İNANÇ SİSTEMİ TEMELİNDE GAGAUZLAR’DA ÖLÜM VE CENAZE

Kişisel gelişimin hangi noktasında olunursa olunsun ölüm olgusu, insanın, bireysel olarak başa çıkmakta en çok zorlandığı gerçekliktir. Bu noktada insan; toplumsallığa ve toplumsallığın oluşmasında en önemli etkenlerden olan inanç unsurlarına her zamankinden fazla ihtiyaç duyar. Toplumlar, bütünlükçü bir anlam ilişkisi çerçevesinde bir araya getirdiği inanışlar aracılığıyla ölüm olgusuna dair ortak bir kavrayış meydana getirir. Böylece birey, ait hissettiği topluluğun desteğiyle ölüm korkusunun üstesinden gelmeye çalışır. Cenaze törenleri ise bir toplumun ölüm olgusuna ilişkin yarattığı kavrayışa temel olan bileşenleri somut göstergelere dönüştürür. Bir toplumun cenaze kültürünü izleyerek onu meydana getiren inanışları ve kaynaklarını tespit edebilme şansı buluruz. Gagauz toplumunda ölüm olgusunun anlamı, tek bir inanç sisteminden beslenmez. Ölüme yüklenen anlamın bileşenlerinde; Hristiyanlık inancı kadar Şaman kültürü ve İslam diniyle ortaklaşan kodlar tespit etmek mümkündür. Elbette ki inanç sistemleri açısından da ölüm olgusu bağlamında ortaklaşılan noktalar mevcuttur. Ancak Gagauz kültürü açısından ölümün anlamının, daha çok tarihsel bir deneyimin ürünü olarak şekillendiği söylenebilir. Bu deneyim içerisinde dinamik bir toplumsal etkileşim sürecinin etkisi büyüktür. Bu çalışmada, kökleri Orta Asya’ya dayanan, Anadolu Selçukluları’yla tarihsel bir geçmişi olan ancak Hristiyan Balkan kültürü içinde gelişen bir topluluk olarak Gagauzlar’ın, ölüm ve cenaze kültürü incelenmiştir. Yöntem olarak literatür taramasının yanı sıra Gagauz Özerk Yeri’nde yaşayan 7 kadınla yapılan görüşmelerin kayıtlarından faydalanılmıştır.

DEATH AND FUNERAL IN GAGAUZES BASED ON BELIEF SYSTEM

Regardless of at which stage of personal development, the fact of death is the reality in which man is most challenged to cope individually. At this point, humankind needs more than ever the elements of faith, which are the most important factors in the formation of sociality and sociality. Communities bring together a common understanding of the phenomenon of death through the beliefs that they bring together in a holistic sense of meaning. Thus, the individual tries to overcome the fear of death by the support of the community he belongs to. Funeral ceremonies turn the components that are the basis of the understanding of death into concrete indicators. We have a chance to determine the beliefs and resources of a society by following the funeral culture. The meaning of the phenomenon of death in the Gagauz community is not fed by a single belief system. In the components of meaning loaded to death; It is possible to identify codes that are in common with the Shaman culture and Islamic religion as well as Christian faith. There are, of course, common points of belief systems in the context of the phenomenon of death. However, for the Gagauz culture, it can be said that the meaning of death is shaped as the product of a historical experience. In this experience, a dynamic social interaction process has a great impact. In this study, the death and funeral culture of the Gagauz people, whose roots are based on Central Asia and have a historical background with the Anatolian Seljuks, but developed within the Christian Balkan culture, have been studied. In addition to the literature review, the records of interviews with 7 women living in Gagauz Autonomous Region were used.

PDF

___

Altun, I. (2004). Kandıra Türkmenlerinde Doğum, Evlenme ve Ölüm, Kocaeli: Yayıncı Yayınları.
Çakmak, M. (2018). Epikür ve Lukretius’un Ölüm ve Yokluk Algılarına Dair Bir Değerlendirme Beytulhikme Int J Phil 8 (1), 357-376.
Çetin, Ç. Z. (2008). Tatar Türklerinde Cenaze Merasimleri, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (17)1, 155-168.
Dinç, A. (2004). Gagauz Folkloründe Ölüm, A.Ü.Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi,25, 89-106.
Durdu, A., B.K. Durdu, (1998). Geçmişten Günümüze Ölüm Adetleri ve Kemaliye Köyü’nde Ölüm, Türk Halk Kültürü Araştırmaları, Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları: 275.
Epiküros, (2014). Özdeyişler, Mektuplar ve Aforizmalar, (Çev. G. Renas) İstanbul: Arya Yayıncılık.
Ercan, A. M. (2002), Gelibolu Yarımadası’nın Geçiş Dönemi Adetleri Üzerine Bir İnceleme (DoğumDüğün-Ölüm), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Çanakkale: Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ercan, E. H. (2006). Balkanlarda Gökyüzü ile İlgili İnanışlar ve Halk Takvimi, Millî Folklor, 69, 72- 82.
Eren, M. (2012). Türk Kültüründe Ölüm ve Toprakla İlgili İnanış ve Ritüeller, ACTA TURCICA, (IV)1, 259-271.
Eroğlu, E. (2008). Prizren Türk Halk Kültüründe Geçiş Dönemleri (Doğum-Evlenme-Ölüm), Yayımlanmış Doktora Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
Ersoy, R. (2002). Türklerde Ölüm ve Ölü ile İlgili Rit ve Ritüeller, Milli Folklor, (7)54, 86-101.
Freyer, H. (1964). Din Sosyolojisi (Çev. T. Kalpsüz) Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Yayınları.
Gizir, C. A. (2006). Bir Kayıp Sonrasında Zorluklar Yaşayan Üniversite Öğrencilerine Yönelik Bir Yas Danışmanlığı Modeli, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(2), 195-213.
Güngör, H., M. Argunsah (1998). Gagauzlar (Gagauz Türklerinin Etnik Yapısı, Nüfusu, Dili, Dini, Folkloru Hakkında Bir Araştırma). İstanbul: Ötüken Yayınları.
İusiumbeli, İ. (2005). Gagauz Türklerinin Mitolojisi Üzerine Bir Deneme, Milli Folklor, Yıl 17, Sayı 68, 208-221.
İusiumbeli, İ. (2008). Gagauz Yerinde Kadın, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
Kalafat, Y. (1996). Uluğ Türkistan’da Halk Sufizmi (Kırgızistan)-II. Milli Folklor, 31-32, 90-94.
Kalafat, Y. (2005). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, (4. Baskı), Ankara: Babil Yayıncılık.
Karakuş, G., Z. Öztürk, L. Tamam (2012). Ölüm ve Ölüm Kaygısı, Arşiv Kaynak Tarama Dergisi (Archives Medical Review Journal), 21(1), 42-79.
Kılıç, Y., E. Eser (2018). Lohusalık Sendromu (al ana/alkarısı/albastı)’nun Eskiçağ Yakındoğu Toplumlarının Kültürlerindeki İzleri: Lilith Gerçeği, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, (5)17, Ek Özel Sayı, 29-60.
Malinowski, B. (1990). Büyü Bilim ve Din, (Çev. Saadet Özkal), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Manof, A. I. (1940). Gagauzlar, (Çev: Türker Acaroğlu), Ankara: Varlık Neşriyatı.
Muratoğlu, M., Y. Kalafat, C. Türkeroğlu (1996), Türk Halk İnançları – Özbekistan-Anadolu Karşılaştırmaları, İstanbul:Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
Mutaf, S. (2013) Gagauzların Tanınma Mücadelesi ve Gagauz Yeri Özerk Bölgesinin Oluşum Süreci, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Nuredin, M., N. Y. Domazet (2017). Makedonya Türklerinde Ölüm Adetleri, ,Hikmet, 30, 18-25.
Ölmez, Ö. (2008). Türk Folklorunda Ölüm Üzerine Sosyolojik Bir Çalışma, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
Örnek, S. V. (2000). Türk Halkbilimi, (2. Baskı), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Perçemli, V. (2011). Gagauz Türklerinde Doğum Evlenme Ölüm Adetleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi.
Polat, K. (2003). Kırgızlarda Doğum, Evlenme Ve Ölüm Fenomenleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
K1 Paşa Yularcı (İşçi)
K2 Stefanida Komur (İşçi)
K3 Sofia Mihna (İşçi)
K4 Maria Doykova (İşçi)
K5 Praskovya Niyago (İşçi)
K6 Liudmila Marin (Müze Müdürü)
K7 Maria Kösa (Müzeograf)