Ayşegül AKDEMİR

Güzellik, aşk ve bilgi üçgeninde “şem ve pervâne”

Tasavvufi düşünce sisteminde “aşk”, Allah‟ın yaratıcı etkinliği olarak karşılık bulmakta; “bilgi” ise söz konusu etkinliğin gayesini ve sonucunu ifade etmektedir. Hem aşkın hem de bilginin ortaya çıkabilmesi için, “âşık-maşuk” ve “bilen-bilinen” olmak üzere iki unsurun varlığına gereksinim duyulması ise söz konusu kavramların ortak noktasını teşkil etmektedir. En temel kavramı “aşk” olan Klasik Türk Edebiyatında, “âşık/bilen” ve “maşuk/bilinen” ikilisini karşılamak ve bunlar arasındaki ilişki biçimini yansıtmak üzere çeşitli unsurlardan faydalanılmıştır. Çalışmamızın konusunu teşkil eden “şem„ ve pervâne” ikilisi de Klasik Türk Edebiyatında, “âşık/bilen-maşuk/bilinen” ikilisini ve ilişkisini anlatmada kullanılan sembolik unsurlardan biridir. Bu unsurlardan “pervâne”, âşığı temsil ederken “şem„ ” ise maşuk fonksiyonunu yüklenmiş durumdadır. Bunların şiir dünyası içinde kendilerine bu şekilde bir yer bulmuş olmaları ise söz konusu iki unsur arasındaki ilişki biçiminin, aşk ilişkisi şeklinde yorumlanmış olmasının bir sonucudur. Tasavvufi düşünce sisteminde aşk, sadece insanı değil, insanı olduğu kadar Yaratıcı‟yı da ilgilendiren bir kavram olarak ele alınmıştır. Buna bağlı olarak “şem„ ve pervâne” sembolizminde de aşk, her iki unsur için de geçerli bir kavram olarak karşımıza çıkmakta ve söz konusu iki aşk, varlık halkasının birbirini takip eden iki aşamasını meydana getirmektedir. Bu halkanın ilk yayını şem„in yanışı oluştururken ikinci yayını ise pervânenin yanışı oluşturmaktadır. Bu çalışmada, Klasik Türk Edebiyatının sembolik ifadelerinden olan “şem„ ve pervâne” ikilisi; “güzellik”, “aşk” ve “bilgi” kavramları çerçevesinde ele alınmış ve tasavvufi düşünce sisteminin ışığında yorumlanmaya çalışılmıştır.

“Şem and pervane” in the triangel of beauty, love and knowledge

In the sufism thought system “love” means the creative activity of Allah; but “knowledge” means the aim and result of the activity mentioned. To cause both love and knowledge appear, two elements known as “lover-love” and “knowing-known” are needed because they consist of joint point of the concepts mentioned. In the Classical Turkish Literature whose main concept is love several elements are taken into consideration to meet “the lover/knowing” and “the love/known” and to reflect the form of the relation between them. “Şem and pervane” which is the main subject of our study is one of the sembolic elements used in expressing the relationship of “the lover/knowing-the love/known” in the Classical Turkish Literature. Among these elements “pervane” represents the lover and “şem” undertakes the function of maşuk. The fact that these elements take place in the world of poetry is because the form of the relationship between these two element are commented as the love relation. In the sufism, love is taken into consideration as a notion which is related to not only human but also the creator. Therefore, love in the “şem and pervane” symbolism faces us valid for both two elements and the two love mentioned forms the two steps following each other in the coil of the existence. The first ring of this coil is the burning of şem and the second is the burning of pervane. In this study, “şem and pervane” which are the symbolic expressions in the Classical Turkish Literature are taken into consideration through the concepts of “beauty”, “love” and “knowledge” and they are commented in the light of sufism thought system.

PDF

___

Ahmed Gazzâlî (2004), Aşkın Hâlleri (çev. Turan Koç-M. Çetinkaya), Gelenek Yayıncılık, İstanbul
Ahmet Paşa (1992), Ahmet Paşa Dîvânı (hzl. Ali Nihat Tarlan), Akçağ Yayınları, Ankara
ANDREWS, Walter G. (2009), Şiirin Sesi Toplumun Şarkısı (çev. Tansel Güney), İletişim Yayınları, İstanbul
ARASTEH, A. Reza (2000), Aşkta ve Yaratılışta Yeniden Doğuş (çev. Bekir Demirkol-İbrahim Özdemir), Kitâbiyât Yayıncılık, Ankara
Azîzüddîn Nesefî (2004), İnsân-ı Kâmil (çev. Ahmet Avni Konuk), Gelenek Yayıncılık, İstanbul
BACHELARD, Gaston (2007), Ateşin Tinçözümlemesi (çev. Nail Bezel), Öteki Yayınevi, İstanbul
Bâkî (1994), Bâkî Dîvânı (hzl. Sabahattin Küçük), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara
CHİTTİCK, William (2008), Tasavvuf (çev. Turan Koç), İz Yayıncılık, İstanbul
DEMİREL, Gamze (2006), “ „Şem„ ve Pervâne‟nin İçsel Yolculuğuna Dair Felsefî Bir Yaklaşım, Türkiyat Araştırmaları, S. 5, s. 135-143
DEVELLİOĞLU, Ferit (2000), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara
DÜZEN, İbrahim (2000), Azîz Nesefî’ye Göre Allah Kâinat İnsan, Furkan Yayınları, İstanbul
CEBECİOĞLU, Ethem (2004), Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Anka Yayınları, İstanbul
Fuzûlî (2000), Fuzûlî Dîvânı (hzl. Kenan Akyüz vd.), Akçağ Yayınları, Ankara
GUENON, Rene (2001), Yatay ve Dikey Boyutların Sembolizmi (çev. Fevzi Topaçoğlu), İnsan Yayınları, İstanbul
GÜNGÖR, Erol (2008), İslâm Tasavvufunun Meseleleri, Ötüken Yayınları, İstanbul
İbn Arabî (2008), İlahî Aşk (çev. Mahmut Kanık), İnsan Yayınları, İstanbul
İsmail Hakkı Bursevî (1997), Kenz-i Mahfi (sad. Abdulkadir Akçiçek), KitsanYayınları, İstanbul
KANAR, Mehmet (2009), Fehmî ve Şebisterî’den Şem‘ ve Pervâne, İnsan Yayınları, İstanbul
Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli (hzl. Hayrettin Karaman vd.) (2006), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara Latîfî (1999),
Latîfî Tezkiresi (hzl. Mustafa İsen), Akçağ Yayınları, Ankara
LİVİNGSTON, Ray (1998), Geleneksel Edebiyat Teorisi (çev. Necat Özdemiroğlu), İnsan Yayınları, İstanbul
Mahmûd, Zeki Necîb (2002), “İbn Arabî‟de Sembolizm”, İbn Arabî Anısına (Makaleler), İnsan Yayınları, İstanbul Mesîhî (1995),
Mesîhî Dîvânı (hzl. Mine Mengi), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara
Nâ‟ilî (1990), Nâ’ilî Dîvânı (hzl. Haluk İpekten), Akçağ Yayınları, Ankara
Necâtî (1992), Necâtî Beg Dîvânı (hzl. Ali Nihat Tarlan), Akçağ Yayınları, Ankara
NEEDLEMANN, J. –Skynner, R. – Ingleby, D. (2000), Psikiyatri ve Kutsallık (çev. Abdullah Haklı), İnsan Yayınları, İstanbul
Nesîmî (2002), Nesîmî Hayatı Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Dîvânının Tenkitli Metni I-II (hzl. Hüseyin Ayan), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara
Settârî, Celâl (2003), Züleyhâ’nın Aşk Derdi (çev. Mehmet Kanar), İnsan Yayınları, Ġstanbul
SUNAR, Cavit (2003), Tasavvuf Felsefesi veya Gerçek Felsefe, Anadolu Aydınlanma Vakfı Yayınları, İstanbul
Şeyh Gâlib (1994), Şeyh Gâlib Dîvânı (hzl. Muhsin Kalkışım), Akçağ Yayınları, Ankara
Şeyhî (1990), Şeyhî Dîvânı (hzl. Mustafa İsen-Cemal Kurnaz), Akçağ Yayınları, Ankara
Şeyhülislâm Yahyâ (2001), Şeyhülislâm Yahyâ Dîvânı (hzl. Hasan Kavruk), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara
Türkçe Sözlük (2005), Türk Dil Kurumu, Ankara
YILDIRIM, Ali (2000), “Bâkî‟nin Devriyye Türünde Yazdığı Bir Gazeli”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 10, S. 1, s. 207-215
YILDIRIM, Ali (2006), “Renk Simgeciliği ve ġeyh Gâlib‟in Üç Rengi”, Milli Folklor, C. 9, S. 72, s. 129-140.
Yunus Emre (1990), Yunus Emre Dîvânı II (Tenkitli Metin) (hzl. Mustafa Tatçı), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Zâtî (1987), Zâtî Dîvânı III (hzl. Mehmed Çavuşoğlu-M. Ali Tanyeri), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.