Hilal YENER, Ali Ekber GÜLERSOY, Tuğçe TURGUT, Dilay Melis ÖZŞAHİN, Deniz ANTER AÇIKGÖZ

Kaos Çağında İdeal Bir Çevre Eğitimi Politikası İçin Bazı Öneriler

Kâr odaklı ekonomik sistemler ve nüfus artışı gibi etmenler doğal kaynakları tükenme noktasına getirmiş, ekolojik sistemlere büyük zarar vermiştir. Bu durumun sebep olduğu çevre sorunlarına yönelik temel çözümün, insanların çevre bilincine sahip olması ve çevre konusunda olumlu davranış örüntüleri göstermesi olduğu aşikârdır. Bu çözüm çevre eğitimi yoluyla sağlanmalıdır. Bu makalede çevre eğitiminin gelişim safhaları, uluslararası gelişmeler, ülkelerin çevre eğitimi politikaları ve uygulamaları incelenmiş, ideal çevre eğitimi politikasına yönelik öneriler geliştirilmiştir. Çevre eğitimine yönelik faaliyetler 1970’li yıllarda düzenlenen uluslararası çevre konferanslarıyla küresel düzeyde gündeme gelmiş, bu konferanslar ülkelerin büyük bir kısmının çevre eğitimi politikaları ve uygulamalarının temelini oluşturmuştur. Geçmişten günümüze gelindiğinde çevre eğitimi kavramı, sürdürülebilir kalkınma eğitimi kavramına dönüşmüştür. Makalede incelenen ülkelerin uygulamalarına bakıldığında çevre eğitiminin örgün eğitimde genellikle çok disiplinli yöntemle verildiği, doğa eğitimi gibi sınıf dışı etkinliklerin tercih edildiği, bazı ülkelerde eko-okul uygulamalarının mevcut olduğu, bazı ülkelerde özel çevre eğitimi politikalarının kurgulandığı ve uygulamaya konulduğu saptanmıştır. STK’nın, medyanın, çevre derneklerinin birçok ülkede çevre eğitimine destek oldukları ve etkinliklerinin artırılması gerektiği belirlenmiştir. Çevre eğitiminin yaşam boyu öğrenme kapsamına alınması gerektiği, belirlenen çevre eğitimi politikalarının uygulama aşamasına önem gösterilmesi, çevre eğitiminin örgün eğitimde zorunlu ders olarak okutulması, eğitimcilerin çevre eğitimi alanında yetkinleştirilmesi, ekonomik kalkınmanın çevrenin dengesini bozmayacak şekilde planlanması ve uygulanması öneriler arasındadır.

Some Suggestions for an Ideal Environmental Education Policy in Age of Chaos

Factors such as profit-oriented economic systems and population growth have brought natural resources to the point of exhaustion and have caused great damage to ecological systems. It is obvious that the basic solution to the environmental problems caused by this situation is that people have environmental awareness and show positive behavior patterns about the environment. This solution should be provided through environmental education. In this article, the development stages of environmental education, international developments, environmental education policies and practices of countries were examined, and suggestions were developed for the ideal environmental education policy. Activities on environmental education came to the fore at the global level with the international environmental conferences held in the 1970’s, and these conferences formed the basis of environmental education policies and practices of most of the countries. From the past to the present, the concept of environmental education has turned into the concept of sustainable development education. When the practices of the countries examined in the article are looking over, it has been determined that environmental education is generally given with a multidisciplinary method in formal education, out-of-class activities such as nature education are preferred, ecoschool practices are available in some countries, and special environmental education policies are designed and implemented in some countries. It has been determined that NGOs, media and environmental associations support environmental education in many countries and their activities should be increased. Among the suggestions are that environmental education should be included in the scope of lifelong learning, attention should be paid to the implementation phase of the determined environmental education policies, environmental education should be included as a compulsory course in formal education, educators should be competent in the field of environmental education, and economic development should be planned and implemented in a way that does not disturb the balance of the environment.

PDF

___

Ahi, B & Kahriman Pamuk, D. (2019). Toplum, aile ve çevre eğitimi ilişkileri: çeşitli ülkelerde erken çocukluk dönemi çevre eğitimi yaklaşımları. Kahriman Pamuk D. (Der.), Erken Çocukluk Döneminde Çevre Eğitimi ve Sürdürülebilirlik, ss. 89-118. Ankara: Anı Yayıncılık.
Ajiboye, J. O. & Silo, N. (2008), Enhancing Botswana Children’s environmental knowledge. Attitudes And Practices Through The School Civic Clubs. International Journal of Environmental & Science Education, 3(3), 105-114.
Akçay, İ. (2006). Farklı ülkelerde okul öncesi öğrencilerine yönelik çevre eğitimi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Akgül, U. (2013). Eylem Antropolojisinin bileşenleri olarak ÇED ve SED. Antropoloji, (25), 47-64
Aktepe, S. & Girgin, S. (2009). İlköğretimde Eko-Okullar ve klasik okulların çevre eğitimi açısından karşılaştırılması. İlköğretim Online, 8(2). 401-414.
Alım, M. (2006). Avrupa Birliği üyelik sürecinde Türkiye’de çevre ve ilköğretimde çevre eğitimi, Kastamonu Eğitim Dergisi, 14 (2), 599-616.
Aliyev, E. (2013). Rusya ve Türk dünyası ülkelerinin çevre politikalarının karşılaştırmalı analizi, ss. 79-82, Uluslararası Türk Dünyası Çevre Sorunları Sempozyumu ve “Tıbbi Bitkiler Sergisi” Bildiriler Kitabı.
Allen, I., Chiotha, S., Kalowekamo, F. & Trudel, M. (1996), National environmental education and communication strategy, 1996–1999. Lilongwe, Malawi: Ministry of Research and Environmental Affairs.
Allen, R. (1980). How to save the world: strategy for world conservation. England: MCCorquodale (Newton) Ltd.
Arat, G., Türkeş, M. & Saner, E. (2002). Vizyon 2023: Bilim ve teknoloji stratejileri teknoloji öngörü projesi- Çevre ve sürdürülebilir kalkınma paneli- Uluslararası sözleşmeler ön rapor. Ankara: TÜBİTAK.
Artun, H. & Bakırcı, H. (2012). Ülkelerin çevre eğitimine etki eden faktörlerin değerlendirilmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 2(20), 365-384.
Aydın, A. H. & Çamur, Ö. (2017). Avrupa Birliği Çevre Politikaları ve Çevre Eylem Programları Üzerine Bir İnceleme. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(13), 21-44.
Bakırcı, H. & Artun, H. (2011). Farklı ülkelerin çevre eğitimi politikalarını karşılaştırmaya yönelik bir durum çalışması. Electronic Journal of Social Sciences, 10(37), 202-223.
Baykal, H. ve Baykal, T. (2008). Küreselleşen Dünya'da çevre sorunları/environmental problems in a globalized world. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(9), 1- 17.
Baykan, A. R. (Ed.) (2004), Türkiye Çevre Atlası. Ankara: Çevre Envanteri Dairesi Başkanlığı. Ve Planlama Genel Müdürlüğü Çevre Envanteri Dairesi Başkanlığı.
Bayram, T., Altıkat, A. & Torun, F. (2011). Avrupa Birliği ve Türkiye’de çevre politikaları. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1(1), 33-38.
Bocakova, O. & Kubickova, D. (2015). Education in the 21st century. International Journal for Innovation Education and Research, 3(2), 160-169.
Bolscho, D. & Hauenschild, K. (2006). From environmental education to education for sustainable development in Germany, Environmental Education Research, 12(1), 7-18.
Boulton, M. & Eddershaw, J. (Ed.). (1997). Pan-African wildlife clubs resource book. International Centre for Conservation Education, Cheltenham, United Kingdom.
Bozkurt, O. & Cansüngü Koray, Ö. (2002). İlköğretim Öğrencilerinin Çevre Eğitiminde Sera Etkisi İle İlgili Kavram Yanılgıları, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23, 67-73.
Budak, S. (2000). Avrupa Birliği ve Türk çevre politikası. İstanbul: Büke Yayınları.
Budak, S. (2021). Çevre Politikası ve Hukuku. İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi Kamu Yönetimi Lisans Programı. http://auzefkitap.istanbul.edu.tr/kitap/kamuy%C3%B6netimi_ue/cevrepolvehuk.pdf
Bulut, M. (2015). Ortaöğretim öğrencilerinin çevresel risk algısı, tutum ve bilgi düzeylerinin belirlenmesi üzerine bir çalışma. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Bulut, S. (2008). Türkiye’de yerel yönetimlerin çevre politikası uygulamalarının değerlendirilmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
Carvalho da Silva, M. (Ed.). (2008). Küresel eğitim rehberi küresel eğitimi anlamak ve uygulamak üzere eğitimciler için el kitabı. Lizbon: Avrupa Konseyi Kuzey-Güney Merkezi tarafından yayımlanmıştır.
Carvalho, I. C. D. M. & Frizzo, T. C. E. (2016). Environmental Education in Brazil. Peters, M., (Ed.). In Encyclopedia of Educational Philosophy and Theory. Springer: Singapore.
Centro de Análisis de Políticas Públicas. (CAPP). (2013). Informe País: Estado del Medio Ambiente en Chile 2012. Universidad de Chile, Santiago de Chile.
Chandran, R., Gunawardena C. & Castro, N. (2017), The National Environmental Education Action Plan 2018-2040 (Version 1). Quezon City: Department of Environment and Natural Resources, The Republic of the Philippines.
Chen, L. & Sun, D. (2009). Theory and practice of education for ecological civilization in China. Beijing: Central Compilation and Translation Press.
Chinese Society for Environmental Sciences (CSES). (2008). The history of Chinese Society for environmental sciences. Shanghai: Shanghai Jiotong University Press.
Commission of the European Communities (COM), (2001). A Sustainable Europe for a Better World: A European Union Strategy for Sustainable Development Communication From The Commission. Brussels.
Çabuk, B. (2019). Çevre eğitimi. Kahriman Pamuk D. (Der.), (1. Baskı), Erken Çocukluk Döneminde Çevre Eğitimi ve Sürdürülebilirlik. ss. 1-38 Ankara: Anı Yayıncılık.
Çalık, M. (2009). Environmental education in context, an ınternational perspective on the development of environmental education. Sense Publishers: Rotterdam, Boston, 109-122.
Çelikbaş, A. (2016). Sürdürülebilirliği temel alan çevre eğitiminin ortaokul öğrencilerinin çevresel davranışlarına ve sürdürülebilir çevre tutumlarına etkisi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Fen Bilgisi Eğitimi Bilim Dalı.
Çokgezen, J. (2007). Avrupa Birliği çevre politikası ve Türkiye. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(2), 91-115.
Çolakoğlu, E. (2010). Haklar söyleminde çevre eğitiminin yeri ve Türkiye’de çevre eğitiminin anayasal dayanakları. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 88, 151-171.
De Haan, G. & Harenberg, D. (1999). Bildung für einenachhaltige Entwicklung: “Förderprogramm Bildung für nachhaltige Entwicklung”. Freie Universität Berlin: http://www.blkbonn.de/papers/heft72.pdf
Demir, E. & Yalçın, H. (2014). Türkiye’de çevre eğitimi. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 7(2), 07-18.
Department of Education (Northern Ireland) (2001). Department for Education and Employment and Office for Education Departmental Report (DFEE). https://www.gov.uk/government/publications/department-for-education-and-employmentand-office-for-standards-in-education-departmental-report
Doğan, M. (1997). Ulusal Çevre Eylem Planı: Eğitim ve Katılım. Türkiye Çevre Vakfı.
Duru, B. (2007). Avrupa birliği çevre politikası. Erhan, Ç. ve Senemoğlu, D. (Der). Avrupa Birliği Politikaları. Ankara: İmaj Yayınevi.
Economic Planning Unit (EPU). (2016). The national SCP Blueprint 2016-2030. Prime Minister’s Department, Federal Government Administrative Centre, Malaysia.
Egeli, G. (1996). Avrupa Birliği ve Türkiye’de çevre politikaları. Türk Çevre Vakfı Yayını, Ankara.
Encalada, M. A. (2003). Ecuador. In Environmental Education in 21th Century. Palmer, J. A. (Ed.). New York: Routledge.
Erdik, E. (2016), Güney Kore'de Üstün Zekâlılar Eğitimi ve Han Nehri Mucizesi: Gezi Notları. Journal of Gifted Education and Creativity, 3(2), 1-67.
Ergün, A. G. M. (1997). Azerbaycan Eğitim Sistemi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi. 12(12), 499-514.
Erten, S. (2001). Çevre eğitiminde planlanmış davranış teorisinin kullanılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20 (20), 73-79.
Erten, S. (2003). 5. sınıf öğrencilerinde “çöplerin azaltılması” bilincinin kazandırılmasına yönelik bir öğretim modeli. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25, 94-103.
Erten, S. (2004). Çevre eğitimi ve çevre bilinci nedir, çevre eğitimi nasıl olmalıdır. Çevre ve İnsan Dergisi, 65(66), 1-13.
Erten, S. (2005). Okul öncesi öğretmen adaylarında çevre dostu davranışların araştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(28) , 91-100.
Erten, S. (2012). Türk ve Azeri öğretmen adaylarında çevre bilinci. Eğitim ve Bilim, 37(166), 88- 100.
Ertürk, H. (2009). Çevre Bilimleri. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
Ertürk, H. (2018). Çevre Politikaları. Bursa: Ekin Yayınevi.
Ertürk, S. (1975). Eğitimde program geliştirme. Ankara: Yelkentepe Yayınları.
Ertürk, S. (1998). Eğitimde program geliştirme. Ankara: Meteksan A.Ş.
Garner, L.H. (2002). Education for the twenty-first century: Leadership for globalization. Lowa: Second Korea-U.S. Forum.
Glackin, M. A. & King, H. (2018). Understanding environmental education in secondary schools ın England: report 1: perspectives from policy. In King's College London.
Glasson, G. E., Frykholm, J. A., Mhango, N. A., & Phiri, A. D. (2006). Understanding the earth systems of Malawi: Ecological sustainability, culture, and place‐based education. Science Education, 90(4), 660-680.
Gonçalves, C. W. (2001). Geo-grafías: movimientos sociales, nuevas territorialidades y sustentabilidad. México: Siglo XXI.
González Gaudiano, E. (1997). Educación Ambiental. Historia y Conceptos a veinte años de Tbilisi. México D. F.: Sistemas Técnicos de Edición.
González Gaudiano, E. (1998). Centro y periferia en educación ambiental: Un enfoque antiesencialista. México D. F.: Mundi-Prensa.
Gökdağ, D. (1994). Ortaöğretim programında çevre, Cogito, 2, 47-50.
Gökmen, A., Solak, K. & Ekici, G. (2019). Eğitim ve sürdürülebilirlik. Kahyaoğlu, M. ve Özgen, N. (Der.), Sürdürülebilir Kalkınma içinde ss. 72-89. Ankara: Pegem Akademi.
Görmez, K. (2007). Çevre Sorunları. Ankara: Nobel Yayınları.
Güler, T. (2009). Ekoloji temelli bir çevre eğitiminin öğretmenlerin çevre eğitimine karşı görüşlerine etkileri. Eğitim ve Bilim, 34(151), 30-43.
Gülersoy, A. E., Dülger, İ., Dursun, E., Ay, D. & Duyal, D. (2020). Nasıl Bir Çevre Eğitimi? Çağdaş Yaklaşımlar Çerçevesinde Bazı Öneriler. Turkish Studies, 15(5), 2357-2398.
Gülersoy, A. E. (2019). İnsan-Doğa İlişkiselliğinde Sürdürülebilirliğin Yeniden Düşünülmesi. Kahyaoğlu, M. & Özgen, N. (Der.), Sürdürülebilir Kalkınma içinde ss. 302-337. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Gülsoy Kerimoğlu, P. N. (2019). Türkiye ve Güney Kore Eğitim Sistemlerinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi Hacettepe Üniversitesi. [Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Haktanır, G. & Çabuk, B. (2000). Okulöncesi dönemindeki çocukların çevre algıları. IV. Fen Bilimleri Eğitimi Kongresi Bildiri Kitabı, ss. 76-82. Hacettepe, Ankara.
Ham, S.H. & Sewing, D.R. (1988). Barriers To Environmental Education. Journal of Environmental Education, 19(2), 17-24.
Han, E. & Kaya, A. A. (2012). Kalkınma ekonomisi, teori ve politika. Ankara: Nobel Yayınevi.
Hart, P. (1990). Environmental Education in Canada: Contemporary Issues & Future Possibilities. Australian Journal of Environmental Education, 6, 45-65.
Hart, P. (2003). Canada. In Environmental Education in 21th Century. Palmer, J.A (Ed.). New York: Routledge.
Hergüner, B. & Kalkan, E. (Ed.) (2018). Türkiye’de çevre politikaları. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
Hey, C. (2005). A short history of the policy strategies. Eu Environmental Policies Handbook. European Environmental Bureau. Brussels.
Huaixin, Z. (2003). The People’s Republic of China. In Environmental Education in 21th Century. Palmer, J.A (Ed.). New York: Routledge.
Hungerford, H. R. & Peyton, R. B. (1986). Procedures for Developing an Environmental Education Curriculum. A Discussion Guide for UNESCO Training Seminars on Environmental Education. Environmental Educational Series 22. Paris: Boudin.
Irwin, P. & Lotz - Sisitka, H. (2005). A history of environmental education in South Africa. In Loubser, C. P. (Ed.). Environmental education: Some South African perspectives, p. 35-56. Pretoria: Van Schaicks.
Jacobson, S.K. & Mcduff, M.D. (1998). Conservation education. In Sutherland, W.J. (Ed.) Conservation Science and Action, p. 237-255. Oxford: Blackwell Science.
Jeronen, E., Jeronen, J. & Raustia, H. (2009). Environmental education in Finland-A Case Study of Environmental Education in Nature Schools. International Journal of Environmental and Science Education, 4(1), 1-23.
Kadimbeyli, M. (2014), Azerbaycan folklorunda ekolojik eğitim (Nahçıvan materialları üzere), 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(4), 161-178.
Karabıçak, M. & Özdemir, M. B. (2015). Sürdürülebilir kalkınmanın kavramsal temelleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 6(13), 44-49.
Karacan, A. R. (2007). Çevre ekonomisi ve politikası. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
Karasar, N. (1999). Bilimsel araştırma yöntemi: kavramlar, ilkeler, teknikler. (8. baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Karataş, A. & Aslan, G. (2012). İlköğretim öğrencilerine çevre bilincinin kazandırılmasında çevre eğitiminin rolü: Ekoloji temelli yaz kampı projesi örneği. Zeitschrift für die Welt der Türken/Journal of World of Turks, 4(2), 259-276.
Karataş, A. & Karabağ, Ö. (2013). Cittaslow hareketinde çevre eğitiminin önemi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(29) , 1-21.
Karrow, D. D. & Fazio, X. (2015). Curricular critique of an environmental education policy: implications for practice. Brock Education: A Journal of Educational Research and Practice, 24(2), 88-108.
Kaya, N., Çobanoğlu, M. & Artvinli, E. (2011). Sürdürülebilir kalkınma için Türkiye’de ve dünyada çevre eğitimi çalışmaları, ss. 407-417, 6. Ulusal Coğrafya Sempozyumu.
Kaygısız, Ü. (2012). Avrupa Birliği’nde son dönem demokratikleşme çabaları: Lizbon Antlaşmasının demokratikleşmeye katkısı. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 3(1), 93-108.
Kaypak, Ş. (2013), Çevre Sorunlarının Çözümünde Küresel Çevre Politikaları. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (31), 17-34.
Keleş, R. & Hamamcı, C. (1998). Çevrebilim. (3. bs.). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
Keleş, R. & Hamamcı, C. (2002). Çevrebilim. (4. bs.). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
Kesicioğlu, O. S. ve Alisinanoğlu, F. (2009). 60-72 aylık çocukların çevreye karşı tutumlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(3), 37-48.
Ketlhoilwe, M. J. (2007). Environmental education policy implementation challenges in Botswana schools. Southern African journal of environmental education, 24, 171-184.
Kılıç, S. (2001). Uluslararası çevre hukukunun gelişimi üzerine bir inceleme. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2(2), 131-149.
Kıvılcım, İ. (2014). İKV Değerlendirme Notu “AB’de 7. Çevre Eylem Programı Başladı”. İktisadi Kalkınma Vakfı, (82), 1-7.
Kızıl, M. (2012). Çevre bilimi dersinin fen bilgisi öğretmen adaylarının çevre bilgisi ve çevreye karşı tutumlarına olan etkisinin incelenmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Niğde Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Lavrysen, Luc, & De Vos, N. (2002). Environmental law syllabus. Gent: Universiteit Gent.
Law, M. M. S., Hills, P. & Hau, B. C. H. (2017). Engaging employees in sustainable development a case study of environmental education and awareness training in Hong Kong. Business Strategy and the Environment, 26(1), 84-97.
Lee, J. (1997). Environmental education in Hong Kong. Environmental Education Research, 3(3), 359-371.
Lee, J. C. & Tilbury, D. (1998). Changing environments: the challenge for environmental education in China. Geography, 83(3), 227-236.
Lin, E. (2002). Trend of environmental education in canadian pre-service teacher education programs from 1979 to 1996. Canadian Journal of Environmental Education, 7(1), 199- 215.
Loubser, C. (2009). Establishing environmental education in the formal curriculum in South Africa: A Process of “Ebb and Flow”. Taylor, N., Littledyke, M., Eames, C. & Coll, R.K. (Ed.), Environmental Education in Context: An International Perspective on the Development of Environmental Education, p.179-184. Rotterdam/Boston/Taipei: Sense Publishers.
Makundi, E. (2003). Environmental Education Curriculum Policy in Tanzanian Schools. Southern African Journal of Environmental Education, 20, 135-141.
McCrea, E. J. (2006). The roots of environmental education: how the past supports the future. Environmental Education and Training Partnership (EETAP). https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED491084.pdf
McDuff, M. (2000). Thirty years of environmental education in Africa: The role of the Wildlife Clubs of Kenya. Environmental Education Research, 6(4), 383-396.
Mengi, A. & Algan, N. (2003). Küreselleşme ve yerelleşme çağında bölgesel sürdürülebilir gelişme: AB ve Türkiye örneği. Ankara: Siyasal Kitabevi.
Michelson, G. & Ficher, D. (2017). Sustainability and education. In Hauff, M. V. & Kuhnke, C. (Ed.), Sustainable Development Policy. A Europian Perpective, p. 135-158. London: Routledge.
Milli Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2018). Biyoloji Dersi Öğretim Programı (Ortaokul 9.10.11.12. Sınıflar). Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara. http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=361
Milli Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2018). Coğrafya Dersi Öğretim Programı (Ortaokul 9.10.11.12. Sınıflar). Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara. http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=336
Milli Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2018). Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programı (İlkokul ve Ortaokul 3.4.5.6.7.8. Sınıflar). Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara. http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=325
Milli Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2018). Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı (İlkokul 1,2 ve 3. Sınıflar). Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara. http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=326
Milli Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2018). Kimya Dersi Öğretim Programı (Ortaokul 9.10.11.12. Sınıflar). Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara. http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=350
Milli Eğitim Bakanlığı. [MEB]. (2018). Sağlık Bilgisi ve Trafik Kültürü Dersi Öğretim Programı (Ortaokul 9. Sınıf). Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara. http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=348
Miner, A. M., Malmsheimer, R. W., Keele, D. M., & Mortimer, M. J. (2010). Twenty years of forest service national environmental policy act litigation. Environmental Practice, 12(2), 116-126.
Ministerio del Medio Ambiente. (MMA). (2011). Informe del Estado del Medio Ambiente 2011. República de Chile. Recuperado de: http://www..gob.cl/portal_2011/articles52016_InformeEsradoMedioAmbiente_Completo_ 2011 .pdf
Montanarella, L. (2015). Agricultural policy: Govern our soils. Nature News, 528(7580), 32.
Montero, J. M. (2004). El Medio en los medios. Actas del III Congreso Andaluz de Educación Ambiental, p. 154-157, Sevilla. Consejería de Medio Ambiente. Muñoz-Pedreros, A. (2014). Environmental education in Chile, a task pending. Ambiente & Sociedade, 17(3), 177-198.
National Curriculum Council (NCC). (1990). Cirruculum Guidenes 7: Environmental Education. New York: NCC.
O’Donoghue, R. (1993). Clarifying environmental education: a search for clear action in Southern Africa. Southern African Journal of Environmental Education, 13, 28-38.
Obol, C., Allen, I. & Bach, H. S. (2003). environmental education policy processes in the Southern African region, Southern African Journal of Environmental Education, 20, 22-38.
Okur, E. (2012). Sınıfdışı Deneyimsel Öğretim: Ekoloji Uygulaması. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Ontario Ministry of Education (OME). (2009). Acting today, shaping tomorrow: A policy framework for environmental education in Ontario schools. Toronto: Queen’s Printer for Ontario.
Orhan, G. (2013). Türkiye'de Çevre politikaları: değişen söylemler, değişmeyen öncelikler. Memleket Siyaset Yönetim Dergisi, (19-20), 1-24.
Ozaner, F. S. & Yalçın, G. (2001). “Milli Parklarda Bilimsel Çevre Eğitimi”, V. Uluslararası Ekoloji ve Çevre Sorunları Sempozyumu, ss. 64-76, Ankara Alman Kültür Merkezi.
Ozmehmet, D. (2008). Dünya’da ve Türkiye’de sürdürülebilir kalkınma yaklaşımları. Journal of Yaşar University, 3(12), 1853-1876.
Ökmen, M. (2000). Çevre sorunlarının sistemler-üstü niteliği ve Orta Asya. Bilig, (14), 17-29.
Ökmen, M. (2004). Politika ve Çevre. Marin, M. C. ve Yıldırım U. (Eds.), Çevre Sorunlarına Çağdaş Yaklaşımlar, ss. 327-368. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
Öner, F. & Arslan, M. (2005) Çevre bilincinin gelişimi, okullarımızda etkili çevre eğitimi ve gelişmiş bazı ülkelerden örnekler. Çoksevim, B. ve Ceyhan, O. (Der.), I. Ulusal Erciyes Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 23-25 Ekim 2003, ss. 252-263. Kayseri: Kayseri Valiliği Çevre Koruma Vakfı.
Özbuğutu, E., Karahan, S. & Tan, Ç. (2014). Çevre eğitimi ve alternatif yöntemler-literatür taraması/environmental education and ıts alternative methods–a literature review. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(25), 393-408.
Özdemir, A. (2017). Bütün öğrencilerin okulu finlandiya okulları. İnformal Ortamlarda Araştırmalar Dergisi, 2(1), 59-91.
Özdemir, O. (2007). Yeni bir çevre eğitimi perspektifi: “Sürdürülebilir gelişme amaçlı eğitim”. Eğitim ve Bilim, 32(145), 23-38.
Özkan, Ö., Tekkaya, C. & Geban, Ö. (2001). Ekoloji Konularındaki Kavram Yanılgılarının Kavramsal Değişim Metinleri İle Giderilmesi. Yeni Bin Yılın Başında Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, ss. 191-194. İstanbul.
Özoğul, S. Ç. (1993). “Yaygın eğitim düzeyinde çevre için eğitim”, ss. 65-80, Ankara: Çevre Eğitimi, Türkiye Çevre Vakfı Yayınları.
Özsoy, T. (2011). Tüketimin sürdürülebilirliği: ürün ömrüne yönelik tüketici tutum ve davranışları üzerine bir araştırma. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Öztürk, F., Özcan, A. F., Çimen, S., Özkan, A. & Balkaş, S. R. (2016), Değerler eğitimine yönelik kültürler arası karşılaştırmalı bir araştırma: Almanya, İsveç, Güney Kore ve Malezya örneği, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 30, 629-649.
Öztürk, E. & Erten, S. (2020). Uluslararası bir çevre eğitimi programı olan Yeşil Kutu Projesinin fen bilgisi öğretmen adaylarının çevreye yönelik tutumu, çevre bilgisi ve çevre dostu davranışlarına etkisi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Eğitim Dergisi, 5 (2), 145-166.
Pace, P. (2010). Education for sustainable development: current fad or renewed commitment to action. Journal of Baltic Science Education, 9(4), 315-323.
Pagelio, J. (2002). Theoretical perspectives on national identity. In Proceedings of the national seminar. On promoting national identity through education, p. 17-23, Waigani, Papua New Guinea, National Department of Education.
Phiri, G. R. (2009). Prospects for and constraints to effective ımplementation of environmental education in Malawi. Taylor, N., Littledyke, M., Eames, C. and Coll, R.K. (Ed.), Environmental Education in Context: An International Perspective on the Development of Environmental Education, p. 195–202. Rotterdam/Boston/Taipei: Sense Publishers.
Popeanga, V. (2013). Envıronmental actıon programmes ın the european union-evolution and specific. University of Targu Jiu Letter and Social Science Series, No: 3, 24-33.
Porto Gonçalves, C. W. (2006). El desafío ambiental. Programa de las Naciones Unidas para el Medio Ambiente. México: Oficina Regional para América Latina y el Caribe.
Ravensbergen, S. (2012). Outstanding environmental education programs in North America. [Yayımlanmamış Araştırma]. University of British Colombia, Vancouver, BC.
Rioux, J. C. (1973). Environmental education in primary and secondary schools in Canada. Ottawa: Environment Canada.
Robottom, I. (2003). Avustralia. In Environmental Education In 21th Century. Palmer, J.A (Ed.). New York: Routledge.
Rome, A. (2010). The genius of earth day. Environmental History, 15(2), 194-205.
Ryan, A. (2009). Environmental education in context, an international perspective on the development of environmental education, p. 9-17. Rotterdam: Boston Sense Publishers.
Sahlberg, P. (2007), Education policies for raising student learning: the finnish approach. Journal of education policy, 22(2), 147-171.
Sarıçoban, K. & Yıldırımcı, E. (2015). Çevre politikaları bağlamında sürdürülebilir kalkınma ve çevresel harcamalar: ab üyesi ülkeler ile bir karşılaştırma. ASSAM uluslararası Hakemli Dergi, (3), 7-24.
Sarıkaya, H. Z. (2004). Avrupa Birliği uyum sürecinde çevre politikaları ve uygulamaları. Su Kirlenmesi Kontrolü Dergisi, 14(1), 1-10.
Sauvé, L. (1996). Environmental education and sustainable development: A further appraisal. Canadian Journal of Environmental Education, 1, 7-34.
Sustainable Development Knowledge Partnership (SDKP). (2021). Description/achievement of initiative. https://sustainabledevelopment.un.org/partnership/?p=1635
Seybold, H. & Rieß, W. (2006). Research in Environmental Education And Education For Sustainable Development İn Germany: The State Of The Art. Environmental Education Research, 12(1), 47-63.
Shutaleva, A., Nikonova, Z., Savchenko, I. & Martyushev, N. (2020). Environmental education for sustainable development in Russia. Sustainability, 12(18), 7742.
Smyth, J. (1999). Is there a future for education consistent with Agenda 21?. Canadian Journal of Environmental Education (CJEE), 4(1), 69-82.
Soltys, D. & Orynbassarova, D. (2013). Delivering environmental education in Kazakhstan through civic action: second-wave values and governmental responses. Environmental Values, 22(1), 101-122.
Soykan, A., Atasoy, E., & Kostova, Z. (2012), Historical Development of Environmental Education in Bulgaria. Journal of Environmental Biology, 33(2), 499-508.
Squella, M. P. (2000). La educación ambiental en Chile. Un estudio exploratorio. Hamburg, Münster, Alemania: Editorial LIT Verlag Berlín.
State Environmental Protection Bureau Propaganda and Education (Ed.). (1991). Theory and Practice of Environmental Education in China (1985-1990).
Stokes, E., Edge, A., & West, A. (2001). Environmental educaion in the educational systems of the European Union: Synthesis report. London School of Economics and Political Science, Centre for Educational Research.
Sungurtekin, S. (2001). Uygulamalı çevre eğitimi projesi kapsamında ana ve ilköğretim okullarında müzik yoluyla çevre eğitimi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1), 167- 178.
Şafak, Ş. & Erkal, S. (1999), Çevre eğitimi ve aile. Eğitim ve Bilim, 23(112), 63-66
Şahin, N. F., Cerrah, L., Saka, A. & Şahin, B. (2004). Yükseköğretimde öğrenci merkezli çevre eğitimi dersine yönelik bir uygulama. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(3), 113-128.
T. C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (SBB). (2019). On Birinci Kalkınma Planı (2019- 2023). Ankara.
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı. (DPT). (1979). Dördüncü beş yıllık kalkınma planı (1979-1983). Ankara.
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı. (DPT). (1984). Beşinci beş yıllık kalkınma planı (1985-1989). Ankara.
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı. (DPT). (1989). Altıncı beş yıllık kalkınma planı (1990-1994). Ankara.
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı. (DPT). (1995). Yedinci beş yıllık kalkınma planı (1996-2000). Ankara.
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı. (DPT). (2000). Uzun vadeli strateji ve sekizinci beş yıllık kalkınma planı (2001-2005). Ankara.
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı. (DPT). (2006). Dokuzuncu kalkınma planı (2007-2013). Ankara.
T.C. Dışişleri Bakanlığı Avrupa Birliği Başkanlığı (2021). Fasıl 27: Çevre ve İklim Değişikliği Avrupa Birliği'nin Çevre ve İklim Değişikliği Politikası. https://www.ab.gov.tr/fasil-27- cevre_92.html
T.C. Kalkınma Bakanlığı. (2013). Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018). Ankara.
Tanrıverdi, B. (2009). Sürdürülebilir çevre eğitimi açısından ilköğretim programlarının değerlendirilmesi. Eğitim ve Bilim, 34(151), 89-103.
Tepebaş, U. (2009). 1990 sonrası Afrika:" Mücadele alanı". [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Kadir Has Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Terzi, S. (2017). Sürdürülebilir kalkınma çerçevesinde Türkiye’de uygulanan çevre politikası araçlarının değerlendirilmesi. [Uzmanlık Tezi]. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı: Ankara.
Tian, Y. & Wang, C. (2016). Environmental education in China: development, difficulties and recommendations. Journal of social science studies, 3(1), 31-43.
Toprak, Z. (2003). Çevre yönetimi ve politikası. İzmir: Anadolu Matbaacılık.
Torunoğlu, E. (2018). Ulusal çevre koruma politikaları. Öğütveren, Ü. B. (Der.), Çevre sorunları ve politikaları içinde. ss. 112-129. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayını.
Tsebelis, G. & Kalandrakis, A. (1999). The European Parliament and Environmental Legislation: The Case of Chemicals. European Journal of Political Research, 36, 119-154.
Türk, B. & Erciş, A. (2017). Türkiye’de çevre politikası ve uluslararası çevre sözleşmeleri. The Journal of Academic Social Science Studies, 54, 351-392.
Türkiye Büyük Millet Meclisi. (TBMM). (2015). T.C. 1982 Anayasası. https://www.tbmm.gov.tr/anayasa.htm
Türkiye Cumhuriyeti Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK). (2018). Okul Öncesi Öğretmenliği Lisans Programı. https://www.yok.gov.tr/kurumsal/idari-birimler/egitim-ogretim-dairesi/yeniogretmen-yetistirme-lisans-programlari
Türkiye Çevre Vakfı (TÇV). (2001). Avrupa Birliği’nde ve Türkiye’de çevre mevzuatı. Ankara: Türkiye Çevre Vakfı Yayınları.
Ulucak, R. & Erdem, E, (2012). Çevre-iktisat ilişkisi ve Türkiye’de çevre politikalarının etkinliği. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (AKAD), 4(6), 78-98.
Ulukent, A. N. (2010). Avrupa Birliği çevre politikaları ve Türkiye. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
UNESCO-UNEP-IEEP (1992). Changing minds - Earthwise", a selection of articles from Connect. Newsletter. Paris: UNESCO.
UNESCO-UNEP (1978). The Tbilisi declaration. Connect. UNESCO-UNEP Environmental Education Newsletter. Paris: UNESCO.
UNESCO (1992). UN Conference on environment and development: Agenda 21. Switzerland: UNESCO.
UNESCO (1997). Educating for a sustainable future: a transdisciplinary vision for concerted Action International Conference. Paris: UNESCO.
UNESCO (2005a). Guidelines and recommendations for reorienting teacher education to address Sustainability. UNITWIN/UNESCO Chair For Reorienting Teacher Education To Address Sustainability. York University, Toronto and the International Netwoek Of teacherEducation Institutions.
UNESCO (2005b). Report by the Director-General on the United Nations Decade of Education for Sustainable Development: International Implementation Scheme and UNESCO’S Contribution to the Implementation of the Decade. Paris: UNESCO.
UNESCO (2009). Report by the Director-General on the UNESCO World Conference on Education for Sustainable Development and the Bonn Declaration. Paris: UNESCO.
UNESCO Türkiye Milli Komisyonu (2018). Sürdürülebilir Kalkınma 2030 Hedefleri İhtisas Komitesi. https://www.unesco.org.tr/Pages/108/219/S%C3%BCrd%C3%BCr%C3%BClebilirKalk%C4%B1nma-2030-Hedefleri-%C4%B0htisas-Komitesi
UNEVOC (2007). 4th Intl. Conference on Environmental Education, https://unevoc.unesco.org/home/4th+International+Conference+on+Environmental+Educat ion+in +Ahmedabad,+India
United Nations Conference on Environment and Development (UNCED). (1992). Agenda 21, the United Nations Programme of Action from Rio. New York: UN Department of Public Information.
United Nations Environment Programme Agency (UNEP) and World Meteorological Organization (WMO). (2010). Scientific Assessment of Ozone Depletion 2010 Report. http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.Print.asp?DocumentID=647andArtic leID= 6751andl=enandt=long
Ünal, S. & Dımışkı, E. (1998). Unesco uluslararası çevre eğitim programına (IEEP) göre ortaöğretim çevre eğitimi için öğretmenlerin yetiştirilmesi. M. Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 10, 299-308.
Ünal, S. & Dımışkı, E. (1999). UNESCO-UNEP himayesinde çevre eğitiminin gelişimi ve türkiye'de ortaöğretim çevre eğitimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (16- 17), 142-154.
Viteri, F., Clarebout, G. & Crauwels, M. (2013). Environmental education in ecuador: conceptions and currents in quito's private elementary schools. Environmental Education Research, 19(5), 577-599.
Webb, P. & Boltt, G.(1990). Food chain to food web: a natural progression?. Journal of Biological Education, 24(3), 187-191.
Winfield, M. & Jenish, G. (1999). Ontario's environment and the common sense revolution: A four year report. Canada: Canadian Institute for Environmental Law and Policy.
Xiaoyun, L. & Qiang, D. (2010). China’s environmental education. Chinese Education & Society, 43(2), 6-15.
Yaman, K. & Gül, M. (2018). Kuruluşundan günümüze Avrupa Birliği’nin çevre politikası. Ekonomi İşletme ve Yönetim Dergisi, 2(2), 198-217.
Yıldız, K., Sipahioğlu, Ş. & Yılmaz, M. (2005). Çevre Bilimi (2. Bs.), Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
Yurdakul Erol, S. (2012). Çevre politakası aracı olarak eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları ve Akdeniz bölgesi için işlevsel önemi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Dergisi, Özel Sayı, 185-192.
Yücel, S. A. & Morgil, F. İ. (1998). Yükseköğretimde çevre olgusunun araştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (14), 84-91.
Yüksel, Y. (2020). Sertifikasız okullar ile eko-okullar ve yeşil bayraklı eko-okulların sürdürülebilirlik bilinci açısından karşılaştırılması. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (36), 50-62.
Zengin, E. (2008). Çevre sorunlarının önlenmesinde önemli bir faktör olarak çevre eğitimi. Bakı Dövlət Universiteti İlahiyyat Fakültəsinin Elmi Məcmuəsi, 9, 229-243.
Zhou, X., Liu, Z., Han, C. & Wang, G. (2016). Early childhood education for sustainable development in China. In Siraj-Blatchford, J., Mogharreban, C., Park, E. (Ed.) International Research on Education for Sustanable Development in Early Childhood. Cham: Springer.