TİMURLU MİMARLIĞINDA ÇİNİ SÜSLEME HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME

Timurlu mimarlığının biçim ve plan özellikleri kadar önemli, hatta silueti etkileyecek ölçüde öne çıkan bir boyutu da mimari süslemedir. Timurlu yapılarında taş, ahşap, metal, tuğla vb. gibi malzemelere bağlı zengin bir süsleme program ortaya konulmuş olmakla birlikte iç ve dış dekorasyonda çini kullanımı mimariyi etkilecek boyuttadır. Özellikle 15. yüzyıl Timurlu mimarlığında çini ile süslenen birçok yapıda Timurlu çini ustaları, mimari özellikleri adeta ikinci plana iten estetik ve artistik harikalar yaratmışlardır. Timurlu yapılarının karakteristik unsuru olan çini, başlangıçta gelenek olarak eski İlhanlı üslup ve tekniklerini yansıtmakla birlikte çok kısa bir zamanda arkaik üslup düzeyini aşarak özgün kendi teknik ve süsleme programını geliştirmiştir. Timurlu çağında Buhara, Semerkant, Meşhed ve Herat gibi şehirlerindeki büyük üretim merkezlerinde sadece mimarî süsleme için çiniler değil, aynı zamanda kullanma seramikleri de üretilmiş olmalıdır. Çiniye ve çini süsleme tekniklerine tamamen egemen olan adeta bunlarla oynayarak yeni denemeler ve buluşlar ortaya koyan Timurlu çini sanatçıları tarihten gelen deneyimleri sentetik bir görüş içinde ulaşmışlardır. Bir başka deyişle Orta Asya Türk sanatının kadim sanatsal birikimleriyle, Timurlu egemenliğindeki topraklardan gelen yeni üslup ve teknikleri birleştirerek Türk çini sanatının seçkin dönemlerinden birisini yaratmışlardır

AN EVALUATION ON THE TILE DECORATION IN THE TIMURID ARCHITECTURE

Architectural decoration comes forward as a dimension which is as important as form and plan features of the Timurid architecture and affects even the silhouette of it. Even though a rich ornamental program has been produced with materials such as stone, wood, metal, brick etc. in the Timurid buildings, the use of tiles in the interior and exterior decoration is sized to influence the architecture. Especially in the 15th century Timurid architecture in a lot of buildings decorated with tiles, the Timurid tile masters have created aesthetic and artistic wonders which as if leaving the architectural features behind. Although the tile, which is a characteristic feature of the Timurid architecture, was traditionally reflecting the old Ilkhanid (1256-1336) style and techniques at the beginning, in a very short time it has exceeded the archaic style level and developed its own peculiar technique and decorating program. Not only tiles for architectural decorating but also ceramics must have been produced in the big production centers in cities such as Bukhara, Samarkand, Mashhad and Herat. The Timurid tile artists, who have dominated the tile and tile decorating techniques and fairly produced new trials and inventions by experimenting them, have reached a stylization which is original to their period by evaluating their historical experiences in a synthetic view. In other words they have created one of the outstanding periods of the Turkish tile art by combining the ancient artistic accumulations of the Central Asian Turkish art and the new style and techniques coming from the lands under the Timurid rule.

PDF

___

ALPASLAN, A. (1976/77), “Mimari yapıların Yazı Sanatı Bakımından Önemi” Boğaziçi Üniversitesi Dergisi IV-V İstanbul 1976/1977, s. 1-14.
ARSEVEN, C. E. (1970), Türk Sanatı İstanbul 1970.
ASLANAPA, O. (1984), Türk Sanatı I-II İstanbul 1984.
BLAİR, S.-BLOOM, J.M. (1994), Art and Architecture of Islam 1250-1800, New Haven – London p. 24-35.
BAŞKAN, S.(1999), “Semerkand Şah-ı Zinde Yapılar Topluluğu Üzerine Bir Değerlendirme” Hacı Bayram Veli Sempozyumu (Yayınlanmamış Bildiri) Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü 16 Kasım 1999 Ankara.
BAŞKAN, S. (2007), “Architectural and Archeological Detections about the Samarkand Shah-ı Zinde Structures and an Assessment in terms of history of Turkish Art” International Conference on Islamic Cıvılızatıon in Central Asia Research Centre for Islamic History, Art and Culture, IRCICA – Ministry of Edication and Science, Republic of Kazakhstan, R.B. Suleimanov Institute of Oriental Studies 4-7 September 2007 Astana, Kazakhstan.
BAŞKAN,S. (2012), “Semerkand Şah-ı Zinde Yapıları” Vakıflar Dergisi Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını Ankara Haziran 2012 S.37 s.,131-166.
BAŞKAN,S. (2013), “Timurlu Çağı Türbe Mimarisi Hakkında/ The Tomb Architecture of Timurid Period” Sanat Tarihi Dergisi,- Selçuk Mülayim’e Armağan I- Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları Cilt/ Volüme:XXII Sayı/ Number:1 Nisan/ April 2013, s.,31-52.
GOLOMBEK L. (1992), Subtelny M. Timurid Art and Culture, Leiden, 1992.
GOLOMBEK, L- MASON, R- BAİLEY, G. (1995), “Persian Potters in the otoman World: New data from the Timurid Ceramics Project of the Royal Ontario Museum” 9. Milletlerarası Türk Sanatı Kongresi Bildirileri C.II Ankara p. 181-188.
GOLOMBEK, L. (1992),“Discourses of an Imaginary Arts Council in Fifteenth-Century Iran”, Timurid Art and Culture: Iran and Central Asia in the Fifteenth Century (Ed. L. Golombek-M. Subtelny) Leiden-New York-Köln, 1992. p. 1-17.
GOLOMBEK, L. (1993), “The Paysage as Funerary Imagery in the Timurid Period”, Muqarnas, S. 10, Leiden, 1993, p. 241-252.
GRUBE, E. J (1988-1989), "Notes on the Decoratlive arts of the Timurid Period II" İslamic Art III p. 175-208.
GRUBE, E. J. (1967), “Timurid Art”, Encyclopedia of World Art, C. 14, London, 1967. p. 97- 109.
HİLLENBRAND, R. (2003), “Aspects of Timurid Architecture in Central Asia”, EJOS Electronic Journal of Oriental Studies) VI, No. 20, 2003. p. 1-37.
KERAMETLİ, C. (1974), “Osmanlı Çini ve Seramikleri” Türkiyemiz Dergisi” S. 12, s. 3-15.
LENTZ, T.W.- LOWRY, G. D. (1989), Timur and the Princely Vision: Persian Art and Culture inthe Fifteenth Century, Los Angeles.
MORGAN, D. (1988), Medieval Persia 1040-1797, London-New York, 1988
O’KANE, B. (1987), Timurid Architecture in Khurasan, Mazdâ Publishers in association with Undena Publications, Costa Mesa, California.
O’KANE, B. (2011),“The Development of Iranian Cuerda Seca Tiles and the Transfer of Tilework Technology,” in And Diverse Are Their Hues: Color in Islamic Art and Culture, (ed. Sheila Blair and Jonathan Bloom) Yale University Press, p. 174-203.
ÖNEY, G. (1987), İslâm Mimarlığında Çini, İstanbul 1987.
ÖNKAL, H. (1992), Osmanlı Hanedan Türbeleri Ankara 1992.
PİNDER-WİLSON, R. (1986), “Timurid Architecture” The Cambridge History of Iran Charter 15, The Timurid and Safavid Periods (Ed. Jackson, P-Lockhart, L) Cambridge University Pres.1986. p. 728-759.
POPE, A.U. (1965), Persian Architecture New York.
SÖZEN, M. (1981), Anadolu’da Akkoyunlu Mimarisi, İstanbul, 1981
SÜMER, F. ( 1984), Kara Koyunlular, C. I, Ankara, 1984.
TÜFEKÇİOĞLU, A. (2001), Erken Dönem Osmanlı Mimarlığında Yazı 2001 Ankara.
YETKİN, S.K. (1970), Türk Mimarisi Ankara 1970.
YETKİN, Ş. (1986), Anadolu Türk Çini Sanatının Gelişmesi İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları: 1631 İstanbul 1986.
(URL/Web adresleri için ulaşılan tarih: Mayıs-Kasım 2014)
Fotoğraf1.(http://camel76.wordpress.com/2012/04/10/at-the-heart-of-the-silk-road-samarkand-bukharakhiva/#jp-carousel-1034)
Fotoğraf 2.(http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Registan_square_Samarkand.jpg?uselang=tr)
Fotoğraf 4.( http://www.turansam.org/makale_ekler/tebriz_3.jpg)
Fotoğraf 6.(http://hdl.handle.net/1721.3/53424)
Fotoğraf 7.(http://hdl.handle.net/1721.3/53488)
Fotoğraf 10.(http://archnet.org/sites/5415/media_contents/43862)
Fotoğraf 11.(http://www.panoramio.comphoto4959535)
Fotoğraf 15.(http://archnet.org/sites/3963/media_contents/41360)
Fotoğraf 16.(https://www.flickr.com/photos/davidstanleytravel/8906011289/in/set-72157633842836884)
Fotoğraf 17.
(http://en.wikipedia.org/wiki/Jama_Masjid_of_Herat#mediaviewer/File:Herat_Masjidi_Jami_iwan.jpg)
Fotoğraf 18.(http://archnet.org/sites/3941)
Fotoğraf 19.(http://archnet.org/sites/1637)
Fotoğraf 19. (http://archnet.org/sites/1637)
Fotoğraf 21. (http://hdl.handle.net/1721.3/52219)