FRANSIZ DEVRİMİ'NİN OSMANLI'YA ARMAĞANI: GAZETE TÜRK BASINININ DOĞUŞU

Osmanlı İmparatorluğu'nda basın tarihi, genel olarak, 1831 yılında çıkmaya başlayan Takvîm-i Vekâyi ile başlatılmaktadır. Gerçekten de gazete denilebilecek ilk Türkçe iletişim aracı Takvîm-i Vekâyi'dir. Ne var ki, sosyal bilimlerde olaylar gibi olgular da bir anda ortaya çıkmazlar. Daima, bir hazırlık dönemleri vardır. Böyle bakıldığında, Takvîm-i Vekâyi'in de aslında, uzun sayılabilecek bir sürecin devamı olduğu açıkça görülmektedir. Osmanlı'nın bu ilk resmi gazetesine gelmeden önce, en az iki tecrübe aşamasından söz etmek gerekmektedir. Bu tecrübelerden biri İstanbul'da, diğeri İzmir'de yaşanmıştır. İstanbul'daki ilk adımları; Fransız Elçiliği'nce yayımlanan Fransızca üç bülten oluşturmuştur. Fransız İhtilali'nin fikirlerini yaymayı amaçlayan bu bültenler; "Le Bulletin de Nouvelles", "La Gazette Française de Constantinople" ve "Mercure Oriental" adlarını taşımaktadırlar. İzmir'deki gazetecilik girişimlerinde de yine Fransızlar'ın payı bulunmaktadır. Fakat bu defa amaç, kentteki Fransız tacirlerini dünyadaki gelişmelerden haberdar etmek ve onların haklarını korumaktır. "Le Smyrnéen", "Le Spectateur Oriental" ve "Le Courrier de Smyrne" adlı bu yayınların dili de doğal olarak Fransızcadır.Çalışmamız, Osmanlı İmparatorluğu'nda gazeteciliğin doğuşunu, işte bu hazırlık safhalarıyla birlikte yeniden değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Böylece, hem, Takvîm-i Vekâyi'in ne tür bir algı ve gayeyle çıkarıldığının, hem de sonrasındaki özel gazeteciliğin temellerinin nasıl atıldığının, çok daha geniş bir açıyla izlenebileceğini umuyoruz.

THE FRENCH REVOLUTION'S GIFT TO THE OTTOMANS: THE NEWSPAPER THE EMERGENCE OF TURKISH MEDIA

The beginning of the history of journalism in the Ottoman Empire is generally accepted to have occured with the publication of Takvim-i Vekayi, a journal of official character, in 1831. Actually, the first mass communication medium which can be called a newspaper is "Takvim". However, like social events, social phenomena do not emerge instantly either. They is always a preparatory stage involved. From this point of view, it is noted that actually Takvim was also the continuation link of a fairly long chain of events by Ottomans. We can in fact mention two important turning points experienced by the Ottomans prior to the emergence of this official gazette. One of these experiences suffered in İstanbul and another one is in İzmir. The first steps in İstanbul was composed of three bulletins issued by French Ambassy in French language. These bulletins which was aiming to spread the ideas of French Revolution entitled as "Le Bulletin de Nouvelles", "La Gazette Française de Constantinople" and "Mercure Oriental". The journalism attempts is İzmir also provided by the French people. However the target in this time was to inform the French traders in the city from the world news and protect their rights in the Empire. The publication language of the "Le Smyrnéen", "Le Spectateur Oriental" and "Le Courrier de Smyrne" was naturally French. Our study aims to reassess the emergence of journalism in the Ottoman Empire together with these aforementioned preliminary periods. Thus, in this manner, we hope that it will be possible to trace both the sort of conception the ultimate purpose with which Takvim-i Vekayi was published and how the foundations of private journalism were cast thereafter, with a much broader perspective.

PDF

___

Âkif Pa?a: Tabsıra, Konstantiniyye, Matbaa-i Ebüzziya, 1300.

ALEMDAR, Korkmaz:"Osmanlı Basınına Genel Bakı?", Osmanlı Basın Yaşamı Sempozyumu, 6-7 Aralık 1999, Ank., G.Ü. ?leti?im Fakültesi Yayını, s. 1-6.

BARATTA, A.: Constantinopoli effigiate e descritte Foutana, Torino 1840.

BUDAK, Ali: Batılılaşma Sürecinde Çok Yönlü Bir Osmanlı Aydını: Münif Paşa, ?st., Kitabevi, 2004.

BUDAK, Ali: Batılılaşma ve Türk Edebiyatı, Lale Devri'nden Tanzimat'a Yenileşme, ?st., Bilge Kültür Sanat Yayınevi, 2008.

Ebüzziya Tevfik: Salnâme-i Hadîka, ?st., 1290.

ERTUĞ, Hasan Refik : "Türkiye'de Yabancı Dilde Basına Genel Bakı?", Türkiye'de Yabancı Dilde Basın, 16-18 Mayıs 1984, ?st., ?. Ü Yayını, 1985, s. 75-91.

ERTUĞ, Hasan Refik: Basın ve Yayın Hareketleri Tarihi, I. cilt, ?st., 1970.

GERÇEK, Selim Nüzhet: Türk Gazeteciliği (1831-1931), ?st., 1931.

GERÇEK, Selim Nüzhet: Türk Gazeteciliği, ?st., 1931.

GROC, Gerard: "Türkiye'de Fransızca Basın", Türkiye'de Yabancı Dilde Basın, 16-18 Mayıs 1984, ?stanbul Üniversitesi Yay., 1985, s. 49-71.

?PEK, Nedim: "Churchill Vak'ası (1836)", Belleten, TTK, LIX/226, Aralık 1995, s. 661-713.

?SK?T, Servet: Hususi İlk Türkçe Gazetemiz Tercüman-ı Ahval ve Agâh Efendi, Ank., 1937.

KOLOĞLU, Orhan: Miyop Çörçil Olayı Cerîde-i Havâdis'in Öyküsü, Ank., Yorum, 1986.

KOLOĞLU, Orhan: Osmanlı'dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi, ?st., 2006.

KOLOĞLU, Orhan: Takvîm-i Vekâyi, Türk Basınında 150 Yıl (1831-1981), Ank., Çağda? Gazeteciler derneği Yayınları I, 1981.

LAGARDE, L.: "Note Sur Les Journaux Français de Constantinople à l'époque Révolutionnaire", Journal Asiatigue, CCXXXVI, Paris, 1948, s. 271-276.

LAGARDE, L.: "Note sur les journaux Français de Smyrne à l'époque de Mahmoud II", Journal Asiatique, Paris, 1950. S. 103-144.

LEWIS, Bernard: Modern Türkiye'nin Doğuşu, Çev. Metin Kıratlı, Ank., TTK, 1984.

MANTRAN, Robert: "Prelude Aux Tanzimat: Presse et Enseignement, Deux Domaines de Reforme de Mahmud II", Tanzimat'ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, Ank., 31 Ekim-3 Kasım 1989, TTK, 1994, s. 51-54.

MUSTAFA Nihad: "Yüz Senelik Gazeteciliğimiz", Ayın Tarihi, c. XV, Sayı 46-47, Ank., Kanunisani/?ubat 1928, s. 2913, 2917-2918.

ÖZCAN, Abdülkadir: "II. Mahmud'un Memleket Gezileri", Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu'na Armağan içinde, ?st., 1991 s. 361-379.

SOYSAL, ?smail: Fransız İhtilali ve Türk - Fransız Diploması Münasebetleri ( 1789-1802), Ank., TTK, 1987.

?APOLYO, Enver Behnan: Türk Gazetecilik tarihi ve Her Yönü İle Basın, Ank., Güven Matbaası, 1976.

Vak'a-Nüvis Ahmed Lûtfî Efendi: Tarih, C. III, VIII, Yayına Hazırlayan: Münir Aktepe, Ank., TTK, 1990.

VARLIK, M. Bülent: "Osmanlı Dönemi Türkçe Yerel Basını Üzerine Bazı Gözlemler", Osmanlı Basın Yaşamı Sempozyumu, (6-7 Aralık 1999), Ank., GÜ ?leti?im Fakültesi Yay., s. 97- 107.

YAZICI, Nesimi: "?lk Türkçe Gazetemiz Takvim-i Vekayi ile ?lgili Bazı Dü?ünceler", V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi-Tebliğler, (Marmara Üniversitesi Türkiyat Ara?tırma ve Uygulama Merkezi, ?stanbul, 21-25 Ağustos 1989), Ank., TTK, 1990, s. 213-226.

YAZICI, Nesimi: "Osmanlı Basınının Ba?langıcı Üzerine Bazı Dü?ünceler", Osmanlı Basın Yaşamı Sempozyumu, 6-7 Aralık 1999, Ank., GÜ ?leti?im Fakültesi Yayını, s. 7-14.

YAZICI, Nesimi: "Tanzimat Döneminde Osmanlı Haberle?me Kurumu", 150. Yılında Tanzimat, Yay. Haz. Hakkı Dursun Yıldız, Ank., TTK, 1992, s. 139-210.

YAZICI, Nesimi: Takvîm-i Vekâyi (Belgeler), Ank., 1983.

YAZICI, Nesimi: Tanzimat Dönemi Basını, (Tanzimat'ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, Ankara 31 Ekim-3 Kasım 1989), Ank., TTK Basımevi, 1994, s. 58 ve devamı.

ZÜRCHER, Erik Jan: Modernleşen Türkiye'nin Tarihi (Turkey A Modern History), ?st., ?leti?im, 1993.

Ba?bakanlık Ar?ivi: ?rade Hariciye, 1035, ?rade Dahiliyye, 741, ?rade Dahiliye, 4734. ?rade Meclisi Mahsus, 822.