HERAT EKOLÜ TEZKİRELERİNDEN XVI. YÜZYIL ŞU’ARA TEZKİRELERİNE ŞAİRLERLE İLGİLİ BİLGİ EDİNME KAYNAKLARI

Klasik edebiyatımızda şairlerin hayatları ile ilgili en eski ve en geniş bilgileri içeren kaynakların başında tezkireler gelmektedir. Tezkireci kendi döneminde ya da kendisinden önce yaşamış şairlerle ilgili bilgi toplarken yazılı ve sözlü birçok kaynaktan istifade eder. Kaynaklardan elde edilen bu malzeme tezkirecinin kendine özgü tasnif usulü ve tezkire diliyle biyografik bir yapıt olarak hayat bulur. Ancak bir tezkirenin değeri aynı zamanda şairlerle ilgili bilgi verirken istifade ettiği kaynakların güvenirliğine ve çeşitliliğine de bağlıdır. Bu çalışmada Anadolu'da ortaya çıkan tezkirecilik geleneğinin alt yapısını oluşturan Herat ekolü tezkirelerinden (Bahâristân, Devletşah Tezkiresi, Mecâlisü'n-Nefâ'is) başlayarak XVI. yüzyılda yazılmış Osmanlı sahası tezkirelerine kadar bu eserlerin şairlerle ilgili bilgi verirken hangi kaynaklardan istifade ettikleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Kaynak tespiti yapılırken de hem Herat ekolü tezkireleri hem de Anadolu sahasında yazılan tezkirelerde tezkirecinin kullandığı kaynakların tarihsel süreç içerisinde nasıl bir değişim ve gelişim çizgisi takip ettiği ayrıca kaynaklardan hangi yönleriyle (şairin hayatı, sanatı, eser(ler)i) istifade edildiği de ortaya konulmuştur. Bu nedenle hem Herat ekolü tezkireleri hem de XVI. yüzyılda kaleme alınmış bütün Osmanlı sahası tezkireleri ve İran'da yazılmasına rağmen Anadolulu şairleri anlatan Garîbî'nin "Tezkire-i Şu'ara-yı Rum" adlı tezkiresi de incelenmiştir. İnceleme esnasında tezkirelerin tercümeleri ve Türkçeye aktarılmış transkripsiyonlu metinlerinden istifade edilmiş ve örnek alıntılarda esas metne sadık kalınmıştır

SOURCES OF OBTAINING DATA ON POETS FROM THE ANTHOLOGIES OF HERAT SCHOOL TO 16TH CENTURY POETRY ANTHOLOGIES

In our classical literature, anthologies are one of the oldest and most comprehensive sources which include the lives of the poets. Anthologist utilizes a great many written and spoken sources while gathering data about the poets either in his own age or those who lived before him. The material obtained from the sources revive as a form of biographical work by means of the classification peculiar to the anthologist. Nevertheless, the value of an anthology depends not only the facts given in the anthology about the poets but also it relies upon the variety and reliability of the sources which are utilized. In this study, it is tried to be rendered from which sources the works benefit while providing data about poets. The scope of the study begins with the Herat School (including Bahâristân, the Anthology of Devletşâh and Mecâlisü’n-Nefâ’is) which laid the anthology tradition emerged in Anatolia and extends to the Ottoman anthologies written down in the 16th century. As for determining the source, both the anthologies of Herat School and the anthologies written in the sphere of Anatolia were examined on the basis of what kind of changes and developments occurred in the historical process in works utilized by the anthologist. Furthermore, it is revealed in what ways (poet’s biography, his art and works) the anthologist benefited from the sources. For this reason, both the anthologies of Herat School and all the Ottoman anthologies written down in the 16th Century were analyzed. Altough “Tezkire-i Şu’ara-yı Rum” written by Garîbî in Iran, which expounds on the Anatolian poets was also included in the examination. During the analysis, translation of the anthologies and the texts’ transcripted form in Turkish were made use of and the original text was strictly followed in terms of quotations

PDF

___

ADIVAR, Adnan (1952): “Tarih ve Biyografi,” Tarih Dergisi, cilt II, sayı 3-4, p. 1-6
Ahdî (2005): Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı, (Haz. Süleyman Solmaz), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Alî-Şîr Nevâyî (2001): Mecâlisü’n-Nefâyis, (Haz. Kemal Eraslan), TDK Yayınları, Ankara.
Emin Ahmed Râzî (1960): Tezkire-i Heft İklîm, (Haz. Cevad Fazıl), Tahran: Kitabfuruşi-i Ali Ekber İlmi ve Kitabfuruşi-i Edebiyye.
Âşık Çelebi (2010): Meşâ’irü’ş-Şu’arâ, (Haz. Filiz Kılıç), İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
ÂŞIK ÇELEBİ ve Şairler Tezkiresi Üzerine Yazılar, (2011): (Derleyenler: Hatice Aynur, Aslı Niyazioğlu), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
BABACAN, İsrafil (2007): “16. Asırda Osmanlı Sahası Şâirleri Hakkında Yazılmış “Tezkire-i Mecâlis-i Şu’arâ-yı Rûm” Adlı Tanınmayan Bir Tezkire”, Bilig, S. 40, Kış, p. 1-16.
Beyânî (ET: 20.11.2010): Tezkiretü‟ş-Şu‟arâ, (Haz. Aysun Sungurhan-Eyduran), KB Yay., Ankara 2008. www.kulturturizm.gov.tr.
ÇAPAN, Pervin (1993): 18 Y.Y. Tezkirelerinde Edebiyat Araştırma ve Tenkidi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Elazığ.
Devletşah Alaüddevle (1977): Devletşah Tezkiresi, (Çev. Necati Lugal), İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser Yay..
Dîvân-ı Garîbî, İslami Şura Meclisi Kütüphanesi (Tahran), No: 13908.
Garîbî (2010): Tezkire-i Mecâlis-i Şu’arâ-yı Rum, Garîbî Tezkiresi, (Haz. İsrafil Babacan), Ankara: Vizyon Yayınevi.
Gelibolulu Mustafa Ali (1994): Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, (Haz. Mustafa İsen), Ankara: AKM Yayınları.
İSEN, Mustafa (1999): Latîfî Tezkiresi, Ankara: Akçağ Yayınları.
İSEN, Mustafa (1998): Sehî Bey Tezkiresi, Heşt-Behişt, Ankara: Akçağ Yayınları.
İSEN, Mustafa (2010): Tezkireden Biyografiye, İstanbul: Kapı Yayınları.
KILIÇ, Filiz (2010): Klasik Türk Edebiyatının Peşinden, Ankara: Grafiker Yayınları.
KILIÇ, Filiz (1998): XVII. Yüzyıl Tezkirelerinde Şair ve Eser Üzerine Değerlendirmeler, Ankara: Akçağ Yayınevi.
Kınalızade Hasan Çelebi (ET: 20.11.2010): Tezkiretü‟ş-Şu‟arâ I-II, (Haz. Aysun SungurhanEyduran), KB Yay., Ankara 2009. www.kulturturizm.gov.tr
KUT, Günay (2010): “Âşık Çelebi’nin Meşâ’irü’ş-Şu’arâ’da Söylediği Tarihler”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları II: Acâibü’l-Mahlûkat, İstanbul, Simurg Yayınları.
KUT, Günay (1978): Heşt Bihişt, Duxbury: Harvard University Printing Office.
Latîfî (2000): Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (İnceleme-Metin), (Haz. Rıdvan Canım), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
MACİT, Muhsin (1993): “Mukaddimelere Göre Osmanlı Tezkireciliğinin Teşekkülünde Herat Tezkirelerinin Rolü”, Yedi İklim Dergisi, S. 35, Şubat, p. 5-8.
Molla Câmî (1990): Baharistan, (Çev. M. Nuri Gençosman), İstanbul: MEB Yayınları.
ÖZCAN, Abdulkadir (2013): “Osmanlı Tarihçiliğine ve Tarih Kaynaklarına Genel Bir Bakış”, FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, S.1, Bahar, p. 271-293.
TOLASA, Harun (2002): Sehî, Latîfî ve Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, Ankara: Akçağ Yayınları.