FA deste “deck, bundle”, TK. hassa < FA ḫaste “ill, sick”, TK tassıık ~ TR tasdik < AR taṣdîk “confirmation”. The words remaining outside the vowel-consonant compliance in Turkey Turkish were connected to the this compliance in the Turkmen Turkish: TK dıkgat ~ TR dikkat < AR diḳḳat “attention”; TK ıktısaad ~ TR iktisat < AR iḳtiṣâd “economy”; TK ıkbaal ~ TR ikbal < AR iḳbâl “future”; TK nahal < FA nihâl “sapling”; TK haalııs ~ TR halis < AR ḫâliṣ “pure”; TK halaal ~ TR helal < AR ḥalâl “, permissible, not forbitten”; TK nıkaap ~ TR nikap < AR niḳâb “cover, veil”; TK lääle (TDS. läle) ~ TR lale < FA lâle “tulips”; TK kerwen ~ TR kervan < FA kârbân “caravan”."> [PDF] TÜRKMEN TÜRKÇESİNDE ARAPÇA VE FARSÇADAN ALINAN SÖZCÜKLERİN ÜNSÜZLERİNDEKİ SES OLAYLARI | [PDF] PHONETIC EVENTS IN TURKMEN TURKISH’S CONSONANTS OF WORDS TAKEN FROM ARABIC AND PERSIAN FA deste “deck, bundle”, TK. hassa < FA ḫaste “ill, sick”, TK tassıık ~ TR tasdik < AR taṣdîk “confirmation”. The words remaining outside the vowel-consonant compliance in Turkey Turkish were connected to the this compliance in the Turkmen Turkish: TK dıkgat ~ TR dikkat < AR diḳḳat “attention”; TK ıktısaad ~ TR iktisat < AR iḳtiṣâd “economy”; TK ıkbaal ~ TR ikbal < AR iḳbâl “future”; TK nahal < FA nihâl “sapling”; TK haalııs ~ TR halis < AR ḫâliṣ “pure”; TK halaal ~ TR helal < AR ḥalâl “, permissible, not forbitten”; TK nıkaap ~ TR nikap < AR niḳâb “cover, veil”; TK lääle (TDS. läle) ~ TR lale < FA lâle “tulips”; TK kerwen ~ TR kervan < FA kârbân “caravan”.">

TÜRKMEN TÜRKÇESİNDE ARAPÇA VE FARSÇADAN ALINAN SÖZCÜKLERİN ÜNSÜZLERİNDEKİ SES OLAYLARI

Türkmen Türkçesi Oğuz grubu Türk dillerinin doğu kolunu, Türkiye Türkçesi ile Azerbaycan Türkçesi ise batı kolunu teşkil eder. Oğuz Türklerinin bir bölümü 17. yüzyıla kadar Anadolu, Suriye, İran ve Irak coğrafyasında aynı edebî dili kullanmışlardır. Bu yüzyıldan sonra Azerbaycan Türkçesi ile Osmanlı Türkçesi farklı iki edebî dil oluşturmuştur. Türkmen Türkleri ise 18. yüzyıla kadar Orta Asya Türklerinin ortak yazı dili olan Çağatay Türkçesini kullanmışlardır. 18. yüzyıldan sonra ise Türkmen Türkçesinin temelini teşkil eden dil özellikleri oluşmuştur. Batı grubundaki diğer lehçelere oranla Eski ve Orta Türkçe dönemine ait fonetik ve morfolojik bazı unsurlar ile söz dağarcığının önemli bir kısmı Türkmen Türkçesinde korunmuştur. Bu yönüyle Türkmen Türkçesinin söz varlığının temelini Türkçe sözcükler oluşturur. Bunun yanında Rusçadan, Arapçadan, Farsçadan ve Moğolcadan alınan sözcükler de oldukça yoğundur. Arapça ve Farsçadan alınan sözcükler Türkmen Türkçesinin dil özelliklerine uydurulmuştur. Arapça ve Farsçadan alınan sözcüklerin Türkmen Türkçesinin dil hususiyetlerine uydurulması sürecinde sözcükler şekilsel açıdan çok büyük değişikliğe uğramıştır. Öyleki bu sözcüklerin bir kısmı neredeyse tanınmayacak duruma gelmiştir. Özellikle ünsüz benzeştirmeleri, ünlülerin ünsüzler üzerindeki etkisi, ünsüz düşmeleri, ünlü-ünsüz uyumu gibi değişik ses olayları neticesinde sözcüklerin büyük bir kısmının değiştiği görülür. Bugün Türkiye Türkçesinde asli özelliklerini koruyan Arapça ve Farsça menşeli birçok sözcük Türkmen Türkçesinde bu özelliklerini kaybetmiş, Türkmen dilinin dil hususiyetlerine bağlanmıştır. Bu çalışmada Türkmen Türkçesi edebî ürünleri ve sözlüklerindeki Arapça ve Farsçadan alınmış sözcüklerin ünsüzlerinde görülen ses olayları incelenmiştir

PHONETIC EVENTS IN TURKMEN TURKISH’S CONSONANTS OF WORDS TAKEN FROM ARABIC AND PERSIAN

Turkmen Turkish is located in South-Western groups of Turkish language family. From this point it constitutes the eastern arm of the Oghuz group of the Turkish languages. Turkmen Turkish, have used the Chagatai Turkish’s literary language, which is common in Turkey until the 18th century. The foundation of Turkmen Turkish language were created with the language of works wich penned after the 18th century. Turkish words creates the foundation of Turkmen vocabulary. In addition, the words taken from Russian, Arabic, Persian and Mongolian also creates quite a large proportion. The words taken from Arabic and Persian language are adapted to the characteristics of Turkmen Turkish.While the words taken from Arabic and Persian adapting to the Turkmen language features they have been undergone tremendous changes in formal terms. Such that, some of these words have become unable to be deteched. Particularly as a result of the different sounds such as consonant assimilation, the impact celebrities on the consonants, consonants fall, vowel-consonant harmony, majority of the words have been changed. Especially allophonic changes in words taken from Arabic and Persian words have made it beyond recognition. In this study were examined the sound events seen in the vowels of words borrowed from Arabic and Persian which located in Turkmen Turkish literary products and its dictionaries Turkmen Turkish forms the eastern arm of Oghuz group of Turkish language, whereas Turkey Turkish and Azerbaijani Turkish constitute the western branch one. Part of the Oghuz Turks has used the same literary language in the region of the Anatolia, Syria, Iran and Iraq until the 17th century. Ottoman Turkish and Azerbaijani Turkish have created two different literary languages following the century. Turkmen Turkish have used the Chagatai Turkish literary language which has been common written language of the Central Asian Turkish until the 18th century. After the 18th century, language features that form the basis of Turkmen Turkish have been formed. Compared to other dialect groups in the west, an important part of the vocabulary and some phonetic and morphological elements of the old and middle Turkish period have been preserved in Turkmen Turkish. In this respect, Turkish words constitute the foundation of the Turkmen vocabulary. In addition, the words taken from Russian, Arabic, Persian and Mongolian also create a quite large proportion. The words taken from Arabic and Persian language are adapted to the characteristics of Turkmen Turkish. Today, many words of Arabic and Persian origin that protect the essential features in Turkey Turkish have lost their properties in the Turkmen Turkish and are linked to Turkmen language characteristics. In the study, the sound events seen in the consonants of words borrowed from Arabic and Persian which are located in Turkmen Turkish literary products and its dictionaries are examined. There are 21 consonants in the Turkmen alphabet adopted January 1, 2000. These consonants are: b, c, d, f, g, h, j, z, k, l, m, n, n, p, r, s, s, t, w, y, z. In these consonants /ž/ mark meets "j" sound; and / j / mark meets /c/ sound. And in these consonants /g/ mark meets the sound it represents /g/ and /ğ/which articulation of it is located in the front and back of the palate ın Turkey Turkish. And another used sound is nasal (n). This consonant had been used historical periods of Turkish language and it continues to be used in the contemporary Turkish dialects except Turkey Turkish. Except this, / w / consonant in writing is not essentially a dental-labial consonant it is a double-labial consonant. In Turkmen Turkish / s / and / z / sounds, unlike the voice used in Turkey Turkish always pronounced lisp. But this does not transcribed. The words from Arabic and Persian are attuned to the language features of Turkmen Turkish. Today in Turkey Turkish many words of Arabic and Persian origin that protects the essential features lost their properties in the Turkmen Turkish, and they are connected to the language peculiarities of the Turkmen language. In Turkmen Turkish at the end of the words, voiced consonant in not mostly available. Therefore voiced consonants at the end of words taken from Arabic and Persian mostly devoiced: TK vaacıp ~ TR vacip < AR vâcib; TK ecaap ~ TR hicap < AR ḥicâb “shame”; TK galıp ~ TR kalıp < AR ḳâlib “mold”; TK nesiip ~ TR nasip < AR nasîb “grant”; TK tääç (TDS. täç) ~ TR taç < AR tâc “crown”; TK renç “torment, worry” < FA renc; TK şaat ~ TR şad < FA şâd “happy”; TK şaayaat ~ TR şahit < AR şâhid “witness”, TK bent ~ TR bent < FA bend “obstacle”; TK cilt ~ TR cilt < FA cild “skin”; TK övlat ~ TR evlat < AR evlâd “child”. In words taken from Arabic and Persian “ng, nk” consonants at the end of the words have turned to nasal consonants “ñ, ññ” in the Turkmen Turkish: TK ceñ ~ TR cenk < FA ceng “battle”; TK leñ “lame, limping” < FA leng; TK tüpeñ ~ TR tüfek < FA tufeng “rifle”. Continuous dental-labial consonants /f/ in Arabic and Persian words have turned to discontinuous labial consonants /b/ and /p/ in Turkmen Turkish: TK nebis ~ TR nefis < AR nefs “soul, life”; TK nebit ~ TR neft < AR neft “naphtha”; TK cübüt ~ TR çift < FA cuft “double”; TK parḫ ~ TR fark < AR farḳ “difference”; TK parz ~ TR farz < AR farz “obligatory”; TK pähim ~ TR fehim < AR fehm “comprehension, understanding”; TK pığaan ~ TR figan < FA fiġân “cry, howl”. The sounds (ع (and hemze (ء (acts as consonant in Arabic. This sounds left their place to the vowels ın Turkmen Turkish. Except this, in some cases, it has led to the extension previous vowel. This throat sounds, in some usages, handed over their functions to the semi-vowels /g/, /ğ/, /h/, /y/, /v/ and the consonant /l/ : TK ılım ~ TR ilim < AR ʿilm “science” ; TK määlim (TDS. mälim) ~ TR malum < AR maʿlum “known”; TK nääne ~ TR nane < AR naʿnaʿ “mint”; TK şugla ~ TR şule < AR şu’le “light”; TK şıgır ~ TR şiir < AR şiʿr “poem”; TK hasaa ~ TR asa < AR ʿaṣâ “wand, walking stick”; TK leñkebuut “spider” < AR ʿankebût; TK dayra ~ TR daire < AR dâ’ire “circle”.One of the most salient features of the Turkmen Turkish is also consonant assimilation: TK ammar ~ TR ambar < Ar. anbar “warehouse”; TK temmii “ceza, cezalandırma” ~ TR tembih < AR tenbîh “warning”; TK dessaan < FA destân “saga”, TK desse > FA deste “deck, bundle”, TK. hassa < FA ḫaste “ill, sick”, TK tassıık ~ TR tasdik < AR taṣdîk “confirmation”. The words remaining outside the vowel-consonant compliance in Turkey Turkish were connected to the this compliance in the Turkmen Turkish: TK dıkgat ~ TR dikkat < AR diḳḳat “attention”; TK ıktısaad ~ TR iktisat < AR iḳtiṣâd “economy”; TK ıkbaal ~ TR ikbal < AR iḳbâl “future”; TK nahal < FA nihâl “sapling”; TK haalııs ~ TR halis < AR ḫâliṣ “pure”; TK halaal ~ TR helal < AR ḥalâl “, permissible, not forbitten”; TK nıkaap ~ TR nikap < AR niḳâb “cover, veil”; TK lääle (TDS. läle) ~ TR lale < FA lâle “tulips”; TK kerwen ~ TR kervan < FA kârbân “caravan”.

___

  • ACAR, Ömer (2015). “Kırgız Türkçesi İle Türkiye Türkçesindeki Ortak Arapça Kelimelerde Görülen Ses Değişmeleri”, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/8 Spring 2015, p. 273-298, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies. 8219, ANKARA-TURKEY.
  • ATANIYAZOW, Soltanşa (2004). Türkmen Diliniñ Sözköki Sözlügi, Aşgabat.
  • AZMUN, Yusuf (1983). Ana Çizgileriyle Türkmence Dilbilgisi, (Ses Bilgisi), Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
  • AZMUN, Yusuf (1990). Türkmence Asli ve Dolaylı Uzun Ünlüler, Journal of Turkish Studies (Türklük Bilgisi Araştırmaları Dergisi) Volume 14, Center For Middle East Studies of Harvard University, 75-94.
  • AZMUN, Yusuf (2000). “Türkmen Dilinde Farsça ve Arapça Sözcükler ve Uğradıkları Değişiklikler Üzerine Notlar”, Journal of Turkish Studies, C:24, S:3, s.7-38.
  • BURAN, Ahmet (2006). “Çağdaş Türk Yazı Dillerinde ve Türkiye Türkçesi Ağızlarında İkincil Uzun Ünlüler”, II. Kayseri Ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni, Kayseri, 10- 12 Nisan 2006.
  • BURAN Ahmet-ALKAYA Ercan (2007). Çağdaş Türk Lehçeleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
  • COŞKUN, Volkan (2010). Türkçenin Ses Bilgisi, 2. Baskı, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
  • DEMİRCAN, Ömer (2013). Türkçenin Ses Dizimi, 4.Baskı, İstanbul: Der Yayınları.
  • DEVELİ, Hayati (1995). Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyıl Osmanlı Türkçesinde Ses Benzeşmeleri ve Uyumlar, Ankara: Türk Dil Kurumu.
  • DUMAN, Musa (1995). Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyılda Ses Değişmeleri, Ankara: Türk Dil Kurumu.
  • EKER, Süer (2010). Çağdaş Türk Dili, 6. Baskı, Ankara: Grafiker Yayınları.
  • ERGENÇ, İclāl (2002). Konuşma Dili ve Türkçenin Söyleyiş Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
  • ERGİN, Muharrem (2009). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak.
  • ERGİN, Muharrem (2010). Osmanlıca Dersleri, 40. Baskı, İstanbul: Boğaziçi.
  • DEVELLİOĞLU, Ferit, (1993). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara.
  • GÜLENSOY, Tuncer, (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • HAMZAYEVA, M. Ya., (1962). Slovarı Turkmenskogo Yazıka, Aşhabad: Akademiya Nauk Turkmenkoy SSP İnstitut Yazıkoznanıya.
  • HANSER, Oskar (2003). Türkmence El Kitabı, Çev. Zühal Kargı Ölmez, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 17, İstanbul: Kitap Matbaası.
  • KAHTALI SİS, Nesrin (1995). Nuhun Tupanı, Yayımlanmamış Doktora Tezi: Malatya İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • KARA, Mehmet, (2012). Türkmen Türkçesi Grameri, İstanbul: Etkileşim Yayınları.
  • KARA, Mehmet, (1998). Türkmen Türkçesi ve Türkmen Edebiyatı Üzerine Araştırmalar, Ankara: Akçağ Yayınları.
  • KARA, Mehmet, (2001). Türkmence (Giriş-Gramer-Metinler-Sözlük), Ankara: Akçağ Yayınları.
  • KARAAĞAÇ, Günay (2009). “Alıntı Kelimeler Üzerine Düşünceler”, Dil Tarih ve İnsan, İstanbul: Kesit Yayınları, s.137-146
  • KOÇ, Aylin (2010). “Alıntı Kelimelerde Son Ses Düşmesi”, Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010, p. 1339-1363.
  • MEREDOV, Aşırpır ve AHALLI, Sapar (1988). Türkmen Klassıkı Edebiyatınıñ Sözlügi / Slovar’ Turkmenskoy Klassiçeskoy Literaturı. Aşkabat: “Türkmenistan” Neşiryat.
  • OYTUN ALTUN, Hilal (2012). “Türkiye Türkçesindeki Arapça Alıntı Kelimelerde Ünlü Uyumsuzlukları”, Selçuk Üniversitesi, Türkiyat Enstitüsü, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Konya, s. 55-71.
  • ÖZÇELİK, Sadettin (2004). "Türkçede Kullanılan Arapça Kelimelerde Görülen Ses Olaylan Üzerine Bazı Tespitler ", Ankara: Türk Dili, S. 634, s. 550-563.
  • ÖZTEKTEN, Özkan (2001). “Türkçedeki Arapça Alıntıların Fonolojisi Üzerine”, Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S:10, s.315-321.
  • TEKİN, Talat (1995). Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Ankara: Simurg Yayıncılık.
  • TEKİN, Talat (1958). “Ayınlı ve Hemzeli Kelimeler”, Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, C.VIII, S:86, s.110-113.
  • TEKİN, Talat - ÖLMEZ Mehmet - CEYLAN Emine - ÖLMEZ Zuhal - EKER Süer (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük, Ankara: Simurg Kitapçılık.
  • TIETZE, Andreas (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, Birinci Cilt: A-E, İstanbul: Simurg Yayınları; İkinci Cilt F-J, Viyana: Österreichische Akademie der Wissenschaften.
  • TIETZE, Andreas (2009). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, İkinci Cilt F-J, Viyana: Österreichische Akademie der Wissenschaften.
  • Türk Dil Kurumu, (2009). Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara
  • YILDIZ, Osman (1999). "Dilimizdeki Arapça ve Farsça Kökenli Kelimelerde Görülen Fonetik Değişmeler", SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4, 321-339.