SEYAHATNAMELERDE HADÎS KÜLTÜRÜ: İBN BATTÛTA ÖRNEĞİ

Seyahatnameler, İslam tarihi ve dini yaşamı açısından en önemli kaynaklar arasındadır. Bu nedensiz değildir; çünkü seyahatnameler, bir dönemin tarihi, coğrafi ve sosyo-kültürel özelliklerini günümüze ulaştırması bakımından önemli işlevlere sahiptirler. Öte yandan, seyahat ya da seyyahlık, İslam kültüründe Müslümanların bilgi ve deneyimlerini genişletmeleri açından iyi bir gelenek olarak benimsenmiştir. Bu yüzden İslam dünyasında meşhur seyyahlar yetişmiştir. Bilindiği gibi Müslüman seyyahların en meşhuru, Şemseddin (1304-1368) olarak da bilinen İbn Battûta'dır. O, Berberi-Faslı Müslüman bir seyyahtır ve gezdiği yerleri seyahatnamesinde anlatmaktadır. İbn Battuta otuz yıllık bir süre içinde, İslam dünyasının pek çok yerini olduğu kadar, Müslüman olmayan yerleri de gezmiş, Kuzey Afrika, Batı Afrika, Güney Avrupa, Doğu Avrupa, Güney Asya, Orta Asya ve Çin'e değin pek çok yeri gezmiştir. Bu gezileriyle, yakınçağdaşı Morco Polo'nun üç katı yere seyahat ederek onu geçmiştir. Bu yüzden İbn Battuta, tüm zamanların en büyük seyyahı olarak kabul edilir. Dindar bir kişi olarak İbn Battûta, seyahatleri boyunca, gittiği yerlerin dini özelliklerini ve dini grupları öğrenmeye büyük özen göstermiş; din adamları ve dini gruplarla sıkı ilişkiler kurmuş, ayrıca dini otoriteleri ziyaret ederek onlardan bilgiler aktarmıştır. Bunlarla da yetinmeyen İbn Battûta, gezdiği yerler hakkında Hz. Peygamber'den rivayet edilen hadisler var ise onları da zikretmiştir. Bu nedenle onun seyahatnamesi, dönemindeki ortaçağ İslam coğrafyasını, sosyo-kültürel ve ekonomik özelliklerini olduğu kadar, dönemin Müslümanlarının yaşamları, uygarlık düzeyleri ve Hz. Muhammed'in mekânlara, kişilere ve Müslüman yaşamına ilişkin olarak söylediği sözleri anlamamıza da katkılar sağlayacak niteliktedir. Şu halde, İbn Battuta'nın çalışmaları, hadis ve sünnet açısından da önemli bir kaynak durumundadır

HADITH CULTURE IN TRAVELOGUES: THE CASE OF IBN BATTUTA

Books of Travels are one of the most important sources of Islamic history and religious life; because they have important functions in terms of their transport of the historical, geographical and socio-cultural characteristics of a certain time to the present day. Travelling is also an important tradition in Islamic culture; because of travelling is a good way to expand the horizons of knowledge and experience. As it’s known, Ibn Battuta also known as Shams ad-Din (1304–1368 or 1369), was a Berber Muslim Moroccan explorer, known for his extensive travels, accounts of which were published in the Rihla. Over a period of thirty years, he visited most of the known Islamic world as well as many non-Muslim lands; his journeys including trips to North Africa, West Africa, Southern Europe and Eastern Europe in the West, and to the Middle East, South Asia, Central Asia, and China in the East, a distance surpassing threefold his near-contemporary Marco Polo. For this reason Ibn Battuta is considered one of the greatest travelers of all time. As a devout person Ibn Battuta during his travels tried to learn all of the characteristics of religious and religious organizations wherever he went and established close contacts with religious people and organizations, also visited sacred-religious authorities and besides gave place to the hadith narrations about this places in his book. In his travelogues, which help as to understand the medieval Islamic geography his time period, as well as information on socio-cultural and economical life of Muslim communities, reflections of Muslim civilization and sunnah and hadiths of Prophet Muhammad to the religious and general public life and religious persons had narrated. For this reason, İbn Battuta’s works are one of the important sources in terms of hadith and sunnah in studies

PDF

___

ABDERÎ Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Ahmed (1426/2005), Rihletü‟l-Abderî, tahk. Ali Ġbrahim Kurdî, DımeĢk, Dâru Sa‟dettîn.

ABDURREZZÂK Ebu Bekir b. Hemmam es-San'ânî (1403/1983), el-Musannef, tahk. Habiburramhman el-A‟zamî, Beyrut, el-Meclisu‟l-ilmî.

ACLÛNÎ Ġsmail b. Muhammed (1351), KeĢfu'l-Hafâ, Beyrut, 1351, Mektebetü‟l-kudsî. ALĠYYU‟L-KÂRÎ Nureddin Ali b. Muhammed b. Sultan (ts), el-Esrârul-Merfûa fi‟l-Ahbâri‟lMevdûa, tahk. Muhammed es-Sebbâğ, Beyrut, Dâru‟l-emâne.

AYKUT A. Sait (1999), “Ġbn Battûta”, DĠA, c. 19, ss. 361-368, Ġstanbul, Diyanet Vakfı yayınları.

AYKUT A. Sait (2000), A. Sait, Ġbn Battûta Seyahatnamesi, Ġstanbul, Yapı Kredi Yayınları.

BEGÂVÎ Ebu Muhammed Hüseyin b. Mes'ûd b. Muhammed (1403/1983), ġerhu‟s-Sünne, tahk.

ġuayb el-Arnaût, Muhammed Züheyr eĢ-ġâvîĢ, DımeĢk-Beyrut, el-Mektebetü‟l-Ġslâmî.

BEYHAKÎ, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyn b. Ali (1408/1988), Delâilu‟n-nübüvve, tahk. Abdulmu‟tî Kal‟acî, Beyrut, Dâru‟l-kutubi‟l-ilmiyye-Dâru‟r-reyyân li‟t-turâs.

BEYHAKÎ (1413/1993), el-Esmâ ve‟s-Sıfât, tahk. Abdullah b. Muhammed el-HâĢidî, Cidde, Mektebetü‟s-sevâdî.

BEZZÂR Ebu Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik, (1988), Müsned, tahk. Mahfûzurrahman Zeynullah, el-Medînetü‟l-Münevvere, Mektebetü‟l-ulûm ve‟l-hikme.

BĠROL Nurettin (1991), Ġbn Battûta'ya Göre DeĢt-i Kıpçak ve Türkistan, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

BUHÂRÎ Ebû Abdullah Muhammed b. Ġsmail (1413/1992), Sahîh, Ġstanbul, Çağrı Yayınları. CÂRĠM, Fuad (1966), Marko Polo ve Ġbn Battûta, Ġstanbul.

ÇAKMAKÇI Cevdet (2006), Ġbn Battûta Seyâhatnâmesi'nde Türkçe Kelimeler, Ankara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi, 47, sayı I, s. 159-168.

ÇETĠN Abdülbaki (2006), “On Dördüncü Yüzyıla Ait Anonim Hadis Kitabı Olarak Bilinen Türkçe Eser Üzerine”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Dergisi, S. 19, s. 109-123.

DÂRĠMÎ Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman (1413/1992), Sünen, Ġstanbul, Çağrı Yayınları.

DERVĠġ EL-HÛT Ebû Abdurrahman Muhammed (1418/1997), Esne‟l-metâlib fî ehâdîsi muhtelifi‟l-merâtib, tahk. Mustafa Abdülkâdir Atâ, Beyrut, Dâru‟l-kutubi‟l-ilmiyye.

DEYLEMÎ, Ebû ġüca' ġîrûye el-Hemedânî (1406/1986), el-Firdevs bi me‟sûri‟l-hitâb, es-Saîd Besyûnî Zağlûl, Beyrut, Dâru‟l-kutubi‟l-ilmiyye.

DĠYARBEKRÎ Hüseyn b. Muhammed b. Hasen (ts), Tarihu‟l-hamîs fî ahvali enfesi‟n-Nefîs, Beyrut, Dâru Sâdir.

EBÛ DÂVÛD Süleyman b. EĢ‟as es-Sicistânî (1413/1992), Sünen, Ġstanbul, Çağrı Yayınları, Çağrı Yayınları.

EBÛ DÂVÛD ET-TAYÂLĠSÎ Süleymân bin Dâvûd bin el-Cârûd (1419/1999), Müsned, tak. Muhammed b. Abdulmuhsin et-Turkî, Mısır, Dâru Hicr.

EBU‟L-ARAB ET-TEMÎMÎ Muhammed b. Ahmed (ts.), Tabakâtü Ulemâi Ġfrîkıyye, Beyrut, Dâru‟l-kitâbi‟l-Lübnânî.

EBU‟L-HASEN ER-RĠB‟Î (1950), Fezâilu‟Ģ-ġam ve‟d-DımeĢk, tahk. Salahaddin el-Müncid, DımeĢk, Matbûâtu‟l-mecmai‟l-ilmi‟l-Arabî.

EĞRĠ Sadettin (2004), “Ġbn Battûta'ya Göre Batı Anadolu‟daki Tasavvufî Kurumlar”, Bursa‟da Dünden Bugüne Tasavvuf Kültürü-3, ss. 125-134, Bursa.

ÂCURRÎ Muhammed b. Huseyn el-Âcurrî (1420/1999), eĢ-ġerîa, tahk. Abdullah b. Ömer b. Süleyman ed-Demîcî, Riyad, Dâru‟l-vatan.

ELBÂNÎ Muhammed Nâsıruddin, (Sahîh, ts), Sahîhu‟l-Câmii‟s-Sağîr ve ziyâdâtühu, el-Mektebu‟lĠslâmî.

ELBÂNÎ (1415/1995), Silsiletü‟l-Ehâdîsi‟s-Sahîhati ve Ģey‟un min fıkhihâ ve fevâidihâ, Riyad, Mektebetü‟l-meârif.

ELBÂNÎ (1422), es-Semeru‟l-mustetâb fi fıkhi‟s-sünneti ve‟l-kitab, byy. Ğarrâs.

ELBÂNÎ (Tahzîr, ts.), Tahzîru‟s-sâcid min ittihazi‟l-kubûri mesâcid, Beyrut, el-Mektebetü‟lĠslâmî.

EZRAKÎ Ebü'l-Velîd Muhammed b. Abdillâh b. Ahmed (ts.) Ahbâru Mekke ve mâ câ'e fîhâ mine'1-âsâr, tahk. RüĢdî Salih Melhas, Beyrut, Dâru‟l-Endelüs.

FAKĠHÎ Ebu Abdillah Muhammed b. Ġshak b. Abbas (1414), Ahbâru Mekke fî kadîmi‟d-dehr ve hadîsih, tahk. Abdülmâlik Abdullah DüheyĢ, Beyrut, Dâru Hıdr.

FETTENÎ Muhammed Tahir b. Ali el-Hindî, (1343), Tezkiretü‟l-Mevzûât, Ġdâretu‟t-tıbâati‟lmünîriyye.

GAZZALÎ Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, (ts), Ġhyâu Ulûmi‟d-Dîn, Beyrut, Dâru‟lma‟rife.

HÂKĠM EN-NÎSÂBÛRÎ, Muhammed b. Abdillah, (1411/1990), el-Müstedrek ale‟s-Sahîhayn, tahk. Mustafa Abdülkâdir Atâ, Beyrut, Dâru‟l-kutubi‟l-ilmiyye.

HEYSEMÎ Ali b. Ebî Bekr, (ts.), el-Maksadu‟l-„alâ fî zevâidi Ebî Ya‟lâ el-Mevsılî, tahk. Seyyid Kisrâvî Hasen, Beyrut, Dâru‟l-kutubi‟l-ilmiyye.

IRAKÎ Ebü'l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. Hüseyn b. Abdirrahmân (1426/2005), el-Muğnî an Hamli‟l-esfârfi‟l-esfâr fî tahrîci mâ fi‟l-Ġhyâi mine‟l-ahbâr, Beyrut, Dâru‟bnü Hazm.

ĠBN ASÂKĠR Ali bin Hasen bin Hibetullah bin Abdullah bin Hüseyn ed-DımeĢkî (1415/1995), Tarihu DımeĢk, tahk. Amr b. Ğarâme el-Amrî, Daru‟l-fikr.

ĠBN BATTÛTA, Ebû Abdullah ġemseddin Muhammed Abdullah (1417/1997), Tuhfetu‟n-Nuzzâr fî Ğarâibi‟l-Emsâr ve‟l-Esfâr, tahk. Abdülhadi et-Tazi, Rabat, Akademiyyetü‟lMemleketü‟l-Mağribiyye.

ĠBN BEġRÂN Ebu‟l-Kâsım Abdülmelik b. Muhammed b. Abdullah (1418/1997) el-Emâlî, Riyad, Dâru‟l-vatan.

ĠBN CEVZÎ Ebu‟l-Ferec Abdurrahman (1401/1981), el-Ġlelü‟l-Mütenâhiye fi‟l-Ehâdîsi‟l-vâhiye, tahk. ĠrĢadülhak el-Eserî, Faysalâbâd, Ġdâretü‟l-ulûmi‟l-eseriyye.

ĠBN CEVZÎ (1386/1966), Mevzûât, tahk. Abdurrahman Muhammed Osman, el-Mektebetü‟sselefiyye.

ĠBN CEVZÎ (ts), Târîhu Beyti‟l-Makdis, Mektebetü‟s-sikâfeti‟d-diniyye, . ĠBN CÜBEYR Muhammed bin Ahmed (ts.), Rihle, Beyrut, Dâru‟l-hilâl.

ĠBN EBÎ ġEYBE Abdullah b. Muhammed, (1409/1989), Musannef, tahk. Kemal Yusuf el-Hût, Riyad, Mektebetü‟r-rüĢd.

ĠBN EBĠ‟D-DÜNYÂ Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd (1417/1997), Kasru‟l-emel, tahk. Muhammed Hayr Ramazan Yusûf, Beyrut, Dâru‟bnü Hazm.

ĠBN HACER Ahmed b. Ali el-Askalânî, (1392/1972), ed-Dureru‟l-Kâmine fî A'yâni'l-Mieti'sSâmine, tahk. Muhammed Abdulmuîd Han, Haydarabad, Meclisu dâireti‟l-meârifi‟lUsmâniyye.

ĠBN HACER (1390/1971), Lisân‟ül-mîzân, Beyrut, Muessesetu‟l-A‟lemî.

ĠBN HANBEL Ahmed b. Hanbel (1421/2001), Müsned, tahk. ġuayb el-Arnaût, Âdil MürĢid vdğ. , Müessesetü‟r-risâle.

ĠBN HĠBBÂN Ebû Hâtim el-Bustî, (1396), el-Mecrûhîn mine‟l-Muhaddisîn ve‟d-Duafâi ve‟lMetrûkîn, tahk. Mahmud Ġbrahim Zâyed, Haleb, Dâru‟l-va‟yi.

ĠBN HUZEYME Muhammed b. Ġshâk en-Nîsâbûrî, (ts.), Sahîh, (I-IV), thk. Muhammed Mustafa el-Â‟zamî, Beyrut, el-Mektebü‟l-Ġslâmî.

ĠBN KAYYĠM EL-CEVZĠYYE (1415/1994), Zâdü'l-Meâd fî Hedyi Hayri'l-Ġbâd, Beyrut, Müessesetü‟r-risâle.

ĠBN KESÎR Ebu‟l-Fidâ, (1407/1986), el-Bidâye ve‟n-Nihâye, Daru‟l-fikr, .

ĠBN KESÎR 1411/1991, Müsnedü‟l-Fârûk emîri‟l-mü‟minîn Ebî Hafs Ömer b. el-Hattâb ve akvâlühû „alâ ebvâbi‟l-„ilm, tahk. Abdulmu‟tî Kal‟acî, el-Mansûre, Dâru‟l-vefâ.

ĠBN MÂCE Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd (1413/1992), Sünen, Ġstanbul, Çağrı Yayınları.

ĠBN SA'D Muhammed b. Sa‟d b. Menî‟ Ebû Abdullah el-Basrî ez-Zührî (1968), et-Tabakâtu‟lkübrâ, thk. Ġhsan Abbas, Beyrut, Dâru Sâdir.

ĠBN SÛDE Abdüsselam b. Abdulkadir b. Sûde (1418/1997), Delîlü Müerrihi‟l-Mağribi‟l-Aksâ, Beyrut, Dâru‟l-fikr.

ĠBN ġÂHÎN Ebu Hafs Ömer b. Ahmed (1424/2004), et-Tergîb fî fedâili‟l-A‟mâl ve sevâbü zalik, tahk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan Ġsmail, Beyrut, Dâru‟l-kutubi‟l-ilmiyye.

ĠBNU‟N-NECCÂR (ts.), ed-Durratü‟s-semîne fî ahbâri‟l-Medîne, tahk. Hüseyin Muhammed Ali ġükrî, byy. Dâru‟l-fikr.

ĠBNÜ'L-HATÎB, Lisanüddîn Muhammed b. Abdullâh b. Saîd (1424), el-Ġhâta fî Ahbâri Garnâta, Beyrut, Dâru‟l-kutubi‟l-ilmiyye.

KAFESOĞLU Ġbrahim (1977), “Ġbn Battûta”, Ġslam Ansiklopedisi, ĠA, V/II, ss. 708-711, Ġstanbul. MÂLĠK b. Enes (1413/1992), el-Muvatta‟, Ġstanbul, Çağrı Yayınları.

MAKDĠSÎ Ziyauddin Muhammed b. Abdulvahid (1405/1988), Fedâilu Beyti‟l-Makdis, tahk. Muhammed Mutîğ el-Hâfız, DımeĢk, Dâru‟l-fikr.

MÜNZĠRÎ Ebû Muhammed Abdülâzim (1417), et-Terğîb ve‟t-Terhîb, tahk. Ġbrahim ġemsuddin, Beyrut, Dâru‟l-kutubi‟l-ilmiyye.

MÜSLĠM Ebû Hüseyin Müslim b. Haccac (1413/1992), Sahîh, Ġstanbul, Çağrı Yayınları.

NESÂÎ Ebû Abdurrahman Ahmed b. ġuayb (1413/1992), Sünen, Ġstanbul, Çağrı Yayınları.

PARMAKSIZOĞLU Ġsmet (1971), Ġbn Battûta Seyâhatından Seçmeler, Ġstanbul.

ES-SAFÛRÎ Abdurrahman b. Abdusselam es-Safûrî (1283), Nüzhetü‟l-mecâlis ve müntehabu‟nnefâis, Mısır, el-Matbaatu‟l-Kâsitiliyye.

SEMHÛDÎ, Nuruddîn Ali b. Ahmed (1419/1998), el-Vefâu‟l-vefâ bi ahbâri dari‟l-Mustafâ, Beyrut, Dâru‟l-kutubi‟l-ilmiyye.

ġEKER Mehmet (1993), Ġbn Battûta 'ya Göre Anadolu'nun Sosyal-Kültürel ve Ġktisadi Hayatı ile Ahîlik, Ankara.

ġEVKÂNÎ Muhammed Ali (ts.), el-Fevâidu'l-Mecmûa fi‟l-Ehâdîsi‟l-mevdûa, tahk. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî el-Yemânî, Beyrut, Dâru‟l-kutubi‟l-ilmiyye.

TABERÂNÎ Süleyman b. Ahmed (ts.), el-Mu‟cemu‟l-Evsât, Târık b. Ivedullah b. Muhammed, Abdulmuhsin b. Ġbrahim el-Huseynî, Kahire, Dâru‟l-Harameyn.

TABERÂNÎ (1405/1984), Müsnedü‟Ģ-ġâmiyyûn, tahk. Hamdî b. Abdülmecîd es-Selefî, Beyrut, Müessesetü‟r-risâle.

TĠRMĠZÎ Ebû Ġsâ Muhammed b. Ġsâ (1413/1992), Sünen, Ġstanbul, Çağrı Yayınları.

ZEHEBÎ Muhammed b. Ahmed (1419/1998), Tezkiratü‟l-Huffâz, Beyrut, Dâru‟l-kutubi‟l-ilmiyye.