SAİT FAİK’İN “SİNAĞRİT BABA” ADLI ÖYKÜSÜNE METİN DİLBİLİMSEL BİR YAKLAŞIM

"Metin" (text) hem edebiyatta hem dilbilimde sıkça kullanılan bir terimdir. Bu terim için birbirinden biraz farklı tanımlamalar yapılsa da metin olmanın belirli ölçütleri olduğu konusunda fikir birliğine varılabilmektedir. Metin dilbilimciler, eksiksiz bir metnin bağlaşıklık, tutarlılık, amaçlılık, kabul edilebilirlik, durumsallık, bilgisellik ve metinler arası ilişki kurallarına uygun olması gerektiği konusunda fikir birliği içindedir. Metin çözümlemeleri alanında, metin dilbilim ve işlevsel dilbilgisi (functional grammar) genellikle metindeki tutarlılık ilişkilerini ve konu gelişimi kalıpları aracılığıyla paragraf yapısının nasıl düzenlenebildiğini belirlemeye çalışmaktadır. Metinselliği belirlemede ve bir metni çözümlemede öne çıkan en önemli iki ölçüt, küçük ve büyük ölçekli yapı olarak da bilinen bağlaşıklık ve tutarlılıktır. Küçük ölçekli yapıda yerel bağlaşıklık oluşturan dilsel düzenlemeler, büyük ölçekli yapıda genel anlamın oluşmasını sağlayan konu gelişimini göstermek üzere kullanılmaktadırlar. Bu nedenle, "metinlerin 'yapısal', 'anlamsal' ve 'işlevsel' açıdan irdelenebilmesi, büyük ölçekli yapı ölçütleriyle çözümlemeler yapılmasını zorunlu kılmaktadır. Tam da bu noktada, "Sait Faik'in Sinağrit Baba Adlı Öyküsüne Metin Dilbilimsel Bir Yaklaşım" başlıklı bu çalışmada, yüzey yapıda metnin kurgulanış biçimi, diğer bir deyişle yapısal özellikleri bağlaşıklık; derin yapıda metnin genel anlamını yansıtan ve metnin içeriğini oluşturan özellikler ise tutarlılık başlığı altında ele alınacaktır. Metin dilbilimsel bağlaşıklık' ve tutarlılığın "Sinağrit Baba" adlı öyküde nasıl gerçekleştiği ve metnin kendi içindeki tutarlılığı örnekler doğrultusunda değerlendirilecektir

A TEXT LINGUISTICS APPROACH TO THE SHORT STORY “SINAĞRIT BABA” BY SAIT FAIK

“Text” is a term frequently used both in literature and linguistics. Although there are slightly different definitions of the word, it is commonly agreed that there are certain criteria to being a text. Text linguists agree that a text must have coherence, consistency, intentionality, admissibility, contingency, informativity and intertextual connection. In the field of textual analysis, text linguistics and functional grammar aim to determine consistency relations and how paragraph structure can be designed through patterns of plot development. The two most important criteria in determining textuality and analyzing a text are coherence and consistency, which are also known as small and big scale structures. Linguistic regulations that create coherence in a small scale structure are used to show the development of the plot which enables the creation of general meaning in a big scale structure. For this reason, analysing texts in ‘structural’, ‘meaningful’ and ‘functional’ terms necessitate analyses through big scale criteria. In the present study titled “A Text Linguistics Approach to the Short Story Sinağrit Baba by Sait Faik, structuring of the text in surface structure or in other words its structural characteristics will be investigated in terms of coherence and the characteristics that reflect the general meaning of the text in the deep structure and constitute the contents of the text will be investigated in terms of consistency. How textual linguistic coherence and consistency are realized in the text in the short story “Sinağrit Baba” will be evaluated with examples from the story

PDF

___

AKSAN, Mustafa-AKSAN, Yeşim: “Metin Kavramı ve Tanımları”, Dilbilim Araştırmaları, Ankara 1991, s. 90-104.
AKYOL, Hayati, “Metinler Arası (Intertextuality) Okuma ve Sorular”, Bilgi Çağında Eğitim Nisan-Mayıs-Haziran 1996.
AYATA ŞENÖZ, Canan, Metindilbilim ve Türkçe, Multilingual Yay., İstanbul 2005.
COŞKUN, Eyyüp, İlköğretim Öğrencilerinin Öyküleyici Anlatımlarında Bağdaşıklık, Tutarlılık Ve Metin Elementleri (Gazi, Üniv. SBE, Doktora Tezi), Ankara 2005.
DE BEAUGRANDE, Robert Alain, Text, Discourse and Process, Norwood, NJ: Ablex 1980.
DİLİDÜZGÜN, Şükran, Türkçe Öğretiminde Metindilbilimsel Bağlamda Uygulamalı Bir Yaklaşım (Doktora Tezi), İstanbul 2010.
DOĞAN, Aksan, Anlambilim-Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi, Engin Yayınevi. Ankara 1999.
DOĞAN, Günay, Metin Bilgisi, Multilingual Yay., İstanbul 2003.
ERDEN, Aysu, Kısa Öykü ve Dilbilimsel Eleştiri, Gendaş Yay., İstanbul 2002.
GORDON, P. C., “Pronouns, Names and the Centering of Attention in and Discourse”, Cognitive Science. 17. (3), 1993, s. 311- 348.
HALLIDAY, M. A. K.,- HASAN, Ruqaiya, Cohesion in English, New York: Longman Group UK Limited, 1976.
HUBER, Emel-UZUN, Leyla Subaşı, “Metin Türü ve Yazma Edimi İlişkisi: Bilimsel Metin Yazma Edimi”, Dilbilim Araştırmaları, İstanbul 2001, s. 9-36.
KEÇİK, İlknur, Text Processing Skills of Elementary SchoolChildren: A Study Based on Expository Text Type, (Ankara, Hacettepe Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara 1991.
KEÇİK, İlknur- UZUN Leyla Subaşı, Türkçe Sözlü ve Yazılı Anlatım, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi yay. Eskişehir. 2001, 2003.
KIRAN, Ayşe, “Göndergenin Gücü ve Gerçeklik”, Dilbilim Araştırmaları, Ankara 1994, s. 236- 246.
KIRAN, Zeynel, Dilbilime Giriş, Seçkin Yayınevi, Ankara 2001.
KUDRET, Cevdet, Türk Edebiyatında Hikaye ve Roman, İnkılap Yayınevi, İstanbul, 1990, s. 116-118.
MAİNGUENEAU, D., L’Analyse du discours, Paris: Hachette 1991.
ONURSAL, İrem, Türkçe Metinlerde Bağdaşıklık ve Tutarlılık, Günümüz Dilbilim Çalışmaları, Multilingual Yay., İstanbul 2003.
ORALİŞ, Meral-ÖZİL, Şeyda, “Metindilbilimsel Yaklaşımla Yazınsal Bir Metni Çözümleme Denemesi”, Dilbilim Araştırmaları, Ankara 1992, s. 37-51.
ÖZKAN, Bülent, “Metindilbilimi, Metindilbilimsel Bağdaşıklık ve Haldun Taner’in “Onikiye Bir Var” Adlı Öyküsünde Metindilbilimsel Bağdaşıklık Görünümler”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 13/1, 2004, s. 167-182.
STODDARD, Sally, Text and Texture: Patterns of Cohesion,. Norwood, New Jersey: Alex Publishing Corporation, 1991.
TAŞIGÜZEL, Selver, “İlköğretim Türkçe Ders Kitaplarında Öğretici Nitelikli Metinlerdeki Eşdizimsel Örüntülemelerin Görünümleri”, Dil Dergisi, Sayı 125, Ankara 2004, s. 72-93.
TOKLU, Osman, Dilbilime Giriş, Akçağ Yay., Ankara 2003.
TUNCER, Tuba-ALTUNAY Banu, Doğrudan Öğretim Modeli’nde Kavram Öğretimi, Kök Yay., Ankara 2004.
UZUN, Leyla Subaşı, Orhun Yazıtlarının Metindilbilimsel Yapısı, Türk Dili Araştırmaları Dizisi-7, Simûrg Yay., Ankara 1995.
ÜSTÜNOVA, Kerime, “Cümle Çözümlemelerinde Yüzey Yapı-Derin Yapı İlişkileri” Türk Dili Dergisi, Kasım 1998, S. 563, s. 398-405.
VAN DIJK, Teun A., Studies in the Pragmatics of Discourse, Berlin/New York: Mouton Publishers, 1981.
VARDAR, BERKE, Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Multilingual Yay., İstanbul 2002.
YILMAZ, Engin-JAHİÇ, Nadira, “Vira Hikayesi Üzerine Metin Dilbilimsel Bir İnceleme”, V. Uluslar arası Dil, Yazın, Deyişbilim Sempozyumu, İstanbul 2005, 9 s.