Hacı Bektaş ve Hacı Toğrul karşılaşması: Güvercin ve doğan donuna bürünme

Makale, Hacı Bektaş Velâyetnamesi’nde Hacı Bektaş ve Hacı Tuğrul arasında da cereyan eden Güvercin ve Doğan şekline bürünmeyi ele aldı. Güvercin ve Doğan motifi farklı birden fazla metinde yer alışlarına bakılmaksızın burada yer verildi. Böylece Hacı Bektaş Velâyetnamesi’nden yola çıkarak Hacı Bektaş ile Hacı Tuğrul arasında geçen olayın batini ve değişmeceli anlamı üzerinde duruldu. Güvercin ve Doğan motiflerinin yer aldığı farklı iki metinlerden ilki Güvercin İlahisi diğeri de Güvercin Manzumesi’dir. Bu manzume, Şah İsmail mahlasıyla Güvercin Manzumesi şeklinde Alevi Bektaşi topluluklar arasında da okunmaktadır. Hacı Bektaş’ın Rum’a yöneldiğinde Rum Erenleri onun Rum’a gelişine engel olmak için birçok tedbir aldılar. Fakat bu tedbirlerin hiçbirinde başarıya ulaşıp sonuca ulaşamadılar. Bu önlemlerden bir tanesi Hacı Tuğrul’un Doğan şekline bürünüp Güvercin şeklinde Rum’a giren Hacı Bektaş’ı yakalamak için hamle yapmasıdır. Makale bu konuya aktarılan metinler üzerinden açıklık getirdi. Sonuç olarak makale farklı metinler üzerinden karşılaştırmalı ele alan ilk çalışmadır. Bu bakımdan da metinlerde ele alınan konu, farklı bağlamlarıyla aktarılmalarına karşın metinler ortak konu etrafında birbirini desteklemektedir. Metinlerdeki kişiler ve birbirleriyle diyaloglarının statüleri etrafında hangi anlamlar içerdiği, Güvercin ve Doğan motifi ile aktarmayı amaçladığı içerik, hangi ortamda nasıl geliştiği üzerinde duruldu.

The meeting of Hadji Bektash and Hadji Toghrul: Appearance in a pigeon and a falcon form

The paper is about the the case of appearance in a pigeon and a falcon form between Hadji Bektash and Hadji Tughrul narrated in the Vilayatname of Hadji Bektash. The texts narrating separetely the motif of pigeon and falcon are also stated. Occured between Hadji Bektash and Hadji Tugrul according to the Vilayatname, the case is dealt with in the paper in a confidental and modulation sight. More text concerning to the figure, the hymn of pigeon and the poem of pigeon, also indicated throuh the evaluation. The letter is commonly used between the Alawi and Bektashi people attributed to Shah İsmail. There was a change in welcoming ceremony of saints of Rum, when Hadji Bektash arrived the country and they tried to prevent him from the arrival and took many measures. But in none they succeced in any way. It was between those measures that Hadji Tughrul tranformed in to pigeon form and tried to prevent Hadji Bektash entering the country. Those events are explained in the paper naturally. Finally this is first attemp to explain the matter referring to the different historical texts in this way. I am to say the texts are narrating the same event though in different ways of narrations. So that it will be more possible to understand an event which is narrated in many texts and a text, which is common between large communities. Also, meaning of the figures in the texts and their dialogs statue explained, as well as the the explanation of the aim of the pigeon and falcon form and the environment in which in come out.

PDF

___

ALTINOK, Baki Yaşa (2003). ―Hacı Bektaş Veli Hakkında Yazılmış Bir Menakıbnâme ve Bu Menakıbnâmede Belirtilen Anadolu‘daki Alevi Ocakları‖, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı 27, ss. 177-194.
ASLAN, Namık (2006). ―Manzum Dinî Hikâyeler ve Kirdeci Ali‘ye Ait Olduğu Söylenen İki Hikâye Metni (Güvercin ve Geyik Destanları), Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 20, Yıl 2006 / 1, ss. 189-207.
BAKIRER, Ömür –Faroqhi SURAIYA (1975). ―Dediği Dede ve Tekkeleri‖ Belleten Cilt 39, Sayı 155, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, ss. 447-471.
BARKAN, Ömer Lütfi (1942). ―Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I: İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler‖, Vakıflar Dergisi, Sayı 2, ss. 279-386)
BORATAV, Pertev Naili (1997). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, 7. Baskı, İstanbul, Gerçek Yayınevi.
ÇETİN, Osman (1998). ―Horasan‖, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 18, ss. 234- 241.
DEDE, Süleyman (2011). Mevlid-i Nebevi, İstanbul, Şenyıldız Yayınevi.
DEMİR, Necati – ERDEM, Mehmet Dursun (2007). Saltık Gazi Destanı, Ankara, Destan Yayınları.
ELÇİN, Şükrü (1982). “Kirdeci Ali‘nin Güvercin Destanı” Halk Edebiyatı Araştırmaları, cilt 1, Ankara, Akçağ Yayınları.
ERGÜZEL, M. Mehdi (2009). Kitab-ı Bâz-Name-Padişahi, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
ERPOLAT, Mehmet Salih (2004). “Ergani‘deki Ziyaretgâhlar ve Bu Ziyaretgâhların Günümüzdeki Durumu”, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, Yıl 2, Sayı 3, Diyarbakır, Akader Yayınları, ss. 47-63.
ERZİ, Adnan Sadık (1954). “Akkoyunlu ve Karakoyunlu Tarihi Hakkında Araştırmalar”, Belleten, Cilt 28, Sayı 70, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, ss. 179-221.
GÖKYAY, Orhan Şaik (2007). Dedem Korkudun Kitabı, 2. Baskı, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
GÖLPINARLI, Abdulbaki (1997). Vilâyet-nâme, İstanbul, İnkılâp Kitabevi.
KAÇALİN, Mustafa S. (2006). Dedem Korkut‘un Kazan Bey Oğuz-nâmesi, İstanbul, Kitabevi Yayınları.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad (1989). “Ozan”, Edebiyat Araştırmaları, Cilt 1, İstanbul, Ötüken Yayınları, ss. 131-144.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad (1989a). “Bahşı”, Edebiyat Araştırmaları, Cilt 1, İstanbul, Ötüken Yayınları, ss. 145-156;
KÖPRÜLÜ, M. Fuad (1989b). “V. – XVI. Asırlarda Türk Şairleri”, Edebiyat Araştırmaları, Cilt 1, İstanbul, Ötüken Yayınları, ss. 157-193;
KÖPRÜLÜ, M. Fuad (1989c). “Saz Şairleri: Dün ve Bugün”, Edebiyat Araştırmaları, Cilt 1, İstanbul, Ötüken Yayınları, ss. 195-238
KUZUBAŞ, Muhammet (2008). “Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. İbrâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik), Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi Volume 1/ 2 Kış, ss. 304-340.
LINDNER, Rudi Paul (2000). Ortaçağ Anadolu‘sunda Göçebeler ve Osmanlılar, Çeviren Müfit Günay, Ankara, İmge Yayınları.
POLAT, M. Said (2004). Selçuklu Göçerlerin Dünyası, İstanbul, Kitabevi Yayınları.
OCAK, Ahmet Yaşar (1983). Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri, İstanbul, Enderun Kitabevi.
OCAK, Ahmet Yaşar (1992). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıbnameler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ODABAŞI, Safa, (1998). “Dediği Sultan Menâkıbnâmesi‘nin Konyalı Seyyid Mustafa Rüşdi Tarafından Yapılan Manzum Tercümesi”, Yeni İpekyolu Konya Ticaret Odası Dergisi, Konya I Özel Sayısı, Konya, Konya Ticaret Odası Yayınları, ss. 367-403.
ORAL, M. Zeki (1954). “Turgut Oğulları”, IV. Türk Tarih Kongresi, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, ss. 140-157.
ORAL, M. Zeki (1956). “Turgut Oğullarına Ait Eserler”, Vakıflar Dergisi, Sayı 3, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, ss. 32-65.
ÖGEL, Bahaeddin (2010). Türk Mitolojisi Cilt I-II, 4. Baskı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
SAYDAM, M. Bilgin (2011). Deli Dumrul‘un Bilinci, 2. Baskı, İstanbul: Metis Yayınları.
SEYYİT Mustafa Kadırğalı (1311). Mevlid-i Şerifi, İstanbul, Matbaa-i Osmaniyye.
TAŞĞIN, Ahmet (2003). “Ayetten Nefese: Alevi Bektaşi Edebiyatında Dönüşüm”, Alevi Bektaşi Edebiyatı Sempozyumu, Yol Dergisi, Sayı 18, ss. 28-43.
TAŞĞIN, Ahmet (2009). “Hikâye-i Hacı Bektâş-ı Velî Risalesi ve Hacı Bektaş‘ın Hayatı Hakkında Bazı Değerlendirmeler”, Alevilik Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, Sayı 1, ss.48-84.
TAŞĞIN, Ahmet (2009a). “Hacı Bektaş‘ın Rum‘a Gelişi: Seyahati ve Rum Erenleriyle Karşılaşması”, Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektaş Veli Sempozyumu (Nevşehir, 17- 18 Ağustos 2009), Yayına Hazırlayan: Filiz Kılıç, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, ss. 1-9.
TAŞĞIN, Ahmet (2010). “Hacı Bektaş‘ın Rum‘a Gelişi ve Karaca Ahmed İle Karşılaşması”, Uluslar arası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu, Derleyenler Pınar Ecevitoğlu, Ali Murat İat, Ayhan Yalçınkaya, Ankara: Dipnot Yayınları, ss. 56-67.
TSCHUDI, Rudolf (1914). Das Vilâjet-nâme des Hâdschim Sultan, Berlin, Mayer and Müller.
VARLI, Mustafa (Tarihsiz). Dualı Büyük Mevli‘di Şerif, İstanbul, Esma Yayınları