İNAS VE SANAYİ-İ NEFİSE MEKTEBİ’NİN İLK KADIN HEYKELTRAŞLARI

Osmanlı Devleti'nin ilk güzel sanatlar okulu olan "Sanayi-i Nefise Mektebi" 1883 yılında Arkeoloji Müzesi'ne bağlı olarak eğitim hayatına başlamıştır. Güzel sanatların (özellikle heykel) Müslüman toplumunda yeni yeni kabul görmeye başlandığı bir süreçte, mektebin öğrencileri de ağırlıklı olarak, gayrimüslimlerden oluşmuştur. Henüz kız öğrencilerin güzel sanatlara alınmadığı bir dönem olduğu için de bünyesinde yalnızca erkek öğrencilerin bulunduğu okul; resim, heykel, mimarlık ve gravür gibi dört ana bölüm düşünülerek açılmıştır. Ancak gravür bölümü, hoca bulunulamaması nedeniyle geç açılacaktır. Osmanlı'da özellikle II. Meşrutiyet sonrası, kız öğrencilerin de yüksek öğrenimde okumalarına karar verilmiştir. Tarihler 1914 yılını gösterdiğinde, kızlar için de bir yüksek okul açılmış ve "İNAS SANAYİ-İ NEFİSE MEKTEBİ-KIZ GÜZEL SANATLAR OKULU" adıyla eğitim hayatına başlamıştır. Kız öğrencilerin, güzel sanatlar alanında eğitim görüp, kendini geliştirmesi amacıyla açılan bu okulda; resim bölümü dışında heykeltıraşlık bölümü de kurulmuştur. Böylelikle, Cumhuriyet Türkiyesi'nin ilk kadın heykel sanatçıları yetişmiş olacaktır. 1917 yılında Sanayi-i Nefise Mektebi ve İnas Sanayi-i Nefise Mektebi, müze müdürlüğünden ayrılarak Maarif Bakanlığı'na bağlanmıştır. Kız ve erkek öğrencilerin bir arada eğitim görmesi ise, 1923 yılında başlamıştır. Dolayısıyla kız heykel bölümü öğrencilerinin İnas Sanayi-i Nefise Mektebi ile başlayan eğitim hayatları, Güzel Sanatlar Akademisi'ne dönüşen Sanayi-i Nefise Mektebi'nde devam etmiştir. Birleşen Güzel Sanatlar Okulunda eğitim gören en önemli kadın heykeltıraşlar; Sabiha Bengütaş, Nermin Faruki gibi isimlerdir. Okulda, belli bir süre misafir öğrenci olarak eğitim gören isimler de olmuştur. Bu isimlerden bilinen en önemlileri; Melek Celal Sofu, İraida Barry ve Mari Gerekmezyan'dır. Bir araya gelerek, haklarında konuşulabilecek üç zorlu konu; Osmanlı, heykel sanatı ve kadın sanatçılar... Kadın sanatçılara önem verilmediği bir dönemde, ön plana çıkmayı başarmış olan ilk kadın heykeltıraşlar... Ve devamında Cumhuriyet Türkiye'sine geçildikten sonra, bu öncü isimleri takip edenler sayesinde heykel sanatında yaşanılacak bir gelişim sürecinden bahsedilebilecektir. Günümüz heykel sanatına gidilen yolu, bu birkaç cümle ile özetlemek mümkün olmaktadır

THE FIRST FEMALE SCULPTORS OF INAS AND THE SCHOOL OF FINE ARTS (Sanayi-i Nefise Mektebi)

As The first School of Fine Arts of The Ottomon Empire “Sanayi-i Nefise Mektebi-school of fine arts” began to the word of training underlying to Archeology Museum in 1883. At a period that fine arts (especially sculpture) newly started to gain acceptance among Muslim community, students of the school mostly consisted of non-muslims. Since it was a period that were not accepted by school of fine arts, embodying only male students, the school consisted of four main departments:painting, sculpture, architecture and engraving. However, the engraving department was opened lately because no instructors were found. In Ottoman Empire, especially after the second Constitutional Monarchy, girls were allowed to study at colleges, in 1914, a college was founded for girls and started to education under the name of “INAS SCHOOLOF FINE ARTS-GIRLS FINE ARTS SCHOOL". The school aimed to give girls the chance of improving themselves in the field of fine arts. Other than painting, department of sculpture was founded as well. In the way, the first woman artists of sculptures were trained. In 1917, School of Fine arts and Inas school of fine arts seperated from directorship of Museum and bounded to the Ministry of Education. Co-education started in 1923. Correspondingly, students of the sculpture department of girls started their education at school of fine arts, ended up with Academy of Fine Arts. The most remarkable woman sculptors trained in combined School of Fine Arts are sculptors such as Sabiha Bengutas, and Nermin Faruki. Guest students were involved in education for a while as well. The most remarkable of these guests are Melek Celal Sofu, İraida Barry and Mari Gerekmezyan. The first there hard subject that can be discusse; Ottoman, sculpture and woman artists…The first woman sculptures that succeeded to loom large at a period that woman artists were not considered important… And subsequently, after the fondation of Republic of Turkish an improvement in sculpture could be mentoned thanks to the followers of these forerunners. It is possible to summarize the way to contemporarysculpture in this way

PDF

___

ALİÇAVUŞOĞLU, E. (2008). “Bengütaş Sabiha”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, C.I, Yem Yayını, İstanbul, s.205.
ANONİM (1934). “Türk heykeltıraşlığı”,Ar4, Nisan, s.13.
BERK, Nurullah, GEZER, Hüseyin (1973). 50 Yılın Türk Resim ve Heykeli, İstanbul
BÖREKÇİ, G. “Türkiye’nin Camille Claudel’i”, Habertürk: HT Cumartesi 15-12-2012; Erişim 05.05.2014.
CERAN, İsmail (2014). “XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Türk-Fransız İlişkileri, Kanuni Sultan Süleyman-I. François İttifakı/Turkish-French Relations in the First Half of 16th Century, Suleiman The Magnificent & Francis I of France Alliance”,TURKISH STUDIES – International Periodical fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, Volume 9/2, Winter 2014, www.turkishstudies.net, DOI Number : http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6407 , p.391-427.
DİRİCAN, Gül. “Uzak ve Yalnız İraida”, Gazete Pazar 16 Şubat 1997, s 19; Erişim 05.05.2014.
DİRİCAN, Gül. “Susma İraida”, İstanbul Dergisi Ekim 1996, s.35-37; Erişim 05.05.2014.
ELİBAL, Gültekin (1973). Atatürk ve Resim-Heykel, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
GEZER, Hüseyin (1984). Cumhuriyet Dönemi Türk Heykeli, Ankara.
GÖREN, Ahmet Kamil (2004). “Yeni Belgeler Işığında İnas Sanayi-i Nefise Mektebi, Kadın Ressamlar, Özel Resim Atelyesi ve Resim Kurslarının Türk Resim Sanatının Gelişim Sürecindeki Yeri”, Baykan Sezer’e Armağan-Baykan Sezer ve Türk Sosyolojisi, Sosyoloji Yıllığı-Kitap 11, İstanbul, s.530-545.
GÜÇHAN, (?) (2008). “Sofu Melek Celal”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, C.III, Yem Yayını, İstanbul, s.1426 (genişletilmiş 2. Baskı).
HALİS, M. Sabah Gazetesi 9.12.2012; Erişim 05.05.2014.
KARATAŞ, Özgür Sadık (2014). “Klasik Türk Müziği Eğitimi’nde bir Saray Üniversitesi: Enderun Mektebi/ A Place University on Classical Turkish Music Education: Enderun Mektebi”, TURKISH STUDIES – International Periodical fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, Volume 9/2, Winter 2014, www.turkishstudies.net, DOI Number : http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6534 , p.869-885.
KOÇ, Pınar B. (1997). “Türkiye’de İlk Heykel Eğitimine Başlanması ve Heykel Müzesi’nin Oluşumu”, Kuruluşunun 150’nci Yılında Türk Müzeciliği Sempozyumu III Bildirileri 24-26 Eylül 1996-İstanbul, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara, s.151-154.
KORUR, Aslı (2008). Cumhuriyetin ilk Onbeş Yılında Türk Resim ve Heykel Sanatı (1923- 1938), (Ankara Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü Yüksek Lisans Tezi), Ankara. “Mari'nin Muhteşem Dönüşü”, Radikal Gazetesi 16.12.2012; Erişim 05.05.2014
NAİPOĞLU, Seçkin (2008). Sanayi-i Nefise Mektebi’nde Sanat Tarihi Yaklaşımı ve Vahit Bey (Hacettepe Üniversitesi Sanat Tarihi ABD Doktora Tezi) , Ankara.
OKAY, Sevay (1991). “Türk Heykel Sanatının Oluşumuna İlişkin”, Sanat TarihiAraştırmaları Dergisi10, Aralık, s.15-24.
ÖZKAN, Devrim (2014). “Modern Sosyal Hayatta Kadının Toplumsal Cinsiyetinin Ve Rollerinin Dönüşümü:Geleneğe Karşı Modernite / The Transformation In Social Gender And Roles Of Women In Modern Social Life: Traditions Versus Modernity”,TURKISH STUDIES –International Periodical fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, Volume 9/2, Winter 2014, www.turkishstudies.net, DOI Number : http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6063 , p.1239-1252.
ÖZSEZGİN, Kaya (1996). Mimar Sinan Üniversitesi İstanbul Resim ve Heykel Müzesi Koleksiyonu, YKY, İstanbul.
ÖZYİĞİT, Halil (2005). 1920-1928 Yılları Arasında Süreli Yayınlarda Kültür ve Sanat Yorumları: Resim, (Pamukkale Üniversitesi Sanat Tarihi ABD Yüksek Lisans Tezi), Denizli.
RONA, Zeynep (2008). “Faruki Nermin”,Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, C.I, Yem Yayını, İstanbul, s.506.
TOROS, Taha. “Gurbette ölen bir kadın sanatçımız: Melek Celal”,Arkitekt, s.13; http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/264/3669.pdf. ; Erişim 05.05.2014
TÜRKMEN, Nalan (2009). “Türk İşleme Sanatının Öncülerinden: Melek Celal”, X. Ortaçağ- Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri 03-06 Mayıs 2006, Prof. Dr. H. Örcün Barışta’ya Armağan, TC. Gazi Ün.Fen-Edb. Fak. Sanat Tarihi Bölümü, Ankara, s.769-783.
YAKIN, Meltem (2005). Türk Resminde Melek Celal Sofu’nun Yeri ve Önemi, (İstanbul Üniversitesi Sanat Tarihi ABD Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.