Cosmic Elements in the Hurşîd ü Ferahşâd (Hurşîd-nâme) Masnavi of Şeyhoğlu Mustafa

The classical Turkish literature –with its strong presence in the vast geography ruled by the Turkish language since the early 13th century through the 20th century– has been built onto Islamic motifs, local materials, mythological elements and positive sciences. Melting all these ingredients in the same pot has attributed new meaning and association to astrological and astronomical terms, expanding the content of Turkish poetry further. In this context, cosmic elements have not only been frequently used as tools or mazmuns in discussing a particular subject, but also found support in Islam through genesis verses from Kur’an-ı Kerim, in folkloric beliefs and traditions. As such, they have succeeded in attracting the attention of crowds at all levels from the lower classes to the royal court. Astrology and astronomy have found an intertwined place in the tradition of the Divan poetry as celestial bodies, their numbers, shapes, and alignments, together with the positive and negative fantasies woven around them over the centuries.Along the lines of their importance that was summarized above, this study aims at first demonstrating how different cosmic elements have been discussed and employed in our literature. We then study the Ḫurşìd ü Feraḥşād (Ḫurşìd-nāme) by explaining how these elements have been implemented in the light of exemplary couplets. We categorize cosmic elements around the concept of firmament and the layers of firmament. Although the Islamic sources mention seven layers, we consider nine layers of firmament following the Ptolemaic system widely accepted in our literature

Şeyhoğlu Mustafa’nın Hurşîd ü Ferahşâd (Hurşîd-nâme) Mesnevisi’nde Kozmik Unsurlar

XIII. asrın sonlarından XX. asra kadar Türkçe’nin hüküm sürdüğü tüm coğrafyalarda güçlü bir varlık gösteren klasik Türk edebiyatının muhtevası; İslami motifler, yerli malzemeler, mitolojik unsurlar ve pozitif bilimler gibi ögeler üzerine kurulmuştur. Bu ögelerin harmanlanmasıyla edebiyatımıza özgü yeni anlam ve çağrışımlar kazanan astroloji ve astronomi gibi alanlarla klasik Türk şiirinin muhtevası daha da gelişmiştir. Bu noktada Klasik Türk edebiyatında müstakil bir konu veya bir konuyu işlerken kullanılan araç ve mazmunlardan olabilen kozmik unsurlar, başta Kur’an-ı Kerim’deki kevnî ayetler gibi İslami dayanaklarının olması ve bunun mitoloji, halk inanışları ve gelenekleriyle desteklenmesi ile halkın en aşağı tabakasından saray ahalisine kadar herkesin ilgisini yüzyıllar boyu çekmeyi başarmıştır. Bu bağlamda Divan şiiri geleneği içerisinde XIX. asra kadar tek vücut görülen astroloji ve astronomiyi vücuda getiren gök cisimleri; sayıları, şekilleri, gökyüzündeki dizilişleri, hususi vasıfları, haklarında yüzyıllar içinde gelişmiş olan inanışlar ve bunlar doğrultusunda taşıdıkları müspet ve menfi hayaller ile yer bulmaktadırlar. Bu çalışmada öncelikli olarak yukarıda işaret etmeye çalıştığımız konunun önemine binaen kozmik unsurların klasik Türk edebiyatımızda nasıl ele alındığını göstermek hedeflenmiştir. Akabinde devrinin önemli mesnevilerinden birisi olan Şeyhoğlu Mustafa’nın Hurşîd ü Ferahşâd (Hurşîd-nâme)’ında bu unsurların nasıl işlendiği örnek beyitler ışığında sıralanıp açıklanmıştır. Kozmik unsurlar; felek kavramı ve feleğin katları temelinde tasnif ettiğimiz çalışmamızda -İslami kaynaklarda yedi tabaka olarak geçse de edebiyatımızda Batlamyus sistemine dayanan inancın daha ağır basması ile- feleğin dokuz kat kabul edildiği şekli ile dokuz kısımda ele alınmıştır.

PDF

___

Ağbal, D. (2012). Kur’an’da burçlar mahiyeti ve insana etkisi bağlamında. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi(38), 249-256.

Akpınar, Ş. (2002). Lâmi’î’nin Vâmık u Azrâ Mesnevîsinde astrolojik unsurlar. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergis(12), 169-202.

Ay, Ü. (2009). Divan şiirinde güneşin sevgili tipine yansıması hakkında bir değerlendirme. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi(2), 117-162. https://doi.org/10.15247/dev.9

Ayan, H. (1979). Ḫurşid-nāme Ḫurşìd ü Feraḥşād (İnceleme- metin- sözlük- konu dizini). Atatürk Üniversitesi Basımevi.

Aynî, M. (1992). Türk ahlakçıları. Kitabevi Yayınları.

Çavuşoğlu, M. (2001). Necati Bey Divanının tahlili . Kitabevi.

Çelebioğlu, A. (1991). "Ay" maddesi. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 4, s. 187). Türkiye Diyanet Vakfı.

Çeltik, H. (1998). Ömer Ferit Kam ve Âsâr-ı Edebiye tetkikatı. T.C. Kültür Bakanlığı.

Deniz, S. (1992). 16. Yüzyıl Bazı divan şairlerinin Türkçe divanlarında kozmik unsurlar (BâkîFuzûlî, Hayâlî Beg, Nev’î, Yahyâ Beg). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.

Devellioğlu, F. (2008). Osmanlıca- Türkçe ansiklopedik lugat . Aydın Kitabevi.

Gülüm, E. (2014). Sünbül-zâde Vebî divanında (Sünbülistân) kozmik unsurların kullanımı. Turkish Studies, 9(9), 519-546. https://doi.org/10.7827/turkishstudies.7069

Işıkhan, D. (2014). Divan şiirinde ilm-i tencîm tesîri. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi(Özel Sayı II), 110-114.

Kam, Ö. (2008). Divan Şiirinin dünyasına giriş- âsâr- ı edebiyye tedkikatı . Birleşik Yayınları.

Kul, N. (2015). 16. Yüzyıl Şairlerinde felek kavramı. Yüksek Lisans. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Kurnaz, C. (1995). Felek maddesi. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 12, s. 305-306). Türkiye Diyanet Vakfı.

Kurnaz, C. (1996). Felek maddesi. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 14, s. 294-296). Türkiye Diyanet Vakfı.

Kurnaz, C. (2007). Ahmet Talāt Onay açıklamaı dîvān şiiri sözlüğü . Birleşik Yayınevi.

Levend, A. S. (1984). Divan edebiyatı. Enderun Kitabevi.

Okuyucu, C. (2006). Gazel bahçesi. Sütun Yayınları.

Onay, A. T. (2004). Eski Türk edebiyatında mazmunlar. MEB Yayınları.

Onay, A. T. (2009). Açıklamalı divan şiiri sözlüğü eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı. Haz.Cemal Kurnaz. H Yayınları.

Özavşar, R. (2009). Marzubannāme tercümesi (metin, çeviri, art zamanlı anlam değişmeleri, dizin). Yüksek Lisans Tezi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Pala, İ. (1995). Ansiklopedik dîvân şiiri sözlüğü. Akçağ Yayınları.

Pala, İ. (2004). Ansiklopedik dîvân Şiiri sözlüğü. Kapı Yayınları.

Şentürk, A. A. (1994). Osmanlı Edebiyatında felekler, seyyare ve sâbiteler (Burçlar). Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi(90), 131-180.

Tarlan, A. N. (2004). Şeyhî Dîvânı'nı tetkîk. Akçağ Yayınları.

Tolasa, H. (2001). Ahmet Paşa’nın şiir dünyası. Akçağ Yayınları.

Tunç, S. (2010). Klasik Türk şiirinde kadın şahsiyetler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(15), 225-259.

Uzunçarşılı, İ. H. (2011). Osmanlı tarihi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Yıldırım, H. (2015). Dîvân şâirlerine göre burçlar. Turkish Studies, 8(41), 340-353.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ