ORHAN KEMAL’İN ROMAN VE HİKÂYELERİNDE GÖRÜLEN ADANA AĞZI SES ÖZELLİKLERİ

Adanalı olan ve eserlerinde çoğunlukla Adana insanının yaşamına yer veren Orhan Kemal, roman ve hikâyelerinde karakterleri aracılığıyla Adana ağzı özelliklerine yer vermiştir. 1914-1970 yılları arasında yaşamış olan yazar, 60'lı yıllarda verdiği eserlerle Türk toplumunun beğenisini toplamıştır. Çukurova'da çalışan ırgatların ve fabrika işçilerinin sorunlarını, gurbete çalışmaya giden işçilerin ve kenar mahalle insanlarının hayatlarını anlatırken ağız özeliklerini muhafaza etmiştir. Tüm roman ve hikâyelerinden fişlenen kelimelerde Adana ağzının ses özellikleri tespit edilmiştir. Ünlülerde damak ve dudak uyumu/uyumsuzluğu, dudaklılaşma, geçişme, gibi ses olaylarıyla birlikte ve ünsüzlerde ötümlüleşme, ötümsüzleşme, sızıcılaşma, akıcılaşma, benzetmeleri, süreksizleşme, benzeşmezlik, göçüşme, hece tekleşmesi, hece kaynaşması gibi ses olayları göze çarpmaktadır. Eklerde de dikkat çekici farklılıklara rastlanmıştır. Bunların başlıcaları. zamir kökenli çokluk I. kişi ekinin -k şeklinde, istek kipi teklik I. kişinin -(y)im/ym şeklinde olması, ilgi durumu ekinde ñ>y, n>y değişmesi, çokluk ekinin ilerleyici benzetme yoluyla +nar, şimdiki zaman ekinin -yo, +lAn vasıta ekinin gerileyici benzetme yoluyla +nAn, +lI4k ekinin ilerleyici benzetme yoluyla +nI4k şeklinde olmasıdır. Bunlarla birlikte, gelecek zaman II. teklik kişi çekiminin -AcAn, geniş zaman II. teklik kişi olumlu çekiminin -I4n, olumsuz çekiminin -mAn şeklinde kullanıldığı görülmektedir. Ayrıca eserlerde istek kipi çokluk I. kişi çekiminde +(y)Ak biçiminin işlek olduğu önemli bir özellik olarak karşımıza çıkmaktadır. Orhan Kemal eserlerinde Adana ağzı özelliklerini yansıtarak, halk dilinin ve Türkçenin zenginliğini ortaya koymuştur

THE ADANA DIALECT AND VOICE FEATURES IN ORHAN KEMAL’S NOVELS AND STORIES

Orhan Kemal who is from Adana deals with the life conditions of the people living in the district of Adana in his works. Through the characters of his novels and stories, he expresses the features of Adana voice and dialect. All the tagged words used in his novels and stories reveal the features of Adana voice and dialect. The features are palatal, labial harmony or disharmony in voiced and labialization and crasis as voicing events. The other voicing features in consonants can be categorised as follows: vocalization, devoicing, spirantisation, fluency, nasalisation, fusing, contraction, consonant analogy, sonarisation, loss of voicedness differentiation, degemination, and assimilation. We have also found out that there are striking differences in suffixes. The main ones are the first person plural suffix as –k, the first person optative as –(y)im/ym, but genitive suffix appears as n> y, then it changes into ñ>y. Through progressive assimilation, the plural ending becomes +nar and the present tense suffix is –yo. Through regressive assimilation, the means suffix +IAn becomes +nAn and +lI4k turns into +nI4k through progressive assimilation. Furthermore, future tense second person plural ending is –AcAn and simple present tense second person becomes positive suffix –I4n and negative suffix is used as –mAn. Another striking point Kemal’s works is that the optative plural first person appears as +(y)Ak Orhan Kemal who is from Adana deals with the life conditions of the people living in the district of Adana in his works. The author who lived between 1914-1970 produced works in 1960s which were very popular among Turkish people. The master who was a real public figure had a difficult life. His works cover everybody’s life and their difficulties from the all walks of life. Kemal’s works depict the problems and lives of the labourers in Çukurova fields, at the factories, those who migrate abroad for work and the difficulties faced by the people living the slumps and suburbs by retaining the characteristics and beauty of the local language and sayings. Through the characters of his novels and stories, he expresses the features of Adana voice and dialect. All the tagged words used in his novels and stories reveal the features of Adana voice and dialect. The features are palatal, labial harmony or disharmony in voiced and labialization and crasis as voicing events. “alev>alaf, cahil>cahal, faiz>fayız, haber>habar, hatice>hatça, kardeş>kardaş, kıymetli>kıymatlı, kuvvet>kuvvat, kuvat, lira>lire, mektup>mektüp, nusret>nusrat, otobüs>otobos, para>pere, sahip>sahap, şahit>şahat, tahin>tahan, vakit>vakıt” , these examples are palatal harmony formed by or with progressive assimilation. “efsuncu>afsuncu, elma>alma, esvaplı>aspaplı, bugün>böün, sigara>cağra, cara, cıgara, tane>dene, aferin>eferin, ahmet>ehmed, asker>esger, helva>havla, merhaba> maraba, sivas>suvaz” , these examples are palatal harmony formed by or with regressive assimilation. “Avrıpa, çamırdalar, gavır, kabıklısını, pambık, pambıktır, sabın, tohtur” , these examples are labial harmony formed by or with progressive assimilation. “bürgün, cuvap, uruspu” , these examples are labial harmony formed by or with regressive assimilation. “Ağzıböyükler, bösbüyük, dövletimize, üşüyün, bubanın, dolduruyum mu, oluyum, bürgün, çütlüğe, düzüne, mühümsemezler, müş, fonteziyeye, fürsat, muçağı, sakatluk, mülür, müpmeğin, ölüyüm, öpüyüm, nahuye” are the examples of labialization. “Ağlarmola, mustafendi, n' örüyor, n’olacak, n’örecem, n’örek, neştersen, nöördün” are the examples of crasis. The other voicing features in consonants can be categorised as follows: vocalization, devoicing, fusing (ex. ağbi, amet, bi, epi, esik, gāli, kâadı, köpoolları, mamıd, mapıs, mapisane, mapusa, memed, şuşârından, töbe, vā, vudu, yomiye), contraction (ex. ābiy, alacam, bēm, cara, defolacam, deel, delānnı, delannıydı, delânni, dilim, edecem, getmiyecem, gidecem, kapatmıyacam, kehtane, kovacam, masabe, masebeciler, mukat, saa, salacam, silecem, uşasın, verecez, yatıracam), consonant analogies like spirantisation (ex. ahılsız, bahsan, cıhardılar, cızırdahlıydı, humarcılık, korhtun, pohlu, tohtor, vahıt, yassah, yoh, façamız, hırhızlık), fluency (ex. eymeğini, kayfaltıya, kayfe, tayın, mahanaynan, sağlıyı) and nasalisation (ex. anşa). Loss of voicedness (ex. candarma, cenderme, cilet), differentiation (ex. barnağındaki, mefat, abıkat), degemination (ex. deyim, uyumayım, yamayım), assimilation and metathesis (ex. cılbağı, havla, kaphe, kehtane, melmeket, tefriğ, ürya, burgul) are the other voicing features in consonants. The study deals with kinds of vocalization. First, vocalization in the first letter of the word. “gafa, ganun, gapında, garıcığım, gaşık, gaygu, gendi, gıldı, gıvradiym, gız, gocamanlığına, gomser, gravatımı, gurbannarın, güççük, daktığım, dartmıyor, daş, datlıysa, davşanın, dene, depe, dezze, dırnak, dutacan, duz, duzzağı, batözlerin, cıhardılar, cılbağı, zabah, zırtlan, vilispit” are the examples of this kind. Second, vocalization in the word. “alagası, angara, esgerlik, ilagedar, yoğsa, akdarıldı, avgan, evendi, havta, mustuva, cılbağı” are the examples of this kind. Third, vocalization in the last letter of the word. “Yonuz” is the example of this kind. Fourth, vocalization during the process of presufixes or suffixes. “atacağdın, çalışmıyacağmış, diyeceğdim, fırlayacağmış, göndereceğdin, kapadacağım, n' olacağsa, sağlıcağnan, tutacağmış, vereceğdin, cumhurireizine, parizden, suvaz, elledir, kapadıyon, söyledecen, yudabilene” are the examples of this kind. Fifth, voiced suffixes. “değişdirsin, kesdirrim, yanıldır, alışganlığı, eşgin, kavuşdursun, pişgin” are the examples of this kind. Sixth, vocalization with connection. “kulağasma” is the example of this kind. And the study deals with two kinds of devoicing. “furacağımı, pıravo, pindik, pohunu, ta, tohtor” are the examples of devoicing in the first letter of the word. “haççacı, aptasaneye, ayakkaplarıma, ipne, alaflar, kayfe” are the examples of devoicing in the word. The study deals with two kinds of assimilation. These are progressive and regressive assimilation. “annamadım, cannı, delānnı, dinnersen, usullacık” are the examples of progressive assimilation. “aspaplı, papur, epmek” are the examples of regressive assimilation. We have also found out that there are striking differences in suffixes. The main ones are the first person plural suffix as –k, the first person optative as –(y)im/ym, but genitive suffix appears as n> y, then it changes into ñ>y. Through progressive assimilation, the plural ending becomes +nar and the present tense suffix is –yo. Through regressive assimilation, the means suffix +IAn becomes +nAn and +lI4k turns into +nI4k through progressive assimilation. Furthermore, future tense second person plural ending is –AcAn and simple present tense second person becomes positive suffix –I4n and negative suffix is used as – mAn. Another striking point Kemal’s works is that the optative plural first person appears as +(y)Ak. Orhan Kemal used Adana Dialect in his works depicting the use of vernacular and the richness of Turkish language.

PDF

___

AKALIN, Şükrü Haluk (2000). Adana Ağızlarının Söz Varlığı. Adana Kitabı. YKY. İstanbul. s. 431-437
AKÇAM, Alper (2014). Dillerine Kurban Orhan Kemal’de Diyalojik Perspektif. Ankara: Tekin Yayınevi
AKSAN, Doğan (2007). Her Yönüyle Dil. Ankara: TDK Yayınları.
BEZİRCİ, Asım (2003). Orhan Kemal-yaşamı,sanatı-eserleri-anıları-. İstanbul: Evrensel Basım Yayın
BURAN, Ahmet (2003), Elazığ İli Ağızları. Elazığ: Örnek Ofset Baskı
CAFEROĞLU, Ahmet (1964). Anadolu ve Rumeli Ağızlarında Ünlü Değişmeleri. TDAY
CAFEROĞLU, Ahmet (1971). Türkçede “V” Morfemi. Türkiyat Mecmuası. Sayı: 16
CAFEROĞLU, Ahmet (1994). Anadolu Ağızlarından Toplamalar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
CAFEROĞLU, Ahmet (1994). Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme 1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
CAFEROĞLU, Ahmet (1994). Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme 2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
CAFEROĞLU, Ahmet (1995). Orta Anadolu Ağızlarından Derlemeler.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
COŞKUN, Volkan (1999). Türkiye Türkçesinde Ünlüler ve Ünsüzler.TDAY Belleten. C I-II,s.42
COŞKUN, Volkan (2001). Standart Türkçedeki Ünsüzlerin Akustik Özellikleri ve Görüntüleriyle Boğumlanma Yerleri Bakımından Sınıflandırılması. TDAY Belleten. C I-II,s.44
COŞKUN, Volkan (2008). Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık
DELİCE, İbrahim (2003).Türkçe Sözdizimi. İstanbul: Kitabevi Yayınları
DEVELLİOĞLU, Ferit (2002). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi
ERDEM, M. Dursun (2008). Anadolu Ağızlarında Birincil Ünlü Uzunlukları Üzerine. Turkish Studies .Volume 3/3 Spring
EREN, Hasan (1949). İkiz Kelimelerin Tarihine Dair. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. C. VII, S.2 Ankara, s. 283-286.
EREN, Hasan (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara: Bizim Büro Basım Evi.
ERGİN, Muharrem (1992). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayın/Tanıtım.
GEMALMAZ, Efrasyab (1980). Türkçenin Fonemler Düzeni ve Bu Fonemler Düzeninin İşleyişi. Ankara: Sevinç Matbaası
GÜLENSOY, Tuncer (1988). Kütahya ve Yöresi Ağızları. Ankara: TDK Yayınları
GÜLENSOY, Tuncer (2007). Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
GÜLSEVİN, Gürer (2002). Eski Türkiye Türkçesinde "İstek Kipi" Üzerine. İstanbul: İlmi Araştırmalar, Cilt XIII.
GÜLSEVİN, Gürer (2002). Uşak İli Ağızları. Ankara: TDK Yayınları
GÜLSEVİN, Gürer (2011). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: TDK
HATİBOĞLU,Vecihe (1972). Türkçenin Sözdizimi.Ankara: TDK.
İPEK, Birol (2009). Alıntı Sözcüklerde Ses Değişmeleri ve Elazığ İli Ağız Örneği. Turkish Studies. Volume 4/8 Fall. s.15558-1573
KARAAĞAÇ, Günay (2011). Türkçenin Sözdizimi. İstanbul: Kesit Yayınları
KARAAĞAÇ, Günay (2012). Türkçenin Dilbilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları
KARAHAN, Leyla (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: TDK Yay.
KARAHAN, Leyla (2006). Eski Anadolu Türkçesinin Kuruluşunda Yazı Dili-Ağız İlişkisi. Turkish Studies. Cilt 1. Sayı 1. s. 11-16
KARAHAN, Leyla (2007). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları
KEMAL, Orhan (1988). Baba Evi. İstanbul: Tekin Yayınevi
KEMAL, Orhan (2001). Arkadaş Islıkları. İstanbul: Tekin Yayınevi
KEMAL, Orhan (2001). Yalancı Dünya. İstanbul: Tekin Yayınevi
KEMAL, Orhan (2004). Cemile. İstanbul:Epsilon Yayınevi
KEMAL, Orhan (2006). Dünya Evi. İstanbul:Epsilon Yayınevi
KEMAL, Orhan (2006). İstanbul’dan Çizgiler. İstanbul:Epsilon Yayınevi
KEMAL, Orhan (2006). Serseri Milyoner. İstanbul:Epsilon Yayınevi
KEMAL, Orhan (2006). Üçkağıtçı. İstanbul:Epsilon Yayınevi
KEMAL, Orhan (2007). 72. Koğuş. İstanbul: Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2007). Avare Yıllar. İstanbul:Epsilon Yayınevi
KEMAL, Orhan (2007). Devlet Kuşu . İstanbul:Epsilon Yayınevi
KEMAL, Orhan (2007). Grev. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2007). Gurbet Kuşları. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2007). Kanlı Topraklar. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2007). Kardeş Payı. İstanbul:Epsilon Yayınevi
KEMAL, Orhan (2007). Kırmızı Küpeler- Babil Kulesi. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2007). Kötü Yol. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2007). Müfettişler Müfettişi. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2007). Müfettişler Müfettişi. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2007). Müfettişler Müfettişi. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2007). Önce Ekmek. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2007). Sokakların Çocuğu. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2008). Hanımın Çiftliği. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2008). Oyuncu Kadın- Gavurun Kızı. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2008). Suçlu. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2009). Kaçak. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2009). Sokaklardan Bir Kız. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2009). Vukuat Var. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2010). Bir Filiz Vardı. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2010). Çamaşırcının Kızı-Küçücük. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2010). El Kızı. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2010). Eskici ve Oğulları. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2010). Murtaza. İstanbul: Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2011). Bereketli Topraklar Üzerinde. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2011). Ekmek Kavgası. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2011). Yüz Karası. İstanbul: Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2012). Evlerden Biri. İstanbul: Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2012). Tersine Dünya. İstanbul: Everest Yayınları
KEMAL, Orhan (2014). Uçurum- Röportajlar. İstanbul:Everest Yayınları
KEMAL,Orhan (2007). Yağmur Yüklü Bulutlar-Dünyada Harp Vardı. İstanbul:Epsilon Yayınevi Kitabevi
KORKMAZ, Zeynep (1953). Batı Anadolu Ağızlarında Asli Vokal Uzunlukları Hakkında. TDAY. Belleten
KORKMAZ, Zeynep (1977). Nevşehir ve Yöresi Ağızları I. Ankara: TDKYay.
KORKMAZ, Zeynep (1994). Güney-Batı Anadolu Ağızları Ses Bilgisi(Fonetik). Ankara: TDK Yay.
KORKMAZ, Zeynep (2005). Türk Dili Üzerine Araştırmalar. Ankara: TDK Yay.
KORKMAZ, Zeynep (2007). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDKYay.
KORKMAZ, Zeynep (2007). Türkiye Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yay.
ÖZÇELİK, Saadettin (2002). Aykırılaşma Terimi, Tanımı Ve Örneklerinin Tasnifi Üzerine. İlmi Araştırmalar. Sayı: 14. s. 131-144
ÖZKAN, Mustafa-Sevinçli, Veysi (2008). Türkiye Türkçesi Sözdizimi. İstanbul: 3F Yayınevi.
ÖZSOY, A. Sumru (2000). Türkçenin Ağızları Çalıştay Bildirileri. İstanbul: Boğaziçi Ünv. Yay.
SAĞIR, Mukim (1995). Anadolu Ağızlarında Ünlüler, TDAY Belleten. TDK Yay., Ankara
SAĞIR, Mukim (1995). Anadolu Ağızlarında Ünsüzler. TDAY Belleten.TDK Yay., Ankara
SERTKAYA, O. Fikri (1968) Çukurova’da Derlenmiş Mahalli Atasözleri ve Deyimler. Edebiyat Fakültesi Matbaası.s.101-131
TİMURTAŞ, Faruk Kadri (2005). Eski Türkiye Türkçesi. Ankara: Akçay yay.
TUNA, O. N. (1986).Türk Dilbilgisi. Malatya: İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Ders Notları
TUNA, O. Nedim (1960). Köktürk Yazılı Belgelerinde ve Uygurcada Uzun Vokaller. TDAY Belleten. TDK Yay., Ankara
ÜÇOK, Necip (2007). Genel Fonetik. İstanbul: Multilingual Yay.
YAYLAĞAN, Nilay (2010). Isparta'nın Eğirdir, Senirkent ve Atabey İlçelerinin Ağız Özelliklerinin Tespiti ve Türkçe Eğitimi Bakımından Önemi. Yüksek Lisans Tezi, D.E.Ü. Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
YAYLAĞAN, Nilay (2015). Orhan Kemal’in Roman ve Hikâyelerinin Dili ve Türkçe Bakımından Değerlendirilmesi. Doktora Tezi, D.E.Ü. Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
YAYLAĞAN, Nilay (2015). Orhan Kemal’ın Hikâye Ve Romanlarındaki Atasözlerinin Tasnifi. Turkish Studies. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/4 Winter s. 941-964
YILDIRIM, Faruk (2002). Türkiye Türkçesinin Ağızları ve Etnik Yapı: Çukurova Ağızları Örneği. Türkbilig. Sayı:4 s. 136-153
YILDIRIM, Faruk (2006). Adana ve Osmaniye İlleri Ağızları I-II. Ankara: TDK Yay.
YILDIZ, Osman (1999). Dilimizdeki Arapça ve Farsça Kökenli Kelimelerde Görülen Fonetik Değişmeler. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 4,Isparta. Sayı:4 s.321- 339
YILDIZ, Osman (2002). Isparta Merkez Ağzı İnceleme Metinler Sözlük. Isparta: Fakülte
Toparlı, R., Tarama Sözlüğü
http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_tarama&view=tarama
Türk Dil Kurumu (2008). Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_ttas&view=ttas
Türk Dil Kurumu. Güncel Türkçe Sözlük
http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&view=gts