ŞEBİKARAHİSAR’DA METRUK BİR MABET: TAŞ MESCİT

Şebinkarahisar'da Osmanlı öncesinin, bilinen ilk İslam mabedi olma özelliği taşıyan Taş Mescit, Vakıf kayıtlarına göre Behramşah hanedanından Melik Ahmed Bey oğlu Melik Hasan Bey'in idaresi zamanında, 1418'de Kebfuniyeli Mehmed bin Abdullah adlı bir hayır sever tarafından yaptırılmıştır. Döneminin iskân politikası gereği kasaba merkezinin dış çeperinde inşa edilmiş olan Taş Mescit'in çevresinde gelişen imar faaliyetleri, Osmanlı döneminde "Mahalle-i Taş Mescid" adıyla müstakil bir iskân alanını ortaya çıkarmış olup, mescidin giderleri için kasaba içinden ve civar köylerden çok sayıda taşınmaz mescide vakfedilmiştir. Yapıldığı dönemde önemli bir misyona sahip olan bu küçük yapı hakkında bilgi veren yayınların pek çoğunda, arşiv verilerine dayanmaksızın kısıtlı bilgilerle eksik ve hatta hatalı tanımlamalarda bulunulmuştur. 1418 tarihli bir vakfiyeden 1940 yılındaki tapu işlemine kadar değişik arşiv materyallerinde mescit ile ilgili çok sayıda veri yer almakta ve bu veriler yapının tarihi serüvenini açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Küçük boyutlu ve kare planlı bir yapı olan mescit, özellikle beşik tonozlu örtü sistemi ile mescit mimarisinde ünik bir örnek olarak karşımıza çıkar. Gerek bu özelliği gerekse Şebinkarahisar tarihi topografyasındaki konumu itibarı ile mescidin müstakil bir bina değil, zaviyeye ait yapılardan biri olduğu değerlendirilmektedir. 1915 Ermeni olayları ve 1939 depreminde ağır hasar görmüş olan yapı, 1988 yılında örtü sisteminin çökmesiyle günümüze moloz yığını halinde ulaşmıştır. Bu süreçte, batı duvarındaki kaplama malzemesi olarak kullanılan dörtgen şekilli kesme taşların sökülerek başka yapılara nakledildiği, mihrabından kalan parçaların Müftü Camisi'nin mihrabının inşasında kullanıldığı tespit edilmiştir. Giresun genelindeki Osmanlı öncesi dönemlerden kalma birkaç İslam yapısından biri olan Taş Mescit'in tarihi serüveni, mimari biçimlenişi ve özgün şekline dair restitüsyon denemesi bu yazının konusunu oluşturmuştur

A FORSAKEN TEMPLE IN SEBİNKARAHİSAR: TAS MESCİT

According to foundation records, Tas Mescit, known as the first Islam temple before Ottoman era in Sebinkarahisar, was founded by a benevolent man KebfuniyeliMehmed bin Abdullah, in 1418 under the rule of Melik Hasan Bey, son of Melik Ahmed Bey from Behramsah family. Due to settling policy, reconstruction activities around Tas Mescit, revealed a separate settling area, called by the name “Mahalle-i Taş Mescid” in Ottoman period. Moreover, a number of properties gathered from inside the town and the villages around were made over to the mosque for its expenses. However, several false and lacking definitions have been given by the publishers to date about this little structure with an important mission considering only little information which is not based on archived data. There is a great number of data about the mosque on several different archived materials ranging from a shatter of a waqf from 1418 to the title deed transactions in 1940. This valuable information bluntly sheds light on the historical journey of this mosque. This small sized and square construction sets a unique example to mosque architecture especially with its cradle pendentive integumentary system. With it’s this feature and location in historical Sebinkarahisar topography, we assert that the mosque is not a separate building, but a construction belonging to a hermitage. Being damaged during the Armenian events in 1915 and by the earthquake in 1939, the construction reached the present day as debris following the downfall of integumentary system in 1988. We have also identified that in this period the quadrilateral shaped stones used as a covering material on the west wall were dismantled and transferred to other structures around, and the residual parts from its mihrab were used in the construction of Muftu Mosque. Being one of few Islam constructions remained from the era before Ottoman around Giresun neighborhood, Tas Mescit’s journey, its architectural design and restitution trial on its unique shape have composed the subject of this article

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (=BOA)
Tapu Tahrir Defter (=TT), nr. 37, s. 820; nr. 255, s. 10-11; nr. 387, s. 575; nr. 478, s. 22-29; nr. 557, s. 8.
Evkaf Defteri (=EV. d), nr. 14852, s. 3-4; nr. 21957.
Ali Emiri, Sultan I. Mahmud (=AE. SMHD. I), nr. 230 / 18380.
Nüfus Defteri (=NFS.d, nr. 1060, s. 35).
Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (=VGM)
Vakıf Defteri (=VD), nr.2113, s. 333-334; nr. 484, s. 411 / 38; nr. 484, s. 411 / 38; nr. 582, s. 192/126; nr. 4606/51; nr.1107-104/4, s. 178.
Hurufat Defteri (=HD), nr. 1107-104/2, s. 177; nr. 1107-104/5, s. 181; nr. 555 / 44, s. 137; nr. 1107- 104/6, s. 182.
Şebinkarahisar Tapu Müdürlüğü Arşivi, Defter no. 39, s. 12.
Abdizâde Hüseyin Hüsameddin Efendi, (2007), Amasya Tarihi, III, (Haz: M. Aydın-G. Aydın), Amasya.
Acun, Fatma, (2006), Karahisar-ı Şarkî ve Koyluhisar Kazaları Örneğinde Osmanlı Taşra İdaresi (1485-1569), Ankara.
Acun, Fatma-ÖZ, Mehmet,(2008), Orta Karadeniz Tarihinin Kaynakları, VII, Ankara.
Acun, Fatma, (2001), “Osmanlı Döneminde Anadolu Şehirlerinin Gelişmesinde Devletin Rolü: Karahisar Örneği”, Belleten, C. LXV, (Ankara), 161-192.
Acun, Fatma, “Şebinkarahisar”, DİA, c. 38, s. 395.
Aziz B. Erdişir-İ Esterebadî, (1990), Bezm u Rezm, (terc: M. Öztürk), Ankara.
Barkan Ömer Lütfi, (1942), “İstila Devrinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi II, Ankara, s. 279-303.
Bozkurt Tolga, “Konya-Hatunsaray (Lystra) ve Çevresindeki Cami ve Mescitler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 55,1 (2015), 1-54.
Çalık, Ünsal, (2016), Tarih İçinde Şebinkarahisar, Bursa.
Fatsa, Mehmet, (2008), Giresun Yöresinde Osmanlı vakıfları ve Vakıf Eserler, Giresun. GÖDE, Kemal, (2000), “Şarkikarahisar Hâkimi Kılıçarslan’ın Faaliyetleri”, Şebinkarahisar I. Tarih ve Kültür Sempozyumu, İstanbul.
Göde, Kemal, (1995), “Eretnaoğulları”, DİA, XI, s. 295-296.
Gündoğdu, Hamza-vd, (2005), Anadolu Kültür Mirasında Şebinkarahisar, İstanbul.
Okutan, Hasan Tahsin, (1949), Şebinkarahisar ve Civarı (Coğrafya, Tarih, Folklor), Giresun.
Karpuz, Haşim, (1989) Şebinkarahisar, Ankara.
Giresun İl Özel İdare Dergisi, (İstanbul 2017), Sayı 9, s. 43.
Yurt Ansiklopedisi, V, s. 3184;