II. ABDÜLHAMİT TARAFINDAN İSVEÇ KRALI II. OSCAR’A HEDİYE EDİLEN TÜRKÇE ELYAZMASI ESERLER

Tarihî süreç içerisinde Avrupa ülkeleri ile Türk dünyası arasındaki ilişkiler siyasi, ekonomik ve kültürel sebeplerden dolayı sürekli değişiklikler göstermiştir. Özellikle Osmanlı Devletinin kuruluşundan yıkılışına kadar olan sürede Avrupa'ya bakış açısı farklılıklar arz eder. Kuruluş ve yükseliş dönemlerinde daha çok üstün bir bakış ve ötekileştirme görülürken duraklama döneminden itibaren Avrupa'yı tanıma ve anlama sürecine geçilir. Gerileme döneminde ise Avrupa, tamamen örnek alınması gereken bir model olarak görülmeye başlanır. Ama İsveç'in Türk dünyası ile olan ilişkileri diğer Avrupa ülkelerine göre daha farklı bir çizgide seyretmiştir. Başlangıcı Vikingler dönemine kadar uzanan İsveç-Türk dünyası ilişkileri, 16. yüzyıldan itibaren İsveç'in, Osmanlı İmparatorluğu ve Tatarlarla kurduğu yoğun diplomatik ilişkilerle devam etmiştir. Bu yoğun temaslar İsveç'te Türk dillerine karşı akademik bir ilgiyi de beraberinde getirmiştir. Uppsala Üniversitesi bu akademik ilginin yoğunlaştığı en önemli merkezdir. Buradaki Türkoloji çalışmalarının başlangıcı 17. yüzyıla kadar uzanmaktadır. O tarihten günümüze kadar Türkoloji çalışmalarının devam ettiği ve İsveç'in en eski üniversitesi olarak kabul edilen Uppsala Üniversitesi, günümüzde de Türk dillerinin öğretildiği ve bu diller üzerine araştırmaların yapıldığı merkez olarak kabul edilmektedir. Türkoloji çalışmalarında bu kadar köklü bir geçmişe sahip olan Uppsala Üniversitesinin, Carolina Rediviva Kütüphanesinde, Osmanlı dönemine ait elyazması ve matbu eserlerden oluşan bir koleksiyon bulunmaktadır. Ayrıca kütüphanede diğer Türk dillerine ait çeşitli kitap ve değerli materyaller de mevcuttur. Kütüphanedeki Türkçe elyazması ve matbu eserlerin büyük bir kısmı bağış, satın alma, savaş ganimeti; bir bölümü ise hediye etme yoluyla bir araya getirilmiştir. Ayrıca üniversitede çalışan oryantalistlerin büyük bir çoğunluğu vasiyetlerinde kitaplarını üniversite kütüphanesine bağışlamayı bir gelenek hâline getirmişlerdir. Kütüphanede bulunan Türkçe elyazmalarının bir kısmı bu şekilde bir araya getirilmiştir. Bundan başka misyonerler tarafından getirilen ve üniversitenin kütüphanesi tarafından satın alınan kitapların sayısı da oldukça fazladır. Ayrıca İsveç adına yurt dışında büyükelçilik görevlerinde bulunan diplomatlar da şahsi koleksiyonlarını üniversite kütüphanesine bağışlamışlardır. İlerleyen yıllarda kütüphaneye benzer yollarla giren elyazması ve matbu eserlerin sayısındaki artış devam etmiştir. Bunlar arasında birçok din adamının kütüphaneye bıraktığı kitaplar ile Kahire'den satın alınan eserleri sayabiliriz. Bazı eserler açık artırma sonucu kütüphaneye kazandırılırken bazılarının kütüphaneye giriş tarihi belli değildir. K. W. Zetterstéen (1935), bir kısım kitapların ise uzun zamandan beri kütüphanede bulunduğunu belirtmektedir. Osmanlı Sultanı II. Abdülhamit tarafından İsveç kralı II. Oscar'a hediye edilen beşi tarih, yedisi ise edebiyat konulu olmak üzere toplam on iki Türkçe elyazması eser de bu koleksiyon içerisinde bulunmaktadır. Ahmet Mithat Efendi ve beraberindeki Osmanlı heyeti tarafından hediye olarak götürülen Türkçe elyazması eserler şunlardır: 1. Tercüme-i Tarihi Müneccim Başı, 2. Tâc'üt-tevârih, 3. Fezleketü't-tevârih, 4. Süleymanname, 5. Harem-i Hümâyun, 6. Hümâyunnâme, 7. Tezkiretü'şşu'arâ, 8. Külliyat-ı Fuzuli, 9. Divan-ı Nazım, 10. Divan-ı Yusuf Nabi, 11. Külliyat-ı Ragıb ve 12. Divan-ı Kani. Söz konusu bu elyazması eserler İsveç kralı tarafından 1891'de Carolina Rediviva kütüphanesine hediye edilmiştir (Zal 2013). 8. Oryantalistik Kongresi sebebiyle Osmanlı Devletini resmî olarak temsil eden Ahmet Mithat Efendi ve beraberindeki heyet üyeleri İsveç'te büyük bir ilgiyle karşılanır. Kendilerine karşı gösterilen bu olağanüstü ilgide II. Abdülhamit'in, İsveç Kralı II. Oscar'ın hummaya yakalanan oğlunu İstanbul'da tedavi ettirmiş olması ve İsveç Kralı'nın II. Abdülhamit ile daha önceleri yüz yüze görüşmesinin büyük etkisi olmuştur. Bunun yanında, kongreyi düzenleyen ev sahiplerine sunulmak üzere II. Abdülhamit'in emriyle dönemin önde gelen hattatlarına özel olarak yazdırılan Türkçe elyazması eserler ile Stockholm'de Osmanlı heyetine takdim edilen devlet nişanları ve son olarak İsveç Kralı II. Oscar tarafından Osmanlı heyeti için özel olarak imzalanan fotoğraflar, Osmanlı Devleti ile İsveç arasındaki siyasi ilişkilerin durumunu göstermesi açısından oldukça dikkat çekicidir. Bu makalede, Uppsala Üniversitesi Carolina Rediviva Kütüphanesinde bulunan ve 1889 yılında Stockholm ve Christiania (Oslo)'da düzenlenen 8. Oryantalist Kongresi dolayısıyla Osmanlı Sultanı II. Abdülhamit tarafından İsveç Kralı II. Oscar'a hediye olarak gönderilen tarih ve edebiyat konulu Türkçe elyazması eserler ve içerikleri üzerinde durulacaktır

TURKISH MANUSCRIPTS PRESENTED AS A GIFT TO THE SWEDISH KING II. OSCAR BY THE OTTOMAN SULTAN II. ABDULHAMIT

The affairs between the European countries and the Turkish people have varied continually due to political, economic and cultural reasons in a historical period. Especially in a period from the establishment to the fall of Ottoman Empire, the point of view towards the Europe shows differences. While there was a superior view and marginalization towards the Europe in founding and rising periods, they passed into the process of recognizing and understanding the Europe from the period of stagnation. Europe is completely started to be seen as a sample model in a period of regression. However, the affairs between Sweden and the Turkish world have continued in a way different from other European countries. The beginning of The Swedish-Turkish affairs dating back to the period of Vikings, continued with the establishment of intensive diplomatic affairs of Sweden with the Ottoman Empire and Tatars from 16th century. These intensive contacts brought together academic interests towards the Turkish languages in Sweden. The University of Uppsala is the most important center of this academic interest. The beginning of Turcology studies here dates back to 17th century. Uppsala University, regarded as the oldest university of Sweden where Turcology studies have continued so far since then, is accepted as a center where Turkish languages are taught and studies are carried about these languages. There is a collection of manuscripts and printed works belonging to the Ottoman period in the library of Carolina Rediviva of Uppsala University which has such a long-standing past on Turcology studies. Furthermore, there are various books and valuable materials belongs to the other Turkish languages. Most of the manuscripts and printed works brought together by donation, purchasing, spoils of war and being presented as a gift. Also a large majority of the orientalists working at university traditionalized donating their books to the university library in their testaments. Some parts of the Turkish manuscripts which are in the library brought together by this way. Apart from this, the number of books brought by missionaries and sold to university library is quite a lot. Also diplomats working as an embassy abroad on behalf of Sweden donated their personal collections to the university library. The rise in the number of manuscripts and printed works in the library have continued by the similar way in the following years. There are lots of manuscripts, left by most of the ecclesiastics and bought from Cairo, among these books. Even some manuscripts are gained by auction, some of their entry date is not definite. K. W. Zetterstéen (1935) stated that some of the books are in the library for a long time. Totally twelve manuscripts, five of them is about history and seven of them about literature, presented as a gift to the Sweden King by The Ottoman Sultan II. Abdülhamit are in this collection. These are the Turkish manuscripts presented as a gift by Ottoman committee and Ahmet Mithat Efendi: 1. Tercüme-i Tarihi Müneccim Başı, 2. Tâc’üttevârih, 3. Fezleketü’t-tevârih, 4. Süleymanname, 5. Harem-i Hümâyun, 6. Hümâyunnâme, 7. Tezkiretü’ş-şu’arâ, 8. Külliyat-ı Fuzuli, 9. Divan-ı Nazım, 10. Divan-ı Yusuf Nabi, 11. Külliyat-ı Ragıb ve 12. Divan-ı Kani. These manuscripts were presented as a gift to Carolina Rediviva library by Sweden King in 1891(Zal 2013). Because of orientalistic congress, Ahmet Mithat Efendi and his accompanying committee officially representing the Ottoman Empire, are welcomed with a great interest. This remarkable interest towards them is both because of II. Abdul Hamid’s treatment for the Sweden King II. Oscar’s son who has a chronic fever and previously face to face meetings with Sweden King and II. Abdul Hamid have a remarkable impact. Besides, manuscripts that were peculiarly written by the outstanding calligraphists by the order of II. Abdul Hamid in order to be presented to the coordinators hosting the congress, state medals presented as a gift to Ottoman committee in Stockholm and lastly photographs that are signed by Sweden King II. Oscar especially for Ottoman committee are quite remarkable for showing the political affairs between Ottoman Empire with the Sweden. In this article, Turkish manuscripts about history and literature, sent to Sweden King II. Oscar as a gift by II. Abdul Hamid situated in the Carolina Rediviva Library of Uppsala University and their contents are studied.

___

  • KAYNAKÇA
  • BAYRAKTAR, Nimet; Mihin Lugal (1995), Türkiye Yazma Eser Kütüphaneleri ve Bu Kütüphanelerde Bulunan Yazmalarla İlgili Yayınlar Bibliyografyası (Editör: Ekmeleddin İhsanoğlu), İstanbul.
  • BJÖRKMAN, Walther. 1971. Mikrofilmsammlung in Uppsala, Der Islam 47: 298. CSATÓ Éva Á., Uppsala Üniversitesi’nde Türkoloji Çalışmaları, Bildiriler: Uluslararası Türkçenin Batılı Elçileri Sempozyumu (5-6 Kasım 2012 İstanbul), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
  • İPEKTEN, Halûk; İsen Mustafa (1997), Basılı Divanlar Katalogu, Ankara.
  • İSEN, Mustafa; Horata, Osman; Macit, Muhsin; Kılıç, Filiz; Aksoyak, İ. Hakkı (2009), Eski Türk Edebiyatı El Kitabı (Editör: Mustafa İsen), Grafiker Yayınları, Ankara.
  • JARRING, Gunnar. 1977. Tjurkologija v Švecii. Sovetskaja tjurkologija (Baku). 1977: 3, 94-102. Ayrıca yayınlandı: 1980. İsveç’te Türkoloji araştırmaları. Belleten 44: 173, 125-136. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • JARRING, Gunnar. 1997. Central Asian Turkic place-names: Lop Nor and Tarim area: an attempt at classification and explanation based on Sven Hedin's diaries and published works. Stockholm: Sven Hedin Foundation, National Museum of Ethnography. Kronholm, Tryggve. 1992. Preface. Lewin, B. vd. 1992: 7-9.
  • KUT, Günay 2007. Kandilli Rasathanesi el yazmaları I: Türkçe yazmalar, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul.
  • LEWİN, Bernhard & LÖFGREN, Oscar. 1992. Catalogue of the Arabic Manuscripts in the Hellmut Ritter Microfilm Collection of the Uppsala University Library. Including Later Accessions. Edited by Mikael Persenius. Preface by Tryggve Kronholm. 332 pp. (Acta Universitatis Upsaliensis) Uppsala i Almqvist & Wiksell.
  • LÖFGREN, Oscar. 1974. Katalog über die äthiopischen Handschriften in der Universitätsbibliothek Uppsala sowie Anhänge über äthiopische Handschriften in anderen Bibliotheken und in Privatbesitz in Schweden, Stockholm.
  • MUHADDIS, Ali. 2012. Fihrist-i kitāb'hā-yi khaṭṭī-i fārsī dar kitābkhānih-ʼi dānishgāh-i Uppsala. [Uppsala: Acta Universitatis Upsaliensis].
  • MUHADDIS, Ali. 2013. A Consice Catalogue of the Persian Manuscripts in Uppsala University Library [Acta bibliothecae r. universitatis upsaliensis vol. XLVII].
  • Servet Bayoğlu; Cunbur, Müjgan; Ekiz Abdullah (1982), Türkiye Yazmaları Toplu Katalogu (TÜYATOK), İstanbul.
  • ŞENTÜRK, Atilla; KARTAL, Ahmet (2010), Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul.
  • TORNBERG, C. G. 1849. Codices Arabici, persici et Turcici Bibliothecae Regiae Universitatis Upsaliensis, Lundae.
  • ZAL, Ünal, 2013, “Uppsala Üniversitesinde bulunan Türkçe Eserler”, [Demir, Nurettin; Karakoç, BİRSEL; Menz, Astrid (editörler)], Türkoloji ve Dilbilim. Éva Á. Csató Armağanı, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara 2014, s. 479-490.
  • _________, Yavuz Sultan Selim Han’ın Hatıraları -Harem-i Hümayun-, 1st International Symposium on Language Education and Teaching (28-30 Mayıs 2015), Nevşehir.
  • __________, 2015, Yavuz Sultan Selim Han’ın Hatıraları, Gün Neşriyat, Stockholm [ Baskıda].
  • ZETTERSTÉEN, Karl V. 1900. Verzeichnis der hebräischen und aramäischen Handschriften der Kgl. Universitätsbibliothek zu Uppsala, Lund.
  • ZETTERSTÉEN, Karl V. 1930. Die arabischen, persischen und türkischen Handschriften der Universitätsbibliothek zu Uppsala. [Acta bibliothecae r. universitatis upsaliensis 3.]. Uppsala: Almqvist & Wiksell.
  • ZETTERSTÉEN, Karl V. 1935. Die arabischen, persischen und türkischen Handschriften der Universitätsbibliothek zu Uppsala 2. Uppsala: Almqvist & Wiksell.