Reşat Nuri Güntekin'in Yeşil Gece Adlı Romanında Kavram Alanı Üzerine Bir Deneme

Kavram alanı, ‘birbiriyle ilişkili, birbirine yakın ve eş anlamlı kavramların içinde bulundukları alan’ biçiminde tanımlanmaktadır. Kavram alanı kuramında sözcükler arası ilişki önemlidir. Bu açıdan kavram alanı, sözcüklerin anlam ilişkilerinin oluşturduğu bütünlük biçiminde ele alınmaktadır. Kavram alanı, Jost Trier ile birlikte kuram hâline gelmiştir. Trier, dildeki sözcüklerin ayrı ayrı incelenmesine karşı çıkarak, sözcüklerin ancak birbirleriyle yakın ve ilişkili bulundukları diğer ögeler ile birlikte kesin bir anlam taşıyabildikleri tezini savunmaktadır. Buna göre sözcüklerin kavramsal değeri ancak bulundukları alan içerisinde belirlenebilmektedir. Leo Weisgerber, kavram alanlarının temelini oluşturan dilsel ögeleri; insan zihninin dış dünyadan kavrayıp aldığı, gerçeği kendine özgü bir biçimde algıladığı nesneler olarak tanımlamaktadır. Buna göre dilsel ögeler, belirli anlam bilimsel ve zihinsel algı veya düşüncelerin belirli ses bilgisel, biçim bilgisel ve söz dizimsel kurallar çerçevesinde söz biçimine dönüştürülmüş hâlidir. Dilin toplumla olan bağları yadsınamaz. Dil-toplum ilişkisi, bir anlamda dilin anlam bilimsel yönüne işaret eder. Dilde ifade edilen sözcükler, anlam bilimsel olarak o dile ait kültürün özelliklerini yansıtır. Bir anlatı metninde belirli bir konu veya tema etrafında şekillenen söz varlığı, kavram alanı olarak ele alınmaktadır. Bir edebî metinde yer alan kavram alanları, özel anlamda kurgusal bir metnin içeriği hakkında bilgi verirken genel anlamda ait olduğu toplumun kültürel özellikleri, dünya görüşü ve toplumsal sorunları hakkında değerli ipuçları barındırmaktadır. Bununla birlikte kavram alanı, araştırmacılar tarafından farklı adlandırmalarla çeşitli biçimlerde sınıflandırılmıştır. Bu çalışmada Reşat Nuri Güntekin’in Yeşil Gece adlı romanı, dil-toplum ilişkisi bağlamında kavram alanları ve kavram alanı sınıflandırmalarından hareketle romanda yer alan kavram alanı türleri açısından temelde iki başlık altında incelenmiştir.

An Essay on the Conceptual Field in Reşat Nuri Güntekin's Novel Yeşil Gece

Conceptual field is defined as "the field in which related, close and synonymous concepts are located". Relationship between words is important in conceptual field theory. In this respect, the conceptual field is considered as the integrity formed by the meaning relations of words. The concept field became a theory with Jost Trier. Trier opposes the examination of the words in the language separately and defends the thesis that words can only have a definite meaning together with other elements with which they are close and related. Accordingly, the conceptual value of the words can only be determined within their area. Leo Weisgerber defines the linguistic elements that form the basis of the conceptual fields as objects that the human mind grasps from the outside world and perceives reality in a unique way. Accordingly, linguistic elements are the transformation of certain semantic and mental perceptions or thoughts into speech within the framework of certain phonetic, morphological and syntactic rules. The ties of language with society cannot be denied. Language-society relationship, in a sense, points to the semantic aspect of language. The words expressed in the language reflect the characteristics of the culture of that language semantically. The vocabulary that is shaped around a specific subject or theme in a narrative text is considered as a conceptual field. The conceptual fields in a literary text provide information about the content of a fictional text in a particular sense, while in general they contain valuable clues about the cultural characteristics, worldview and social problems of the society to which they belong. In addition, the conceptual field has been classified in various ways by the researchers under different naming. Accordingly, in the study, Reşat Nuri Güntekin's novel named Yeşil Gece has been examined under two headings in terms of conceptual field types in the novel based on conceptual field classification and conceptual fields in the context of language-society relationship.

___

Aksan, D. (1971). Kelimebilimi ve anlambilimi ölçülerinden yararlanarak bir yazı dilinin eskiliğini saptama yolları I: Kavram alanı-kelime ailesi ilişkileri ve Türk yazı dilinin eskiliği üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 253-262.

Aksan, D. (2009). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim. Türk Dil Kurumu Yayınları.

Aydemir, A. (2020). Reşat Nuri Güntekin. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü II. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/guntekin-resat-nuri

Enginün, İ. (2008). Cumhuriyet dönemi Türk Edebiyatı. Dergâh Yayınları.

Guiraud, P. (1999). Anlambilim (çev. Berke Vardar). Multilingual Yayıevi.

Guiraud, P. 1990. Göstergebilim (çev. Mehmet Yalçın). Önder Matbaacılık ve Gazetecilik A.Ş.

Güntekin, R. N. (2015). Yeşil gece. İnkılâp Yayınevi.

Gürışık, B. (2013). Türkiye Türkçesindeki bağımsız biçimbirimlerin anlamsal dağılımı [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.

İmer, K., Kocaman, A. & Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim sözlüğü. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.

Kanter, M. F. (2008). Reşat Nuri Güntekin’in romanlarında yapı ve izlek [Yayımlanmamış doktora tezi]. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Karçığa, S. (2015). Dede Korkut Kitabı’nın anlam bilimsel çözümlenmesinde kavram alanının rolü [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Saussure, F. (1998). Genel dilbilim dersleri. (çev. Berke Vardar). Multilingual Yayınevi.

Şavk, Y. (2018). Reşat Nuri Güntekin “Yeşil Gece”, Yakup Kadri Karaosmanoğlu “Nur Baba”, Refik Halit Karay “Kadınlar Tekkesi” romanlarında dini motifler [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Ullmann, S. (1978). Anlambilimi (çev. Ahmet Kocaman). Türk Dili, 38(324), 355-363.

Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. Multilingual Yayınevi.

Yılmaz, H. & Efe, K. (2019). Behçet Necatigil’in ‘Kan’ şiirinde kavram alanları ve sözcük ağları. The Journal of Turkic Language and Literature, 4(1), 25-50.