall, S. 921-946.
Bilgegil, M. K. (1980). Edebiyat bilgi ve teorileri I belâgat. Sevinç Matbaası.
Canım, R. (2000). Latîfî - tezkiretü’ş-şu‘arâ ve tabsıratu’n-nuzamâ, inceleme-metin. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Çavuşoğlu, M. (1986). Divan şiiri. Türk Dili Dergisi, Divan Şiiri Özel Sayısı II, 1-16.
Devellioğlu, F. (2006). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat, Aydın Kitabevi.
Dilçin, C. (2017). Divan şiirinde gazel. Türk Dili Dergisi, Divan Şiiri Özel Sayısı II, 78-247.
Erzen, H. (2017). Divan şiirinde mahlas kullanma geleneği ve bu geleneğin modern şiire yansımaları. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 1(59), 41-73. https://doi.org/10.14222/Turkiyat1666
Gibb, E. J. W. (1999). Osmanlı şiir tarihi, a history of Ottoman poetry. (A. Çavuşoğlu çev.), Akçağ Yayınları.
Karaalioğlu, S. K. (1978). Ansiklopedik edebiyat sözlüğü. Yelken Basımevi.
Kocakaplan, İ. (2014). Açıklamalı edebi sanatlar. Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
Küçük, S. (2011). Bâkî divanı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Özmen, M. (2001). Ahmed-i Dâ’î divanı (metin-gramer-tıpkıbasım). Türk Dil Kurumu Yayınları.
Saraç, M. A. Y. (2011). Klasik edebiyat bilgisi belagat. Bilimevi Basın Yayınları.
Soysal, M. O. (1998). Edebî sanatlar ve tanınması. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Tarlan, A. N. (1992). Hayâlî divanı. Akçağ Yayınları.
----------------- (1963). Necati Beg divânı, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Tok, V. A. (2011). Edebî sanatlar ansiklopedisi. Literatürk Academia.
Yazar, İlyas. (2010). Kânî dîvânı. Libra Yayınları
Yıldırım, A. (2006). Mahlas ve mahlas-nâmeler. Akçağ Yayınları

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ