GELENEKSEL TÜRK HALK MÜZİĞİNDE MAKÂM KAVRAMININ KULLANILMASINA EDVÂR GELENEĞİ AÇISINDAN BİR YAKLAŞIM

Geleneksel Türk Müziği'nde ezgi karakteri makâm anlayışı ile ortaya konmaktadır. Meşk sistemi içinde varlığını devam ettirmiş olan bu müzik türünde makâm anlayışı, yüzyıllar içinde doğal olarak değişikliğe uğramıştır. Değişim farklı yüzyıllarda yazılmış olan edvârlarda açıkça görünmektedir. Bu sebeple, eski dönem yazma kitaplardan bugünün kaynaklarına kadar, verilen makâm tanımlarına bakmak, değişimin boyutu ve anlayışı hakkında bilgi verecektir. Makâm anlayışındaki değişimi ortaya koymanın bir diğer önemi de Geleneksel Türk Halk Müziği'nde yaşanan makâm/ayak ikilemine farklı bir bakış açısı getirebilmek ile ilgilidir. Geçmiş yüzyıllarda farklı isimlerle adlandırılmasına rağmen, son yüzyıl içinde "Türk Halk Müziği" ifâdesi ile belleklere yer eden Geleneksel Türk Halk Müziği'nin ezgisel yapısı, "ayak" terimi ile ifâde edilmeye çalışılmıştır. Buna gerekçe olarak, bazı halk ezgilerinin makâmsal yönden tam olarak ifâde edilememesi öne sürülmüştür. Bahsedilen problemlerin kaynağında bulunan iki temel hususun atlandığına inanmaktayız. Birinci husûs, makâmların tanımlarında ve kurulumunda anlayış değişikliğinin yaşanmasıdır. Diğer bir deyişle, makâm tanımlarına, gelenekte var olmayan ama son yüzyılda eklenen "dizi" anlayışı hâkim olmuştur. İkinci husûs ise, geçmiş yüzyıllarda kullanılmasına rağmen, zamanla adları telaffuz edilmeyerek, makâm terimi altında birleşen, "âvâze" ve "şûbe" kavramlarının varlığıdır. Âvâze ve şûbe anlayışı içinde tanımlanan ezgilerin, bugünün makâm anlayışına uzaklığı net biçimde görülebilmektedir. Geleneksel Türk Halk Müziği ezgilerinin makâmsal yönden incelenmesinde bu iki terimin tanımladığı ezgi modellerinden faydalanmak, yaşanan problemin çözümünde kolaylık sağlayabilir

PDF

___

AKSU, Cahit. (2013) “İlk “Mûsikî” Ders Programları ve Zati Bey’in “Talim-i Kıraat-i Mûsikî” İsimli Eserinin Analizi”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308–2140, Volume 8/3, Winter 2013, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4501, p. 705–718.
AREL, H. Sâdeddin. (1991), Türk Mûsıkîsi Nazariyatı Dersleri, Haz: Onur Akdoğu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
BALKILIÇ, Özgür. (2009), Cumhuriyet, Halk ve Müzik (Türkiye’de Müzik Reformu 1922– 1952), Tan Kitabevi Yayınları, Ankara.
CEVHER, M. Hakan. (2003), Hâzâ Mecmuâ-i Sâz ü Söz (Çeviriyazım-İnceleme), İzmir.
CEVHER, M. Hakan. (2004), Kitâb-ı Edvâr (İnceleme – Günümüz Türkçesi – Çeviriyazım – Esas Metin), İzmir.
DOĞRUSÖZ, Nilgün. (2007), Harîrî Bin Muhammed’in Kırşehrî Edvârı Üzerine Bir İnceleme, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Danışman: Prof. Ş. Şehvar Beşiroğlu, Eş Danışman: Yrd. Doç. Dr. Recep Uslu, İstanbul.
EZGİ, Suphi. (1933), Nazarî ve Amelî Türk Mûsıkîsi, İstanbul.
GAZİMİHAL, M. Ragıp. (2006), Anadolu Türküleri ve Musikî İstikbâlimiz, Çev: Prof. M. Salih Ergan, A. Şahin Ak, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
GÜRAY, Cenk. (2006), Makam Yapılarını Yansıtan Bir Model Önersi İçin Yapay Zekâ Tekniklerinin Kullanımı, Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Dr. Erdoğan Okyay, Ankara.
HOŞSU, Mustafa. (1997), Geleneksel Türk Halk Müziği Nazariyatı, İzmir.
KARADENİZ, Ekrem. (2013), Türk Mûsıkîsinin Nazariye ve Esasları, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
KARADUMAN, İrfan. (2011), Mehmet Zekâi Dede Efendi’nin Makam Anlayışının Türk Din Mûsıkîsine Etkileri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Danışman: Yrd. Doç. Dr. Bayram Akdoğan, Ankara.
KAYGUSUZ, Nermin. (2006), Muallim İsmail Hakkı Bey ve Mûsıkî Tekâmül Dersleri, İTÜ Vakfı Yayınları, İstanbul.
LEVENDOĞLU, Oya. (2004), “XIII. Yüzyıldan Bugüne Uzanan Makamlar ve Değişim Çizgileri”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 17, Yıl: 2004/2, Kayseri.
MUSTAN Dönmez, Banu. (2014) “Konularına Göre Yapılmış Türkü Sınıflandırmalarının Geleneksel Türk Halk Müziği Nazariyatı Açısından Değerlendirilmesi”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308–2140, Volume 9/5 Spring 2014, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6919, p. 1619–1629.
ORANSAY, Gültekin (1990), “Makam Kelimesinin Sekiz Küğsel Anlamı”, Belleten (Prof. Dr. Gültekin Oransay Derlemesi 1), DD Yayını, İzmir.
ÖZÇİMİ, M. Sadreddin. (1989), Hızır Bin Abdullah ve Kitâbü’l – Edvâr, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Yrd. Doç. Dr. Nuri Özcan, İstanbul.
ÖZER, Yetkin. (2002), Müzik Etnografisi Alan Çalışmasında Yöntem ve Teknik, Dokuz Eylül Yayınları, İzmir.
ÖZKAN, İ. Hakkı. (1998), Türk Mûsıkîsi Nazariyatı ve Usûlleri – Kudüm Velveleleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
ÖZTÜRK, O. Murat. (2014), “Makam, Âvâze, Şûbe ve Terkib: Osmanlı Musiki Nazariyatında Pisagorcu “Kürelerin Uyumu/Musikisi” Anlayışının Temsili”, Rast Müzikoloji Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, İstanbul.
PELİKOĞLU, Mehmet Can. (2012) Geleneksel Türk Halk Müziği Eserlerinin Makamsal Açıdan Adlandırılması, Atatürk Üniversitesi Yayınları: 1006, Erzurum. Rauf Yekta Bey. (1986), Türk Musikisi, Çev: Orhan Nasuhioğlu, Pan Yayıncılık, İstanbul.
ŞENEL, Süleyman. (1997), “Türk Halk Müziğinde ‘Beste’, ‘Makam’ ve ‘Ayak’ Terimleri Hakkında”, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Halk Müziği, Oyun, Tiyatro, Eğlence Seksiyonu Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
TANRIKORUR, Cinuçen. (2004), Türk Müzik Kimliği, Dergâh Yayınları, İstanbul.
TANRIKORUR, Cinuçen. (2011), Osmanlı Dönemi Türk Mûsıkîsi, Dergâh Yayınları, İstanbul.
TANSUĞ, Feza. (2005), “Türk Ses Dünyasında Halk Müziklerinin Dağılımı ve Sınıflaması”, Folklor-Edebiyat, 2005/2, Cilt: 11, Sayı: 42, Ankara.
TURA, Yalçın. (2000), Mûsikîyi Harflerle Tesbît ve İcrâ İlminin Kitabı, Cilt:1, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
TURA, Yalçın. (2006), Tedkîk ü Tahkîk / İnceleme ve Araştırma Gerçeği, Pan Yayınları, İstanbul.
YALÇIN, Gökhan. (2014) “Haşim Bey Mecmuası Edvâr Bölümünün Kaynakları”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308–2140, Volume 9/5 Spring 2014, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6621, p. 2053–2074.
YENER, Sabri. (2001), “Türk Halk Müziğinde Dizeler ve İsimlendirilmesi”, Müzikte 2000 Sempozyumu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
YILMAZ, Zeki. (1988) Türk Mûsıkîsi Dersleri, İstanbul.