Divan Şiirinde Musiki Üzerine Yazılmış Şiirlere Dair Genel Bir Tasnif Denemesi

Klasik şiirde kuruluş devrinden itibaren görülen kültürel zenginliğin bir yönü, sanâyi-i nefîseden musiki ile ilgilidir. Divan şiirinde musikiye dair şiirler incelendiğinde çok geniş bir malzemenin bu unsurların kullanıldığı şiirlerde yer aldığı açık bir şekilde anlaşılmaktadır. Musikiye dair unsurlar, şiirde farklı yollarla kullanılmıştır. Kimi zaman musikinin tanımı yapılmış, kimi zaman musikinin tertibine dair eğitici manzumeler kaleme alınmış, kimi zaman da makam, çalgı aleti ve usul gibi musiki ıstılahları üzerinden duygu ve düşünceler ifade edilmiştir. Bu çalışmada öncelikle musikinin klasik şiirde ne şekilde yer aldığına veya nasıl işlendiğine dair genel bir tasnif yapılmıştır. Sınıflandırmada yer alan her bir başlığa örnek olabilecek şiirler verilmiştir. İlk olarak musikinin tarifi ile ilgili Âdile Sultan’ın şiiri izah edilmiş; ayrıca Bedr-i Dilşâd’ın Murâdnâme adlı eserinden örnek beyitler verilmiştir. Musikinin talim ve icrasına dair şiirlerde yine Murâdnâme’ye müracaat edilmiştir. Musikinin tertibine dair şiirlerde ise öncelikle klasik musikideki kâr-ı nâtık formu hakkında malumat sunulmuş; ardından bu formun özelliklerini bünyesinde bulunduran ve klasik şiir şairlerinin divanlarında yer alan şiirler sıralanmıştır. Tasnifin dördüncü başlığı ise musiki ıstılahları kullanılarak yazılan şiirler üzerinedir. Bu başlık altında musiki makamları, çalgı aletleri ve usulleri ile diğer musiki unsurlarından hangilerinin şiirde yer aldığına dair kısa bilgi verilmiştir. Yapılan bu tasnifle musikiye dair tespit edilen şiirler, bir başlığın altında değerlendirilebilecek ve böylece geniş bir literatür de oluşmuş olacaktır

An Attempt On A General Classification Of Poems Written On Music In Divan Poetry

One aspect of cultural richness seen in classical poetry since the foundation period is related tomusic from fine arts. When the poems related to music in Divan poetry are examined, it is clearly understoodthat a wide range of material is included in the poems that use these elements. Elements of music have beenused in poetry in different ways. Sometimes the definition of music has been made, sometimes educationalverses have been written about the arrangement of music, and sometimes feelings and thoughts have beenexplained through musical techniques such as musical modes and instruments. In this study, first of all, ageneral classification is made about how music is included in classical poetry or how it is processed. Poemsthat can be an example for each title in the classification are given. First of all, Ādile Sultan’s poem wasexplained about the description of music; In addition, sample couplets from Bedr-i Dilşād’s work namedMurādnāme are given. In poems about the training and performance of music, has been applied toMurādnāme again. In the poems about the composition of music, first of all, information about the kâr-ı nâtıkform in classical music is presented; then, the poems that contain the features of this form and are included inthe divans of classical poetry poets are listed. In the fourth title of the classification, brief information isgiven about how the musical terms are included in the poem. With this classification, the poems determinedabout music will be evaluated under a title and thus a wide literature will be formed.

PDF

___

Âdile Sultan. (t.y.). Divan. Milli Kütüphane, 06 Mil Yz B 362.
Akkaya, H. (1994). Nevres-i Kadîm ve Türkçe divanı [Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Alpay Tekin, G. (1992). Çengname Ahmed-i Dâ‘î. Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü Yayınları.
Arı, A. (2018). Sâkıb Dede (Mevlevîlikte bir hanedanlık kurucusu) Dîvân. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59860,sakib-dede-divanipdf.pdf?0
Ayan, G. (1998). Lâmi’î Vâmık u Azrâ-inceleme-metin-. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Barkçin, S. Ş. (2018). 40 Makam 40 anlam (1. Basım). Akustik Müzik.
Bilgin, E. (2019). Klâsik şiirde manayı sağlayan bir unsur olarak mûsikî makamlarının kullanılışına dair bazı örnekler. İçinde Türk Dili ve Edebiyatı Bilgi Şöleni Sempozyumu (21-23 Haziran 2019) Bildiriler (ss. 349-359). Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Ceyhan, Â. (1994). Bedr-i Dilşâd’ın Murâd-nâme’si [Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Devellioğlu, F. (2010). Kâr-ı nâtık. İçinde Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat (Eski ve Yeni Harflerle) (26. Basım, s. 562). Aydın Kitabevi Yayınları.
Gökalp, H. (2001). Fasîhî Divanı (İnceleme-Metin) [Yüksek Lisans Tezi]. Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kanar, M. (2012a). Kâr. İçinde Osmanlı Türkçesi Sözlüğü (C. 1, s. 1717). Say Yayınları.
Kanar, M. (2012b). Nâtık. İçinde Osmanlı Türkçesi Sözlüğü (C. 2, s. 2548). Say Yayınları.
Karadeniz, M. E. (2013). Türk mûsikîsinin nazariye ve esasları [1. Basım (1983'te yapılan basımın tıpkıbasımı)]. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Karaduman, İ. (2014). İlm-i edvâr-ı mûsıkî (inceleme-günümüz Türkçesi-çevriyazım-esas metin) (1. Basım). Asitan Yayıncılık.
Kâr-ı Nâtık. (2020, Temmuz 28). guzelsanatlar.ktb.gov.tr. https://guzelsanatlar.ktb.gov.tr/TR3700/kar-i-natik.html
Kırşehirli Yusuf bin Nizameddin. (2014). Risâle-i mûsıkî (O. M. Öztürk, Ed.; U. Sezikli, Çev.). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Kutlar Oğuz, F. S. (2017). Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî dîvân. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56084,arpaeminizade-mustafa-samidivanipdf.pdf?0
Müstakîmzâde Süleymân Sa‘deddîn Efendi. (t.y.). İlm-i mûsikîye dâ’ir risâle (ss. 50a-52a). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Eski Hazine, 1719.
Öncel, M. (2018). XI. Yüzyıl mûsikî nazariyesi İbn Zeyle’nin el-Kâfî fi’l-mûsîkâ’sı. Endülüs Yayınları.
Özdemir, H. (1996). Adile Sultan divanı (1. Basım). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Özkan, İ. H. (2017). Türk mûsikîsi nazariyatı ve usûlleri kudüm velveleleri (8. Basım). Ötüken Neşriyat.
Öztuna, Y. (2000a). Çeng. İçinde Türk Mûsikîsi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi (s. 66). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Öztuna, Y. (2000b). Kâr-ı Nâtık. İçinde Türk Mûsikîsi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi (s. 183). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Öztuna, Y. (2000c). Kudûm. İçinde Türk Mûsikîsi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi (s. 209). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Öztuna, Y. (2000d). Mûsikî. İçinde Türk Mûsikîsi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi (s. 274). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Öztuna, Y. (2000e). Nevâ. İçinde Türk Mûsikîsi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi (s. 292). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Öztuna, Y. (2000f). Râst. İçinde Türk Mûsikîsi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi (ss. 378-379). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Paçacı Tunçay, G. (2018). Önce söz kâr-ı nâtık. İstanbul Üniversitesi Osmanlı Dönemi Müziği Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları.
Say, A. (1985a). Hicaz Makamı. İçinde Müzik Ansiklopedisi (C. 2, s. 607). Sanem Matbaası.
Say, A. (1985b). Suz-i dil-ara makamı. İçinde Müzik Ansiklopedisi (C. 4, s. 1146). Sanem Matbaası.
Say, A. (1985c). Suznak makamı. İçinde Müzik Ansiklopedisi (C. 4, s. 1146). Sanem Matbaası.
Say, A. (1985d). Uşşak makamı. İçinde Müzik Ansiklopedisi (C. 4, s. 1243). Sanem Matbaası.
Sefercioğlu, M. N. (1999). Dîvan şiirinde mûsikî ile ilgili unsurların kullanılışı. İçinde Osmanlı Ansiklopedisi (C. 9, ss. 649-668). Yeni Türkiye Yayınları.
Şentürk, R. (2016). Müzik ve kimlik (1. Basım). Küre Yayınları.
Tanrıkorur, C. (1998). Osmanlı mûsikîsi. İçinde Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi (1. Basım, C. 2). İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi.
Uluocak, M. (1998). Çeşmî-zâde Reşîd dîvanı inceleme ve tenkitli metin [Yüksek Lisans Tezi]. Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Uslu, R. (2001). Mehmed Hafid Efendi ve musiki. Pars Yayıncılık.
Yahya Kaçar, G. (2017a). Klasik Türk mûsikîsi güftelerinde Osmanlıca kelime ve terkipler (2. Basım). Gece Kitaplığı.
Yahya Kaçar, G. (2017b). Klasik Türk mûsikîsi ve Klasik Türk Edebiyatı Arasındaki Etkileşim. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 3(1), 117-137.
Yekbaş, H. (2014). Fihrist-i makâmât Ahmed Avni Konuk’a mı aittir? Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 31, 205-238.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ