Rusçada ve Türkçede Dönüşlü Fiillerin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi

Dillerde, dönüşlülüğün ifade edilmesinde iki yöntem kullanılır. Bu yöntemlerden biri, fiillere dönüşlülüğü ifade eden morfemleri getirmek; diğeri ise, dönüşlülüğü ifade eden özel zamirler getirmektir. Ancak, bu iki yöntem birbirine paralel değildir. Bazı diller her iki yöntemi birden kullanırken, bazı diller bu yöntemlerden birini kullanırlar. Dil biliminde, fiillere getirilen morfemlerle yapılan dönüşlülük sistemi içsel dönüşlülük olarak tanımlanırken, zamirlerle yapılan dönüşlülük sistemi dışsal dönüşlülük olarak tanımlanır. İçsel olarak dönüşlüleştirilmiş fiiller, fiil kök veya gövdesine ya açık bir morfem ya da morfem almadan sözlükçede dönüşlü şeklinde belirtilir. Türkçede, dönüşlülüğün belirlenmesinde içsel ve dışsal dönüşlülük sisteminin ikisi birden kullanılır. Böylece, bir fiil kökü veya gövdesine {–(I)n-}, {-(I)l-} veya {-(I)ş-} morfemlerinden biri getirilerek dönüşlü fiil elde edilir veya inan-, utan-, usan-, özen- fiillerinde olduğu gibi, dönüşlü morfeminin kök ve gövde ile kaynaştığı görülür. Dışsal dönüşlülük ise, kendi dönüşlü zamiri kullanılarak yapılır. Türkçede görülen içsel ve dışsal dönüşlülük sistemine benzer bir dönüşlülük sistemi, Rusçada da görülür. Rusçada içsel dönüşlülük, mastar halinde bulunan fiillere -ся morfemi getirilerek yapılır; dışsal dönüşlülük ise себя dönüşlü zamiri kullanılarak yapılır. Her iki dilde dönüşlülük yapılarında görülen bu benzerliği incelemek, çalışmanın temelini oluşturmaktadır. “Türkçe ve Rusçada dönüşlü fiillerin karşılaştırmalı olarak incelenmesi” konulu çalışmanın amacı, Türkçe ve Rusça dönüşlü kavramı ve buna bağlı olarak çatı kavramını incelemek, dönüşlü fiilleri şekil bilgisi ve anlam bilgisi bakımından analiz etmek, öğrenim esnasında tespit edilmede en uygun yöntemleri belirlemektir. Metodolojide karşılaştırmalı yaklaşım uygulanmıştır. Çalışma esnasında veriler tespit edilerek analiz edilmeye çalışılmış, bulguları sunulmuştur. Çalışmanın içeriğinde, Türkçe ve Rusçada çatı ve dönüşlü kavramı, dönüşlüğün yapısı, dönüşlülüğün özellikleri örnekler üzerinde incelemeye çalışılmıştır. Uygulamada, Türk Dil Kurumu Sözlüğü ve V. İ. Dal’in Yaşayan Büyük Rus Dilinin Açıklamalı Sözlüğü [В. Даль, Толковый словарь живoго великорусского языка] kullanılmıştır.

A Comparative Evaluation of Reflexive Verbs in Russian and Turkish

Two methods are used to express reflexivity in languages. One of these methods is to add morphemes expressing reflexivity to verbs while the other is to add pronouns expressing reflexivity. However, these two methods are not in parallel with each other. Some languages use both methods while some languages only use one. The reflexivity system made with morphemes added to verbs is defined as internal reflexivity while the reflexivity system made with pronouns is defined as external reflexivity in linguistics. Internally reflexive verbs are indicated as reflexive in the lexicon by having either an explicit morpheme or no morpheme to the verb stem or body. Both internal and external reflexivity systems are used in Turkish to indicate reflexivity. Thus, a reflexive verb can be obtained by adding the {–(I)n-}, {-(I)l-} or {-(I)ş-} morphemes to a verb stem or body, or it is seen that the reflexive morpheme unites with the stem and body as in the verbs of inan-, utan-, usan-, özen-. External reflexivity, on the other hand, is realized using the reflexive pronoun of kendi. Russian has a similar reflexivity system to the internal and external reflexivity system in Turkish. In Russian, internal reflexivity is realized by adding -ся morpheme to infinitive verb while external reflexivity is realized using the reflexive pronoun of себя. The basis of this study is to examine this similarity in reflexive structure in both languages. The aim of the study themed the comparative evaluation of reflexive verbs in Turkish and Russian is to examine the concept of reflexivity and voice in Turkish and Russian, analyze reflexive verbs in terms of morphology and semantics, and determine the most suitable methods for establishment during learning. A comparative approach was used in the methodology. Data were detected and analyzed during the study, and the results were presented. The concept of voice and reflexivity, structure of reflexivity, properties of reflexivity in Turkish and Russian were tried to be examined using examples in this study. The Turkish Language Association Dictionary and the Explanatory Dictionary of the Living Great Russian Language [В. Даль, Толковый словарь живoго великорусского языка] by V. I. Dal were used in this study.

PDF

___

Adalı, O. (1979). Türkiye Türkçesinde biçimbirimler. TDK Yayınları.
Aksan, D. (2007). Her yönüyle dil: Ana çizgileriyle dilbilim (4. bs.). TDK Yayınları.
Aydoğdu, T. (2007). Türkçe ve İspanyolcada fiil çatısı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin grameri (8. bsk.). TDK Yayınları.
Bilgegil, M. K. (2009). Türkçe dilbilgisi (3. bs.). Salkımsöğüt Yayınları.
Delice, H. İ. (2002). Yüklem olarak Türkçede fiil. Sosyal Bilimler Dergisi, 26(2), 185-212.
Deny, J. (1941). Türk dili grameri: Osmanlı lehçesi (Çev. A. U. Elove). Maarif Matbaası.
Dilâçar, A. (1971). Gramer: Tanımı, adı, kapsamı, türleri, yöntem, eğitimdeki yeri ve tarihçesi. TDAY Belleten, 83-145. https://www.tdk.gov.tr/dosyalar/TDA/1971/1971_7_Dilacar.pdf
Ediskun, H. (2010). Türk dilbilgisi (12. bs.). Remzi Kitabevi.
Emre, A. C. (1945). Türk dilbilgisi. TDK Yayınları.
Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. TDK Yayınları.
Ergin, M. (2006). Türk dilbilgisi. Bayrak Yayınları.
Gencan, T. N. (2007). Dilbilgisi. Tek Ağaç Yayıncılık.
Grunina, E. A. (1997). Fiil çatısı üzerine. TDK Belleten, 45, 194-213. https://www.tdk.gov.tr/dosyalar/TDA/1997/1997_7_Gurunina.pdf
Guzev, V. G., & Yılmaz, Ö. D. (2018). Rus ve Türk dil biliminde çatı (diathesis) kavramı üzerine. Dil Araştırmaları, 23, 95-102.
Guzev, V. G. (2017, 19 Мая). Rus ve Türk dil biliminde çatı (diathesis) kavramı üzerine. İçinde Н. Н. Телицина (Ред.), Актуальные вопросы тюркологических исследований: Международная научная конференция XIX Ивановские чтения (c. 26-36). Центр содействия образованию.
Hüseynova, T. (2017). Oğuz (Türkiye, Azerbaycan), Kıpçak (Başkurt, Tatar) ve Karluk (Özbek, Uygur) Türkçelerinde fiil çatısı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Karaağaç, G. (2013). Dil bilimi terimleri sözlüğü. TDK Yayınları.
Konig, G. (1983). Türkçede çatı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (Özel Sayı), 11- 26.
Kononov, A. N. (2001). Grammatika sovremennogo Turetskogo literaturnogo yazıka. Multilingual Yayınları.
Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri: Şekil bilgisi. TDK Yayınları.
Korkmaz, Z. (2014). Türkiye Türkçesi grameri: Şekil bilgisi (4. bsk.). TDK Yayınları.
Korkmaz, Z. (2017). Dil bilgisi terimleri sözlüğü (5. bsk.). TDK Yayınları.
Koşaner, Ö. (2005). Türkçede dönüşlü yapıların biçim-sözdizimsel özellikleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Lidz, J. L. (1996). Dimensions of reflexivity [Unpublished doctoral dissertation]. University of Delaware.
Lübimov, K. (1963). Çağdaş Türkiye Türkçesinde çatı kategorisi ve çatı ekleriyle türetilen fiiller. Türk Dili, 147, 150-155.
Özdemir, E. (1967). Türkçede fiillerin çekimlenişine toplu bir bakış. TDAY Belleten, 177-203. https://www.tdk.gov.tr/dosyalar/TDA/1967/1967_7_Ozdemir.pdf
Özel, S. (1977). Türkiye Türkçesinde sözcük türetme ve birleştirme. TDK Yayınları.
Özkan, M., Tören H., & Esin, O. (2006). Yüksek öğretimde Türk Dili: Yazılı ve sözlü anlatım (2. bsk.). Filiz Kitabevi Yayınları.
Reinhart, T., & Reuland E. (1993). Reflexivity. Linguistic Inquiry, 24(4), 657-720. https://www.jstor.org/stable/4178836
Topaloğlu, A. (2019). Dilbilgisi terimleri sözlüğü. Dergâh Yayınları. Türkçe Sözlük. TDK Yayınları. https://sozluk.gov.tr
Vardar, B. (2007). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü (2. bsk.). Multilingual Yayınları.
Yılmaz, S. (2010). Türkiye Türkçesi çatı şekilleri ve işlevleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ахманова, О. С. (2007). Словарь лингвистических терминов (4-е изд.). Издательство Дом Книга.
Белошапкова, В. А. (1981). Современный русский язык. Издательство Высшая школа.
Бондарко, А. В., & Буланин, Л. Л. (1966). Русский глагол. Издательство Просвещение.
Хавронина, С. А., & Доган, М. Г. (2019). К вопросу об изучении русских собственновозвратных глаголов в турецкой аудитории. Язык и культура, 46, 155-166. DOI: 10.17223/19996195/46/9
Виноградов, В. В. (1972). Русский язык: грамматическое учение о слове (2-е изд.). Издательство Высшая школа.
Виноградов, В. В., & Истрин, Е. С., & Бархударов, С. Г. (Ред.). (1960). Грамматика русского языка: Фонетика и морфология (Т. 1). Издательство АН СССР.
Вязовская, В. В. (2017). Возвратные глаголы в практике преподавания русского языка как иностранного. Филологические науки. Вопросы теории и практики, 7(73), 183-185.
www.gramota.net/materials/2/2017/7-1/ Голанов, И. Г. (2007). Морфология современного русского языка. Издательство Академия.
Даль, В. (1880-1882). Толковый словарь живoго великорусского языка (2-е изд.). Издательство Книгопродавца-Типографа М. О. Вольфа. http://slovardalja.net.
Крысько, В. Б. (2019). История возвратных глаголов в русском языке. İçinde А. М. Молдована (Ред.)., Русский язык: Энциклопедия (3-е изд.). (c. 83-85). Издательство Дрофа.
Лекант, П. А., & Касаткин Л. Л., & Клобуков. Е. В. (1991). Краткий справочник по современному русскому языку. Издательство Высшая школа.
Летучий, А. Б. (2016). Возвратность. İçinde В. А. Плунгян & Е. В. Рахилина & Е. Р. Добрушина & Н. М. Стойнова (Ред.)., Материалы к корпусной грамматике русского языка. Глагол (c. 191- 245). Издательство Нестор-История.
Ломоносов, М. В. (1952). Российская грамматика (Т. 7). Императорской Академии Наук.
Мучник, И. И. (1971). К рамматические категории глагола и имени в современном русском литературном языке. Издательство Наука.
Нивина, Е. А. (2014). Изучаем возвратные глаголы. Издательство ФГБОУ ВПО ТГТУ.
Норман, Б. Ю. (2004). Возвратные глаголы-неологизмы в русском языке и синтаксические предпосылки их образования. İçinde В. С. Храковский & А. Л. Мальчуков & С. Ю. Дмитренко (Ред.)., 40 лет Санкт-Петербургской типологической школе (c. 271-274). Издательство Знак.
Петрова, Л. Г., & Карасева, В. Х. (2005). Лексико-грамматическая характеристика русских возвратных глаголов в учебных целях. İçinde И. Б. Игнатова & Л. Н. Разинкова & Н. Н. Семененко (Ред.)., Лингвистические и методические основы филологической подготовки учителя-словесника (с. 341-347). БелГУ Старооскол. http://dspace.bsu.edu.ru/handle/123456789/9388?mode=full
Фортунатов, Ф. Ф. (1899). О залогах русского глагола. Известия ОРЯС, 6(4), s.y.
Шведова, Н. Ю., & Лопатин, В. В. (1989). Краткая русская грамматика. Издательство Русский язык.
Янко-Триницкая, Н. А. (1961). Возвратные глаголы включенного возвратного объекта в современном русском языке. Издательство АН СССР.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ