ESKİ YAKINDOĞU’DAN OSMANLI’YA KAÇAK KÖLELİĞİN TARİHYAZIMI VE ÜSKÜDAR’DA KAÇAK KÖLELER (1523-1529)

İnsanlık tarihinin en eski ve eski olduğu kadar en acı ve kötü uygulamalarından birisi köleliktir. Kişiyi hürriyetinden yoksun bırakma ve emeğinin sömürülmesi olarak tanımlanabilecek olan kölelik ne kadar eskiyse kölelerin hürriyetlerine kavuşma arzusu başta olmak üzere diğer farklı sebeplerle efendilerinden kaçma girişiminde bulunmaları da o kadar eskidir. Bu çalışma esas itibariyle iki ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde kısaca Eski Yakındoğu olarak adlandırabileceğimiz coğrafyada kurulmuş olan bazı devletlerde kaçak kölelik ile ilgili kayıtlar incelenmiştir. Kölenin efendisinden kaçması bir suç olarak kabul edildiği için daha çok hukuk metinlerinde karşımıza çıkan bu kavramın neleri kapsadığı, kaçak kölelerin bulunması, sahiplerine teslim edilmesi, barındırılması, köle sahibinin köleyi bulana bir ücret ödemesi, kaçak köleliğin engellenmesinde alınacak önlemler, devletin bu konudaki fonksiyonları ve yaptırımları değerlendirilmiştir. İkinci bölümde ise Osmanlı hukukunda kaçak kölelerin durumuna değinilerek, en azından coğrafi ve kültürel olarak kendisinden önce yaşamış olan devletlerin geleneklerini sürdüren Osmanlı Devleti'nde Üsküdar Kadılığının sınırları içerisine giren bölgede yakalanan kaçak köleler üzerinde durulmuştur. Belgelerden edindiğimiz bilgiler ışığında Üsküdar'da yakalanıp mahkeme tarafından kayda geçirilen kölelerin milliyetleri, kim veya kimler tarafından yakalandıkları, fiziki özellikleri, üzerlerindeki kıyafetleri ve taşıdıkları eşyaları, kime teslim edildikleri ve kendilerine ne kadar nafaka bağlandığı, sahiplerinin kim olduğu, nereden kaçtıkları ve eğer müddet-i örfiyeleri dolup satıldılarsa kime, ne kadara satıldıkları hakkında yorumlar yapılmıştır. Ayrıca belgelerin bize çok sınırlı bilgi verdiği konularda boşluklar doldurulmaya çalışılmıştır. Görülen o ki kaçak kölelerin kaydedilmesi ve uygulanan prosedür ile ilgili eski dönemlerde başlayan gelenek devletten devlete geçmiş ve Osmanlı Döneminde bu uygulama sürdürülmüştür

HISTORIOGRAPHY OF FUGITIVE SLAVES FROM ANCIENT NEAR EAST TO OTTOMAN EMPIRE AND FUGITIVE SLAVES IN ÜSKÜDAR

Slavery is one of the oldest and beside being old the crulest and the worst practice of the history of humankind. Slavery, which can be described as divesting one’s freedom and the exploitation of the labour force is old as flight attempts of slaves from their masters due to especially the desire of freedom with many other reasons. This study consists of two main sections. In the first section entries on fugitive slaves in some states of the region that is called Ancient Near East are investigated. Extent of the term, detection of fugitive slaves, their deliverence to their masters, their accommodation, the payment to the tracker of fugitive slaves, measurements to prevent running away, enforcements and practices of the states on the subject are evaluated according to records in legal documents as a result of states attitude against running away was a crime. In the second section the case of fugitive slaves in Ottoman law is mentioned. As maintaining a tradation of former states at least in a geographical and a cultural sense, fugitive slaves in Ottoman Empire, specificially in the jurisdiction of the Kadı of Üsküdar, is analyzed. Subjects like the nationalities of the fugitive slaves that is captured and legally recorded in Uskudar, their captors, appearances, their clothes and the items they carry, who they had delivered to, how much aliment they got paid, their owners, where they had escaped from, and if they had served their period by custom and sold, how much fee they had sold for is evaluated according to the documents. Furtheremore, some blank points on the subject which the documents lack to enlight are tried to disclosed. Apparently, recording the fugitive slaves and practices against them began with ancient periods and went through state to state and finally had past to Ottoman Empire

PDF

___

5 Numaralı Üsküdar Şer῾iye Sicili
Akgündüz, Ahmed. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, 1. Kitap, OSAV, İstanbul 1990.
Aydın, Nafiz. Hamurabi Yasaları, Alfa Yayınları, İstanbul 2017.
Bellen, Heinz. Studien zur Sklavenflucht im römischen Kaiserreich, Wiesbaden: Steiner 1971.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhıyye Kamusu, c. IV, Bilmen Yayınevi, İstanbul 1976.
Bozkurt, Gülnihal. “Eski Hukuk Sistemlerinde Kölelik”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 38, Sayı: 1, 1981.
Bradley, Keith. Slavery and Society at Rome, Cambridge University Press 1994.
Düzdağ, Mehmet Ertuğrul. Şeyhüislâm Ebussuud Efendinin Fetvâları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, Enderun Kitabevi, İstanbul 1972.
El-Mavsili, el-İhtiyar Metni el Muhtâr li῾l Fetvâ, (Ter. Celal Yeniçeri, Şamil Yayınevi, İstanbul 2013.
Faroqhi, Suraiya. Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam, 4.bs., (çev. Elif Kılıç), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012.
Favazza, Armando. “Psikiyatrik Bilimadamı ve Psikanalist”, Kaplan&Sadock’s Comprehensive Textbook of Psychiatry, c. I, (ed. Benjamin Sadock-Virginia Sadock), 8. bs., Güneş Kitabevi, İstanbul 2007.
Herodotos, Tarih, (çev. Müntekim Ökmen), İş Bankası Yayınları, IV. Bs., İstanbul 2007.
Imparati, Fiorella. Hitit Yasaları, Ankara 1992.
Llewelyn, Stephen. “P. Harris I 62 and The Pursuit of Fugitive Slaves”, Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik, Bd 118 (1997).
Llewelyn, Stephen. “P. Harris I 62 and The Pursuit of Fugitive Slaves”, Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik, Bd 118 (1997).
M. Carmichael, Calum. The Laws of Deuteronomy, Wipf and Stock Publishers, Eugene 2008.
Malay, Hasan. Çağlar Boyu Kölelik, Gündoğan Yayınları, İstanbul 2010.
Mehmed Arif, “Kanunname-i Al-i Osman”, Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası, ilave, İstanbul 1330.
Montet, Pierre. Everyday Life in Egypt, University of Pennsylvania Press Philadelphia, 1981.
Osmanlıda Bir Köle, Brettenli Michael Heberer’in Anıları 1585-1588, (çev. Türkis Noyan), 2. Bs., Kitap Yayınevi, İstanbul 2010.
Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1993.
Petronius, Satyricon, (çev. F. Gül Özaktürk), Dost Kitabevi, Ankara, 2003.
Roth, Martha T. Law Collections from Mesopotamia and Asia Minor, second edition, Scholar Press, Atlanta 1997.
Sak, İzzet. Şer῾iye Sicillerine Göre Sosyal ve Ekonomik Hayatta Köleler (17. ve 18. Yüzyıllar), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 1992.
Scarpa, Silvia. Trafficking in Human Beings Modern Slavery, Oxford University Press Inc., New York 2008.
Seng, Yvonne J. “Fugitives and Factotums: Slaves in Early Sixteenth-Century Istanbul”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 39, No. 2 (1996).
Şen, Ömer. Osmanlı’da Köle Olmak, Kapı Yayınları, İstanbul 2007.
Şener, Abdülkadir. “Âbık”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. I, İstanbul 1988.
Şeyhülislam Feyzullah Efendi, Fetâvâ-yı Feyziye, (Haz. Süleyman Kaya), Klasik Yayınları, İstanbul 2009.
Şeyhülislam Yenişehirli Abdullah Efendi, Behcet’ül Fetâvâ, Matbaa-yı Amire, İstanbul 1269.
Tak, Ekrem. “1513-1520 Tarihli Üsküdar Kadı Siciline Göre Kaçkın Köleler”, Üsküdar Sempozyumu Bildiriler II, Cilt: 1, İstanbul 2005.
The Cambridge World History of Slavery, Volume 1, Edited by Keith Bradley and Paul Cartledge, Cambridge University Press, 2011.
Toledano, Ehud R. Suskun ve Yokmuşçasına İslam Ortadoğu’sunda Kölelik Bağları, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, (çev. Y. Hakan Erdem), İstanbul 2010.
Tosun Mebrure- Yalvaç, Kadriye. Sümer, Babil, Assur Kanunları ve Ammi Şaduqa Fermanı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 3. Baskı, Ankara 2002.
Tsai, Daisy Yulin. Human Rights in Deuteronomy: With Special Focus on Slave Laws, Walter de Gruyter, Berlin 2014.
Üçel-Aybet, Gülgün. Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları (1530-1699), İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
Westbrook, Raymond. “Slave and Master in Ancient Near Eastern Law”, Chicago-Kent Law Review, (1995).
Westermann, William Linn. The Slave Systems of Greek and Roman Antiquity, Philadelphia 1955.
Wiedemann, Thomas. Greek and Roman Slavery, Taylor & Francis e-Library, 2005. Yiğit, Turgut. “Çivi Yazılı Tabletlerde Kölelik”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3/2, 1999.
Yüksel, Hasan. Vakfiyelere Göre Osmanlı Toplumunda Aile, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, c. II, Ankara 1992.
Zilfi, Madeline C. Women and Slavery in the Late Ottoman Empire, Cambridge University Press, 2010.