199107

Kızılırmak Nehri akım değişimlerinin istatistiksel analizi

Bu çalışma ile ülkemiz sınırları içerisinde doğup, yine ülkemiz sınırları içerisinde denize ulaşan Kızılırmak Nehri’nin hidro-klimatik eğilimleri incelenmiştir. Kızılırmak, Sivas’ın Kızıldağ yöresinden kaynağını alır, vadi tabanındaki 3. zamana ait kırmızı renkteki kumlu-killi tortudan kızıllara boyanır. Nehir 1355 km yolculuğu sırasında 76250 km2 alanın sularını toplayarak Bafra’da verimli bir ova bırakarak Karadeniz’e ulaşır. Kızılırmak Havzası’nı kapsayacak şekilde iklimin temel iki unsuru olan sıcaklık ve yağış ile Kızılırmak’ın 4 akım ölçüm istasyonuna ait akım verilerine, korelasyon, regresyon ve trend analizleri uygulanmıştır. Genel olarak sıcaklık ile akım arasında orta derecede negatif yönlü anlamlı ilişki, yağış ile akım arasında pozitif yönlü orta derece anlamlı ilişki tespit edilmiştir. Akarsu kaynağına yakın akım ölçüm istasyonlarında anlamlılık katsayılarının daha fazla arttığı bulgusuna ulaşılmıştır. Trend analizlerine göre ise havza içerisinde seçilmiş istasyonların tamamında (6 meteoroloji istasyonu) sıcaklığın uzun yıllık seyrinde artış, yağışta ise azalma meydana gelmiştir. Geleceğe yönelik lineer trend analizlerine göre de sözkonusu eğilimlerin devam edeceği öngörüsüne ulaşılmıştır. Kızılırmak’ın akım değerlerinin uzun yıllık eğilimleri (4 akım ölçüm istasyonu) tüm kollarda ve ana akarsuda da azalma şeklinde olmuştur. Sözkonusu azalma eğilimlerinin iklimdeki salınımlarla istatistiksel sıkı ilişkiler içerisinde olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

A statistical analysis of the flow changes of Kızılırmak River

The purpose of this study was to examine the hydro-climatic trends of the Kızılırmak River which originates within the boundaries of our country and also reaches the sea within the same boundaries. Kızılırmak has its source in the Kızıldağ region of Sivas province and has a reddish color due to the red sandy-clayey residue from the tertiary period of the valley floor. The river travels a total of 1355 km and during this journey it collects the waters from an area of 76250 km2 leaving a fertile lowland in Bafra and reaches the Black Sea. Flow data from 4 flow measurement stations for the two fundamental climatic elements temperature and precipitation covering the Kızılırmak Watershed were analyzed for correlation, regression and trends. It was determined that, in general, a negative significant association of average degree existed between temperature and flow, while a positive significant association of average degree existed between precipitation and flow. It was discovered that the significance coefficients were higher at stations close to the flow source. According to trend analysis results, all stations selected inside the watershed area (6 meteorology stations) revealed an increase in long year temperature, while precipitation had decreased. According to linear trend analysis results for the future, it has been foreseen that the mentioned trends continue. The long year trend for Kızılırmak’s flow values (from 4 flow measurement stations) reveals a decrease in all tributaries and main river body. It has been concluded that there is a close statistical association between the mentioned decreasing trends and climatic emissions.

PDF

___

AKKAN, E., (1970). Bafra Burnu- Delice Kavşağı Arasında Kızılırmak Vadisinin Jeomorfolojisi, Ankara Üni. Dil Tarih Coğrafya Fak. Yayınları, Yayın No: 191, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
AKYOL, H., İ., (1947). Türkiye’de Akarsu Sistemleri ve Rejimleri, Türk Coğrafya Dergisi, Yıl-III, Sayı, IX-X.
AKYOL, H., İ., (1949). Türkiye’de Akarsu Rejimleri, Türk Coğrafya Dergisi, Yıl-VI-VIII, Sayı, XI-XII.
APAK, G., ve Ubay, B., (2007). Türkiye İklim Değişikliği Birinci Ulusal Bildirimi. www.meteor.gov.tr.
ATALAY, İ., (1986). Uygulamalı Hidrografya, Ege Üniversitesi Basımevi, Bornova, İzmir.
BAHADIR, M., ve Saraçlı, S., (2010). Isparta’da Arıma Modeline Göre Sentetik İklim Verilerinin Analizi, E-Journal Of New World Sciences Academy, Volume: 5, Number: 3, Article Number: 4a0027. BAYAZIT M.,(1982). Hidroloji, İTÜ, İstanbul.
BLACK, E., (2006). The Impact of North Atlantic Oscillation on Middle East Rainfall, International Conference on Climate Change and the Middle East Past, Present and Future, 20-23 November, İstanbul., Proceedings 39-45.
Çevre ve Orman Bakanlığı (cevreorman.gov.tr) Erişim tarihi:01.01.2011
ÇİÇEK, İ., Ataol, M., (2009). Türkiye’nin Su Potansiyelinin Belirlenmesinde Yeni Bir Yaklaşım, Coğrafi Bilimler Dergisi, Sayı, 7 s. 51-64.
ÇÖMLEKÇİ, N., (1989). Temel İstatistik İlke ve Teknikleri, Bilim Teknik Yayınevi, Eskişehir.
DEMİR, İ., Kılıç, G., Coşkun, M., Sümer, U.M., (2008a). “Türkiye’de maksimum, minimum ve ortalama hava sıcaklıkları ile yağış dizilerinde gözlenen değişiklikler ve eğilimler”. TMMOB İklim Değişimi Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, TMMOB adına TMMOB Meteoroloji Mühendisleri Odası, 13–14 Mart 2008, 69-84., Ankara.
DEMİR, İ.; Kılıç, G.; Coşkun, M. (2008b). “PRECIS bölgesel iklim modeli ile Türkiye için iklim öngörüleri: HadAMP3SRES A2 senaryosu”. IV. Atmosfer Bilimleri Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, 'TÜ Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi Meteoroloji Mühendisliği Bölümü, 25–28 Mart 2008 365–373.,İstanbul.
Devlet Su İşleri Verileri, (2007). Yıllığı.
EBİSUZAKİ, W., (1997). A method to estimate the statistical significance of a correlation when the data are serially correlated. J. Clim., 10, 2147–2153.
ERİNÇ, S., (1957). Türkiye'de Akarsu Rejimlerine Toplu Bir Bakış, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı:17, s. 93-118.
FREİ, C. and C. Schär, (2001). Detection probability of trends in are events: theory and application to heavy precipitation in the alpine region. J. Clim., 14, 1568-1584.
IPCC, (2007). Fourth Assessment Report Intergovernmental Panel on Climate Change.
KADILAR, C., (2005). SPSS Uygulamalı Zaman Serileri Analizine Giriş, Bizim Büro Basımevi, Ankara.
KADIOĞLU, M., (1997). Trends in Surface Air Temperature Data Over Turkey, International Journal of Climatology, S. 17 s. 511-520.
KÖKPINAR, M. A., Güler, I., Darama, Y., (2000). Bafra Ovası
Kızılırmak – Karadeniz Birleşimindeki Kıyı Erozyonunun İncelenmesi. III. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu, 5-7 Ekim 2000, s. 507-524, Çanakkale.
ORHUNBİLGE, N., (1996). Uygulamalı Regresyon ve Korelasyon Analizi, İ. Ü. İşletme Fakültesi, No: 267, İstanbul.
ÖNOL, B., ve Semazzi, F. H. M., (2009). Regionalization of Climate Change Simulations over the Eastern Mediterranean. Journal of Climate 22: 1944–1961.
ÖNAL, S., (2009). Yapay Sinir Ağları Metodu İle Kızılırmak Nehri’nin Akım Tahmini, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yapı Eğitimi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Isparta.
ÖZBEK T., (1989). Hidroloji, Gazi Üniversitesi, 1-60s, Ankara
ÖZDEMİR, M. A., Bahadır, M., (2008). “Acıgöl'ün (Denizli) SPSS ile Hidro-klimatik Analizi", Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu, 20-23 Ekim 2008, Çanakkale.
ÖZDEMİR, M. A., ve Bahadır, M., (2009). Çölleşme Sürecinde Acıgöl (1975-2007), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü, Coğrafya Dergisi, Sayı 18, Sayfa 1-20
ÖZDEMİR, M. A., ve Bahadır, M., (2010). Denizli’de Box – Jenkins Tekniği ile Küresel İklim Değişikliği Öngörüleri, The Journal of International Social Research, Vol:3, Issue 12, 2010.
ŞAHİN, K., (2010). Türkiye’de Etkili Olan Hava Durumu Modelleri İle Samsun’da Bazı Meteorolojik Değişkenler Arasındaki İlişkiler: 2008 Yılı Örneği, The Journal of International Social Research, Volume 3 / 10 Winter, 537-557.
TATLI, H., Dalfes, H. N., ve Menteş, Ş. S., (2004). A statistical Downscaling method for Monthly total precipitation over Turkey. International Journal of Climatology, 24: 161-180.
TATLI, H., Dalfes, H. N., ve Menteş, Ş. S., (2005). Surface Air temperature variability over Turkey and its Convention to large-scale Upper Air Circulation via Multivariate Techniques. International Journal of Climatology, 25: 331-350.
TUROĞLU, H., (2005). Kızılırmak Deltası ve Yakın Çevresinin Jeomorfolojik Özellikleri ve İnsan Yaşamındaki Etkileri, 01-04 Eylül 2005, “İkiztepe Kazılarının 30. Yılı Kutlaması Sempozyumu”, Bafra, Samsun.
TÜRKEŞ M (1996). “Spatial and Temporal analysis of Annual Rainfall Variations in Turkey”. International Journal of. Climatology 16:1057–1076.
TÜRKEŞ, M., (1998). Influence of Geopotential Heights, Cyclone Frequency and Southern Oscillation on Rainfall Variations in Turkey, Int. J. Climatology., 18, 649-680.
TÜRKEŞ, M., Sümer, M. U., Çetiner, G., (2000). Küresel İklim Değişikliği ve Olası Etkileri, Çevre Bakanlığı, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Seminer Notları, s. 7-24.
TÜRKEŞ, M., (2002). İklim Değişikliği: Türkiye - İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi İlişkileri ve İklim Değişikliği Politikaları Vizyon 2023: Bilim ve Teknoloji Stratejileri Teknoloji Öngörü Projesi, Çevre ve Sürdürülebilir Kalkınma Paneli Vizyon ve Öngörü Raporu.
TÜRKEŞ, M., Koç, T., ve Sarış, F., (2007). Türkiye’nin Yağış Toplamı ve Yoğunluğu Dizilerindeki Değişikliklerin ve Eğilimlerin Zamansal ve Alansal Çözümlenmesi, Coğrafi Bilimler Dergisi, 3, 57-73.
Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi, (2009). http://www.dmi.gov.tr/kurumsal/haberler.aspx: Son Erişim: 06.02.2011.
UZUN, A., (2005a). Samsun İli Kıyılarında Antropojenik Değişmeler. İstanbul Teknik Üniversitesi, Avrasya Yerbilimleri Enstitüsü, 02-05 Haziran2005, TUQUA Türkiye Kuvaterner Sempozyumu V, s. 183-190,İstanbul.
UZUN, A., (2005b). İklim Değişmelerine Bağlı Deniz Seviyesi Yükselmesinin Türkiye İçin Önemi. Ulusal Coğrafya Kongresi 2005 Bildiri Kitabı, s. 385-392, İstanbul.
YILMAZ, C., (2005). “Kızılırmak Deltasında meydana gelen erozyonun coğrafi Analizi”, Türkiye Kuvaterner Sempozyumu, Sempozyum kitabı, sayfa:227-234, 02-03 Haziran 2005, İTÜ/aybe – TÜBİTAK, İstanbul.
ZEYBEK, H. İ., Uzun, A., Yılmaz, C., ve Özen, S., (2010). Kızılırmak Delta Bütçesine Yapılan Müdahalelerin Delta Sahası ve Morfolojisi Üzerine Etkileri, Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu-2010 Bildiriler Kitabı, 11-13 Ekim 2010, Afyonkarahisar