HÂFIZ–FUZÛLİ KARŞILAŞTIRMASI

Klasik Türk edebiyatından bahseden kaynaklar, İran edebiyatının Türk edebiyatına etkisinden söz etmektedirler. Bu etkinin ne boyutlarda olduğunun anlaşılabilmesi için çok yönlü karşılaştırmalara ihtiyaç vardır. Ancak derinlemesine bir araştırma yapmadan Firdevsî, Feridüddin Attar, Nizamî-i Gencevî, Mevlânâ, Sadî, Ömer Hayyam, Hâfız-ı Şîrâzî, Molla Câmî gibi isimleri saymak bile bu etkiye ışık tutacak mahiyettedir. Bu isimlerden Firdevsî'nin Şehnâme, Attar'ın Tezkiretü'l-evliyâ ve Mantıku't-tayr, Mevlânâ'nın Mesnevî, Sadî'nin Bostan ve Gülistan, Molla Câmî'nin Bahâristan ve Ömer Hayyam'ın rubaileriyle Türk şairleri üzerinde etkili olduğu bilinmekte diğer şairlerin hangi alanda ne kadar etki ettiği pek bilinmemektedir. Bu etkinin anlaşılmasına katkı sağlamak amacıyla biz de Hâfız ile Fuzûlî Divanlarını birkaç açıdan karşılaştırmak istiyoruz. İran edebiyatının büyük gazel şairi Hâfız-ı Şîrâzî ile Türk edebiyatının büyük şairi Fuzûlî arasındaki etkileşimi anlamak için öncelikle bu şairlerin içinde bulundukları sosyal ve siyasi şartlara bir göz atmak yerinde olur sanırız. Sonra bu şairlerin hayatlarına ve edebi şahsiyetlerine değinerek şiirdeki başarılarından söz etmek istiyoruz. Hâfız 14. yüzyılda yaşamış büyük bir İran şairi, Fuzûlî ise 16. yüzyıl Türk edebiyatının büyük şairlerinden biridir. Elbette iki ayrı edebiyatın iki büyük ismini bütün özellikleriyle bir makale çerçevesinde karşılaştırma imkânı olmadığının farkındayız. Bu sebeple genel bir değerlendirmede bulunabilmek için şiirlerinin bazı yönlerine değinecek ve örnek olmak üzere şairlerin birer gazelini ve nesre çevrilmiş biçimini vereceğiz. Yaşadıkları çağlar, kullandıkları diller ve işledikleri konular göz önüne alındığında daha kapsamlı çalışmalara ihtiyaç duyulduğu görülecektir

THE COMPARISON BETWEEN HAFIZ AND FUZULİ

The resources mentioning the Classical Turkish Literature state the Persian Literature’s influences on it. In order to diagnose the scales of this influence, some multi-faceted comparisons are needed. But before a detailed analysis, mentioning the names of such as Hafız-ı Şirazi, Firdevsî, Feridüddin Attar, Nizamî-i Gencevî, Sadî, Ömer Hayyam, Molla Câmî and Mevlana has an explaining character on this influence. Among these people Attar’s Tezkirretul Evliya (Biographies of the Saints) and Mantıku’t-tayr(The Conference of the Birds),Firdausi’s Shahnameh(The Book of Garden), Molla Cami’s Bahārestān, rubaies Ömer Hayyam and Mevlana’s The Masnavi are known as having influences on the Turkish poets. However, it is not known that how much other poets have influences on and in what realms they were affective. So as to provide a contribution for an understanding, we want to make a comparison between the diwans(collection of the poems) Hafiz and Fuzuli. In order to understand the interaction between the ghazal poet of the Persian Literature, Hafiz Sirazi, and the great poet of the Turkish Literature, Fuzuli, it is favorable for us to take a glance at the social and political conditions in which they lived. After that, we want to talk about these poets’ successes in the realm of poetry by mentioning the lives and the literary personalities of them. Hafiz was a great Persian poet who lived during the 14th century, on the other hand Fuzuli was one of the great Turkish poets who lived during the 16th century. Of course, we are aware of the fact that there is no opportunity for us to compare the two great poets of the two different literatures in all aspects within an article. Therefore, in order to make general assessment, we are going to mention some points of the poems and present each poet’s one of the ghazals and their prose versions as examples. When the ages in which they lived in, the languages they wrote and the topics they mentioned are considered, it is going to be seen that more comprehensive studies are needed

PDF

___

AKYÜZ Kenan vd., Fuzûlî Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara 1990.
AMÎD Hasan, Ferheng-i Amîd I-II, Müessese-i İntişârât-ı Emîr Kebîr, Tahran 1364.
Âşık Mehmed Çelebi, Meşairü’ş-şuarâ, Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, istinsah tarihi 1323 (1904), 06 Hk 218.
BEYATLI Yahya Kemal, Kendi Gök Kubbemiz, Yahya Kemal Enstitüsü Yayınları, İstanbul 1974.
Büyük Türk Klasikleri, C. III, “Fuzuli”, Ötüken-Söğüt, İstanbul 1986.
CANIM Rıdvan, Latîfî Tezkiretü’ş-şuarâ ve Tabsıratu’n-nuzamâ (İnceleme-Metin), AKM, Ankara 2000.
CEYLAN Ömür, Tasavvufî Şiir Şerhleri, Kapı Yayınları, İstanbul 2000.
Divan-ı Hafız,
Divan-ı Hafız,
Fuzûlî, Matla’u’l-itikâd fî Ma’rifeti’l-Mabda’i ve’l-Ma’âd, (Haz. Muhammed b. Tâvît At-Tancî), DTCF Yayınları, TTK Basımevi, Ankara 1962.
Fuzûlî, Rind ü Zâhid, (Haz. Kemal Edip Kürkçüoğlu), DTCF Yayınları, TTK Basımevi, Ankara 1956.
GÖLPINARLI Abdülbâkî, Fuzûlî Divanı, İstanbul 1962.
Hafız-ı Şirazî, Sazman-ı Tebliğat-ı İslamî,
HEYET Cevat, Azerbaycan Edebiyat Tarihine Bir Bahış, Tahran 1385 (April, 1980).
İNCE Ömer, “Hâfız’ın Bir Gazelini Modern Yaklaşımla Açımlama (Şerh/Tahlil) Uygulama Denemesi, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, Volume 4/6 Fall 2009, s.251-274.
İPEKTEN Halûk, Fuzûlî Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Bazı Şiirlerinin Açıklamaları, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara 1973.
KARAHAN Abdülkadir, “Fuzuli”, İslam Ansiklopedisi, TDİA, C.13, İstanbul 1996.
KAYA İbrahim, “Konevî’nin Hâfız Divanı Şerhi ve Tasavvufi Yorumu Üzerine Bazı Düşünceler”, Turkish Studies-İnternational For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/1 Winter 2011, p. 1413-1432.
KERİMİ Ali Rıza, Şiir ve İlim. , Tahra 1391.
Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-şuara, C. II, (Haz. İbrahim Kutluk), TTK, Ankara 1989.
Külliyât-ı Dîvân-ı Fuzûlî, Ahter Matbaası, (İstanbul), 20 Rabiüssânî 1308.
LEVEND Agah Sırrı, Türk Edebiyatı Tarihi, C. I, TTK, Ankara 1973.
MAZIOĞLU Hasibe, Fuzûlî Farsça Divan, TTK Basımevi, DTCF Yayınları, Ankara 1962.
MAZIOĞLU Hasibe, Fuzûlî Üzerine Makaleler, TDK Yayınları, Ankara 1997.
MAZIOĞLU Hasibe, Fuzûlî ve Türkçe Divanı’ndan Seçmeler, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1986.
MAZIOĞLU Hasibe, Fuzûlî-Hâfız, İki Şair Arasında Bir Karşılaştırma, Türkiye İş Bankası Yayınları Kültür Yayınları, Seri 1, No. 3, TTK Basımevi, Ankara 1956.
ÖZTUNA Yılmaz, Büyük Osmanlı Tarihi, C. II, Ötüken Yayınları, İstanbul 1994.
RİTTER Helmut, “Hafız”, İslam Ansiklopedisi, MEB, C. V/1,İstanbul 1986, s. 65-71.
SAFÂ Zebîhullah, Târîh-i Edebiyât-ı İran (Telhis Ez-Muhammed Turabî), C. II, Firdevs-Tahran 1378.
SOLMAZ Süleyman, Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı (Metin-İnceleme), AKM Yayınları, Ankara 2005.
TARLAN Ali Nihat, Fuzûlî Divânı Şerhi, C.I. Ankara, 1985.
TARLAN Ali Nihat, Fuzûlî’nin Farsça Dîvânı (Tercümesi), Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1950.
TATÇI Mustafa, Yunus Emre Dîvânı –Tenkitli Metin-, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.
YAZICI Tahsin, “Hâfız-ı Şirâzî”, İslâm Ansiklopedisi, TDİA, C.15, İstanbul 1997.