İSLAM HUKUKUNDA BİR İCTİHAD YÖNTEMİ OLARAK TAHARRÎ/TEVAHHÎ

Taharrî/tevahhî, İslam hukukunun önemli kavramlarından biridir. En geniş anlamıyla, benzeşen veya birbirine karışan ve hakkında kesin bilgi bulunmayan şer‘î bir meselede hüküm vermek için mevcut delil, işaret ve emareler kullanılarak zann-ı galiple, bunlar da yoksa sezgiyle (feraset) en uygun olanı tercih etme çabasıdır. Mahiyet, kapsam ve hükme delâleti bakımından, taharrî; ictihad, ihtiyat, zan/şek ve vehm gibi kavramlardan farklılık arz etmektedir. Bununla birlikte bazı İslam hukukçularına göre taharrî, bir çeşit ictihad veya ihtiyattır. Ancak taharrî ile ictihad arasındaki ilişkinin nispeten daha sıkı olduğunu söyleyenler çoğunluktadır. Hücciyeti hususunda ise fakihler arasında neredeyse ihtilaf bulunmamaktadır. Öte yandan uygulamalarda taharrinin caiz olduğu ve caiz olmadığı şeklinde iki durum ortaya çıkmaktadır. Her iki durumun bir ifadesi olarak kavâid-i fıkhiyye türü eserlerde bir kısım kâideler yer almıştır. Bunlardan “delillerin yokluğunda taharrî, şer‘î delilin yerine geçer”, “taharrî ancak zaruret sebebiyle helal olan şeylerde caizdir”, “namus (avret) konularında taharrî sahih değildir” şeklindeki kâideler en önemli olanlarıdır. Taharrî konusunu ele alan eserlerde taharrinin caiz olduğu durumlar, en çok ibadetlere ilişkin meselelerde görülmektedir. Buna karşılık caiz olmayan durumlar daha ziyade ırz/namus meselelerinde öne çıkmaktadır. Makalede, taharrî/tevahhî kavramının mahiyeti, dayanağı, ilgili kâidelerin işaret ettiği anlam çerçevesi ile taharrî yönteminde caiz olan veya olmayan durumların mahiyet ve sınırları belirlenmeye çalışılmıştır.

TAHARRÎ/TEVAHHÎ AS A METHOD OF IJTIHAD IN THE ISLAMIC LAW

Taharrî/tevahhî is one of the important concepts of fiqh -Islamic law-. It is to give the most accurate judgment by using the evidence, signs and indications available to judge in an affair that related to the Shari’a which is similar or intermingled with the broadest sense and has no definite information about it. If these are not available, then it is an effort to choose the most suitable one with his own foresight. In terms of content, scope and judgment, it is different from concepts such as Ijtihad -jurisprudence, ihtiyat -precaution-, zan/shak -doubt- and vehm - suspicion-. At the same time, according to some of the scholars of Islamic law, taharrî is one kind of ijtihad or ihtiyat –precaution-. But there is a majority of who claim the more strong relationship between taharri and ijtihat. Almost, there is no disagreement between scholars of Islamic law about to be its evidence. In practice, two situations arise in which it is permissible and not permissible. In both cases, important principles of the fıgh prevailed in Qavâid –rules-works. Some rules of them such as that “at the absence of proof, taharri would replace with religious (Şer’i) proof,” “taharri just can be permissible at the halal stuff in the compulsory situation”, “at the chastity issues taharri is not proper” attract attention. It has been seen that the most issues that taharri can be allowed are prayer one according to boks containing topic of taharri. Whereas, the situations that taharri is not allowed come forward mostly about chastity issues. In the article, the nature of the taharri/tawahhi concept, its support, and the meaning framework pointed out by the related principles are discussed. Nevertheless, attempts have been made to determine the nature and boundaries of the permissive or non- permissive situations.

PDF

___

Akay, İhsan (2018), Fıkhî Kâidelerin Müstakil Delil Olma Problemi, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 31, 89-120.
Aynî, Bedruddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed (1420/2000), el-Binâye Şerhu’l-Hidâye, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut.
Ba‘lî, Alâuddîn Ali b. Muhammed b. Ali el-Hanbelî (1420/1999), el-Kavâid ve’l-Fevâidu’l-Usûliyye ve Yettebi‘uhâ mine’l-Ahkâmi’l-Fer‘iyye, thk. Abdulkerim el-Fudaylî el-Mektebetu’l- Asriyye, Beyrut.
Beyhakî, Ahmed b. Hüseyn (1424/2003), es-Sunenu’l-Kubrâ, thk. Muhammed Abdulkadir Âta, Üçüncü Baskı, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut.
Buhârî, Alâuddîn Abdulazîz b. Ahmed b. Muhammed (ty), Keşfu’l-Esrâr Şerhu Usûli’l-Bezdevî, Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, yy.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail (1402/1981), Sahîhu’l-Buhâri, thk. Muhammed Zuheyr b. Nasir en-Nâsir, Dâru Tûki’n-Necât, yy.
Bûrnû, Muhammed Sıdkî b. Ahmed b. Muhammed (1416/1996), el-Vecîz fî Îzâhi Kavâ‘idi’l-Fıkhi’l- Külliyye, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut.
Bustî, Ebû Suleymân Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb (1351/1932), Meâlimu’s-Sunnen Şerh Sunnen Ebî Dâvûd, el-Matbetu’l-İlmiyye, Haleb.
Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd (1407/1987), es-Sihâh Tâcu’l-Luğa, thk. Ahmed Abdulğafûr Attâr, Dâru’l-İlm li’l-Melâyyîn, Beyrut.
Cuveynî, Ebû Muhammed Abdullah b. Yûsuf b. Abdillah (1424/2004), el-Cem’u ve’l-Fark (Kitâbu’l-Furûk), thk. Abdurrahman b. Selâme b. Abdillah el-Muzînî, Dâru’l-Cîl, Beyrut.
Cuveynî, (1427/2007), Nihâyetu’l-Matlab Fi Dirâyeti’l-Mezheb, thk. Abdulazîm Mahmûd ed-Dîb, Dâru’l-Minhâc, Beyrut.
Ebû Ye'lâ, Muhammed b. Hüseyn b. Muhammed b. Halef el-Ferrâ (1410/1990), el-Udde fî Usûli'l- Fıkh, thk. Ahmed b. Ali Seyri'l-Mubârikî, y.y., Riyâd.
Ebû Zeyd, Abdullah (Ubeydullah) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ (1421/2001), Takvîmu’l-Edille, thk. Halil Muhyiddîn el-Mis, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut.
Erdoğan, Mehmet (2013), Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar Neşriyat, İstanbul.
Ezherî, Muhammed b. Ahmed (1421/2001). Tehzîbu’l-Luga, thk. Muhammed Avez Murgib, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut.
Fârikî, Muhammed b. Ahmed b. el-Hüseyn eş-Şâşî (1400/1980), Hîletu’l-Ulamâ fî Marifeti Mezâhibi’l-Fukafâ, thk. Yasin Ahmed İbrahim Derâdeke, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut.
Gazzâlî Muhammed b. Muhammed et-Tûsî (1417/1996), el-Vesît fî’l-Mezheb, Dâru’s-Selâm, Kahire.
Günay, Hacı Mehmet (2010), “Şüphe” DİA, XXXIX, İstanbul, 263-265.
Haddâd Ebû Bekr b. Ali b. Muhammed el-Yemenî el-Hanefî (1322/1904), el-Cevheretu’n-Neyyire, Matbaatu’l-Hayriyye, Kahire.
Haraşî, Muhammed b. Abdillâh b. Ali el-Mâlikî (ty.), Şerhu Muhtasari Halil, Dâru’l-Fikr, Beyrut.
İbn Âbidîn Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz (1413/1992), Reddu’l-Muhtâr Alâ’d-Durri’l- Muhtar, Dâru’l-Fikr, Beyrut.
İbn Battâl, Ali b. Helef b. Abdilmelik (1423/2003), Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, thk. Yâsır b. İbrahim, Dâru’n-Neşr, İkinci Baskı, Riyâd.
İbn Beşîr, Mukâtil b. Süleymân el-Ezdî el-Belhî (1425/2004), Tefsîru’l-Mukâtil b. Süleymân, thk Abdullah Mahmûd eş-Şehâte, Dâru İhyâi’t-Turâs, Beyrut.
İbn Ebî Şeybe, Abdullâh b. Muhammed b. İbrâhîm (1416/1997), Müsned b. Ebî Şeybe, thk. Adıl b. Yusuf el-Gâzâzî ve Ahmed b. Ferîd el-Mezîdî, Dâru’l-Vatan, Riyâd.
İbn Emîru Hâc, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed (1404/1983), et-Taķrîr ve’t-Tahbîr, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, İkinci Baskı, Beyrut.
İbn Hanbel, Ahmed Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed (1421/2001), Musned, Muessesetu’r- Risâle, Beyrut.
İbn Humâm, Kemâluddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd (ty), Fethu’l-Kadîr, Dâru’l-Fikr, yy.
İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî (1388/1968), el-Muğnî, Mektebetu’l-Kâhire, Kahire.
İbn Kudâme, (1415/1994), el-Kâfî fî Fıkhi’l-İmâm Ahmed, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut.
İbn Manzûr, Mukarram b. Ali b. Ahmad (1414/1993), Lisânu'l-Arab, Dâru Sâdır, Üçüncü Baskı, Beyrut.
İbn Nuceym, Zeynuddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî (1432/2011), el-Eşbâh ve’Nazâir, thk. Abdulkerim el-Fudaylî, el-Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut.
İbn Nuceym, (ty), el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’n-Dekâik Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, İkinci Baskı yy.
İbn Ruşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed el-Endelusî (1408/1988), el-Beyân ve’t- Tahsîl, thk. Muhammed hâcî v.dğr., Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, İkinci Baskı, Beyrut.
İbn Ruşd, (1425/2004), Bidâyetu’l-Muctehid, Dâru’l-Hadîs, Beyrut.
İbnu’r-Rif‘a, Necmuddîn Ahmed b. Muhammed b. Ali el-Ensârî (1419/2009), Kifâyetu’n-Nebîh fî Şerhi’t-Tenbîh, thk. Mecdî Mahmûd Surûr Bâslûm, Dârü’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut.
İmrânî, Ebu’l-Hüseyn Yahyâ b. Ebi’l-Hayr b. Sâlim b. Es‘ad (1421/2000), el-Beyân fî Mezhebi’l- İmâmi’ş-Şâfiî, thk. Kâsım Muhammed en-Nûrî, Dâru’l-Minhâc, Beyrut.
İsâvî, Ali Hüseyin Abbâs Mihnâ (1433/2012), el-Kâidetu’l-Fıkhiyye et-Taharrî Yekûmu Mekâme’d- Delîli’ş-şer‘î İnde İn‘idâmi’l-Edille, el-Mutemer el-İlmî es-Sânî li Kulliyeti’l-Ulûmi’l- İslamiyye, er-Remâdî.
İzmirli, İsmail Hakkı (2010), İlm-i Hilâf, haz. Sırrı Fuat Ateş, Hüner Yayınevi, Konya.
Karâfî, Şihâbuddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân (1415/1994), ez-Zahîre, thk. Muhammed Hacî, v.dğr., Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut.
Karaman, Hayrettin (2003) v.dğr., Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir, DİB Yayınları, Ankara.
Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed (1406/1986), Bedâ’i‘u’s-Senâ’i‘ fî Tertîbi’ş-Şerâ’i‘, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, İkinci Baskı, Beyrut.
Kocabaş, Savaş (2014), İslam Hukukunda Mükellefin İçtihadi (Teharri) ve Bunun İbadet Alanındaki Uygulaması, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 23, 297-328.
Kudûrî, Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed (1427/2006), et-Tecrîd li’l-Kudûrî, thk. Muhammed Ahmed Sirâc, Ali Cuma Muhammed, İkinci Baskı, Dâru’s-Selâm, Kahire.
Kurtubî, Muhammed b. Ahmed (1408/1988), el-Câmi‘u li Ahkâmi'l-Kur’ân, Dâru’l-Kutubi’l- İlmiyye, Beyrut.
Lahmî, Ali b. Muhammed (1432/2011), et-Tebsira, thk. Ahmed Abdulkerîm Necîb, Vezârutu’l- Evkâf, Katar.
Mâlik b. Enes, b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Medenî (1425/2004), el-Muvatta, thk. Muhammed Mustafa el-E‘azamî, Müessese Zâyid b. Sultan, Ebû Zabî.
Mâlik b. Enes, (1415/1994), el-Mudevvene, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyyye, Beyrut.
Mâverdî, Ali b. Muhammed b. Habîb el-Basrî (1420/1999), el-Hâvî’l-Kebîr fî Fıkhî Mezhebi’l- İmâmi’ş-Şâfiî, thk. Muhammed Muaviz, Âdıl Ahmed Abdu’l-Mevcûd, Dâru’l-Kutubi’l- İlmiyye, Beyrut.
Mergînânî, Burhânuddîn Ali b. Ebî Bekr (1410/1990), el-Hidâye fî Şerhu Bidâyeti’l-Mubtedî, Darû’l- Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut.
Molla Husrev, Muhammed b. Ferâmuz/Ferâmurz (ty), Dureru’l-Hukkâm fî Şerhi Gureri’l-Ahkâm, Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, yy.
Mûrâdî, Alâuddîn Ebu’l-Hasan Ali b. Süleyman el-Hanbelî (ty), el-İnsâf fî Marifetu’r-Râcih mine’l- Hilâf, , Dâru İhyâu’t_Turâsi’l-Arabiyye, İkinci Baskı, Beyrut.
Muzenî, Ebû İbrâhîm İsmâîl b. Yahyâ b. İsmâîl el-Mısrî (1410/1990), Muhtasaru’l-Muzenî, Dâru’l- Marife, Beyrut.
Nemerî, Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr (1400/1980), el-Kâfî fi Fıkhi Ehl’i’l-Medine, tkh. Muhammed Muhammed el-Mûrîtânî, Mektebetu’r-Riyâd, İkinci Baskı, Riyâd.
Nesâî, Ahmed b. Ali b. Şuayb (1406/1986), es-Sunenu’s-Suğra li’l-Nesâî, thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde, Mektebu’l-Metbûâti’l-İslâmiyye, Haleb.
Nesefî, Necmuddîn Ebû Hafs Ömer b. Muhammed es-Semerkandî (1410/1990), Tilbetu’t-Talebe fî’l- İstilâhâti’l-Fıkhiyye, Dâru’n-Nefâis, Beyrut.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref (1408/1988), Tahrîru’l-Elfâzi’l-Tenbîh, Dâru’l-Kalem, thk. Abdulganî ed-Dakr, Beyrut.
Nevevî, (ty), el-Mecmu’ Şerhu’l-Muhezzeb, Dâru’l-Fikr, yy.
Müslim b. Haccâc en-Neysâbûrî (ty), Sahîh-i Muslim, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Dâru İhyâu’t_Turâsi’l-Arabiyye, Beyrut.
Pala, Ali İhsan (2009), İslâm Hukukunda İhtiyat İlkesi, Fecr Yayınları, Anakara.
Râzî, Muhammed b. Ömer b. Hasan b. Hüseyn Fahreddin (1422/2002), Tefsîru’l-Kebîr, Dâru İhyâi’t- Turâsi’l-Arabî, Beyrut.
Râzî, Zeynüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkâdir (1420/1999), Muhtâru’s-Sihâh, thk. Yusuf eş-Şeyh Muhammed, Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut.
Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm (1422/2002), thk. Muhammed b. Aşûr, el-Keşfu ve’l-Beyân an Tefsîri’l-Kur’ân, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut.
Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl el-Ferrâ (1422/2002), Fıkhu’l-Luga ve Sirru’l-Arabiyye, thk. Abdurrazzâk el-Mehdî, İhyâu’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut.
Semerkandî, Alâuddîn Muhammed b. Ahmed (1404/1984), Mîzânu’l-Usûl fî Netâici’l-Ma‘kûl, thk. Muhammed Zekî Abdulberr, ed-Dûhe el-Hedîse, Katar.
Semerkandî, (1415/1994), Tuhfetu’l-Fukahâ, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, İkinci Baskı, Beyrut.
Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed (1414/1993), el-Mebsût, Dâru’l- Ma‘rife, Beyrut.
Serahsî, (ty), Usûlu’s-Serahsî, Dâru’l-Marife, Beyrut.
Sugdî, Ebu’l-Hasan Ali b. el-Hüseyn b. Muhammed (1404/1983), en-Nutafu fi’l-Fetâvâ, thk. Salâhaddîn en-Nâhî, Dâru’l-Furkân, İkinci Baskı, Beyrut.
Suyutî, Celaleddîn Abdurrahman b. Ebû Bekr (1419/1998), el-Eşbâh ve’n-Nezâir, Dârü’l-Kutubi’l- İlmiyye, Beyrut.
Şâfiî, Muhammed b. İdris (1410/1990), el-Umm, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut.
Şâşî, Nizâmmuddîn Ebû Ali Ahmed b. Muhammed b. İshâk (ty), Usûlu’ş-Şâşî, Dâru’l-Kutubi’l- Arabî, Beyrut.
Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ali b. Muhammed (1414/1993), Fethul’l-Kadîr, Dâru İbn Kesîr, Beyrut.
Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad (ty), el-Asl, thk. Ebû’l-Vefâ el-Efgânî, İdâretu’l-Kurân ve Ulumi’l-İslâmiyye, Karâşî.
Şîrâzî, Ebû İshâk İbrahim b. Ali b. Yusuf el-Fîrûzâbâdî (1424/2003), el-Muhezzeb fî Fıkhi’ş-Şâfiî, thk. Âdil Ahmed Abdulmevcût, Ali Muhammed Aved, Dâru’l-Marife, Beyrut.
Taberî, Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmulî (1420/2000), Câmi‘u’l-beyân fî Te’vîli’l-Kur’ân, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Muessetu’r-Risâle, Beyrut.
Tevribiştî, Fadlullah b. Hasan b. Hüseyn b. Yûsuf Şehâbeddîn (1429/2008), el-Meysir fî Şerhi Mesâbîhi’s-Sünne, thk. Abdulhamîd Hetâvî, Mektebetu Nezzâr Mustafa el-Bâz, İkinci Baskı, Riyâd.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (1395/1975), Sunenu’t-Tirmizî, Ahmed Muhammed Şâkir ve diğerleri, Mektebetu Mustafâ el-Bâbî, İkinci Baskı, Mısır.
Yahsubî, Ebu’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Mâlikî (ty), Meşâriku’l-Envâr Alâ Sihâhi’l-Asâr, Dâru’d-Turâs, yy.
Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh (1405/1985), el-Mensûr fi’l-Kavâid, Teysîr Fâik Ahmed Muhammed, Vezarâtu’l-Evkâf, Kuveyt.
Zeylaî, Fahruddîn Osmân b. Ali b. Mihcen el-Bâriî (1313/1896), Tebyînu’l-Hakâik Şerhu Kenzu’l- Dakâik ve Hâşiyetu’-Şelbî, el-Matbaatu’l-Emiriyye el-Kubrâ, Kahire.
Zuhaylî, Muhammed (2007), el-Kavâidü’l-Fıkkiyye ve Tatbikatuhâ Fi’l-Mezâbi’l-Erbâ, Dâru’l-Fikr, Dımaşk.